Рэвалюцыя 1905 года Першая руская рэвалюцыя
17 кастрычн?ка 1905 года. Карц?на ?ль? Рэп?на .
Кра?на	Рас?йская ?мперыя
Дата	9   (22) студзеня   1905  ? 3   (16) чэрвеня   1907
Прычына	Зямельны голад; шматл?к?я парушэнн? право? рабочых; нездаволенасць ная?ным узро?нем грамадзянск?х свабод; дзейнасць л?беральных ? сацыял?стычных партый; Абсалютная ?лада ?мператара , адсутнасць агульнанацыянальнага прадста?н?чага органа ? канстытуцы? .
Асно?ная мэта	Паляпшэнне ?мо? працы; перадзел зямл? на карысць сялян; л?берал?зацыя кра?ны; пашырэнне грамадзянск?х свабод ;
Вын?к	Установа парламента ; Трэцячэрвеньск? пераварот , рэакцыйная пал?тыка ?лад; правядзенне рэформ; захаванне праблем зямельнага, рабочага ? нацыянальнага пытання?.
Арган?затары	Партыя сацыял?ста?-рэвалюцыянера? , РСДРП , СДКП?Л , Польская сацыял?стычная партыя , Усеагульны я?рэйск? рабочы саюз Л?твы, Польшчы ? Рас?? , Латышск?я лясныя браты , Латв?йская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя , Беларуская сацыял?стычная грамада , Ф?нляндская партыя акты?нага супрац?ву , Поалей Цыён , ≪ Хлеб ? воля ≫, абрэк? ? ?ншыя
Колькасць удзельн?ка?	Звыш 2 000 000
Прац??н?к?	Армейск?я частк?; прых?льн?к? ?мператара М?калая II , розныя чарнасотныя арган?зацы? .
Заг?нула	9000
Паранена	8000
Арыштавана	н/д

Руская рэвалюцыя 1905 года , або Першая руская рэвалюцыя  ? назва падзей, як?я адбывал?ся ? перыяд са студзеня 1905 па чэрвень 1907  г. у Рас?йскай ?мперы? .

Рэвалюцыя была выкл?кана рэзк?м абвастрэннем эканам?чнага ? сацыяльна-пал?тычнага станов?шча ? сувяз? з руска-японскай вайной (1904?05). Штуршком да пачатку масавых выступа? пад пал?тычным? лозунгам? стала ≪ Крывавая нядзеля ≫ ? расстрэл ?мператарск?м? войскам? ? Санкт-Пецярбургу м?рнай дэманстрацы? рабочых на чале са святаром Георг?ем Гапонам 9   (22) студзеня   1905 . У гэты перыяд стачачны рух прыня? асабл?ва шырок? размах, у арм?? ? на флоце адбыл?ся хваляванн? ? па?станн? , што выл?лася ? масавыя выступы супраць манарх?? .

Выступленн? сал?дарнасц? з рабочым? стал?цы ахап?л? ?сю кра?ну. У студзен?? сакав?ку 1905 баставал? 810 тыс. прамысловых рабочых. У мног?х месцах забасто?к? ? дэманстрацы? суправаджал?ся сутыкненням? з войскам? ? пал?цыяй. Барацьба разгортвалася пад закл?кам? ≪Дало? самадзяржа?е!≫, ≪Дало? вайну!≫, ≪Няхай жыве рэвалюцыя!≫. Вырасла папулярнасць левых партый ( РСДРП , сацыял?ста?-рэвалюцыянера? ? ?нш.).

У красав?ку 1905 на III з'ездзе РСДРП бальшав?к? ахарактарызавал? рэвалюцыю, як буржуазна-дэмакратычную ? пралетарскую. Буржуаз?ю яны л?чыл? няздольнай узначал?ць рэвалюцыйную барацьбу, таму адз?ным саюзн?кам пралетарыяту, на ?х думку, было сялянства, што змагалася за зямлю. Бальшав?к? закл?кал? шляхам арган?зацы? ?зброенага па?стання ск?нуць самадзяржа?е ? ?станав?ць уладу часовага рэвалюцыйнага ?рада, органа пралетарыяту ? сялянства, да скл?кання Устано?чага сходу. Меншав?к? (правае крыло РСДРП) скл?кал? асобную канферэнцыю, на якой вызначыл?, што рэвалюцыя з'я?ляецца ? паводле характару, ? паводле рухаючых с?л буржуазнай. 3 гэтага вын?кала, што гало?най задачай рэвалюцы? з'я?ляецца пераход улады да буржуаз?? ? стварэнне ? Рас?? парламенцкай рэспубл?к?.

На працягу 1905 рэвалюцыя разв?валася па ?зыходнай л?н??. Яе вясенне-летн? ?здым пача?ся масавым? першамайск?м? забасто?кам? рабочых (220 тыс. удзельн?ка?). Свята Першае мая адзначалася ? 200 гарадах. Больш за 2 месяцы баставал? рабочыя г. ?ванава-Вазнясенск , дзе для к?ра?н?цгва выступленнем бы? створаны першы Савет упа?наважаных дэпутата?.

Буйная падзея рэвалюцы? ? па?станне каманды браняносца ≪Пацёмк?н≫ на Чорным моры (чэрвень?л?пень 1905). Амаль адначасова адбылося па?станне марако? на Балтыцы ? Л?баве ). Усяго летам 1905 адбылося больш за 10 выступлення? у арм?? ? на флоце.

Крыху пазней пача? разгортвацца сялянск? рух, у як?м пераважным уплывам карыстал?ся сацыял?сты-рэвалюцыянеры (эсэры). Па ?х ?н?цыятыве ? жн??н? 1905 у Рас?? ?зн?кла першая масавая арган?зацыя сялян ? Усерас?йск? сялянск? саюз, як? выступа? за м?рныя метады барацьбы (перагаворы, петыцы?). Разам з тым эсэры акты?на выкарысто?вал? ? барацьбе з царск?м? ?ладам? тактыку ?ндыв?дуальнага тэрору. Летам 1905 тольк? ? Е?рапейскай Рас?? адбылося больш за 900 сялянск?х выступлення?.

Напалоханы размахам рэвалюцы? ?рад 19.8.1905 апубл?кава? ман?фест аб скл?канн? законадарадчай думы. Аднак гэты праект не задавол?? не тольк? рэвалюцыйны лагер, але ? л?берала?, ? не бы? ажыццё?лены.

Восень 1905 характарызавалася далейшым нарастаннем рэвалюцыйных выступлення?. У пачатку кастрычн?ка 1905 у Маскве забаставал? рабочыя Гало?ных майстэрань Казанскай чыгунк?, хутка да ?х далучыл?ся практычна ?се чыгунк? Маско?скага вузла. Гэтыя падзе? стал? пачаткам Кастрычн?цкай усерас?йскай пал?тычнай стачк? (каля 2 млн удзельн?ка?), якая праходз?ла пад закл?кам? дэмакратычных свабод ? скл?кання Устано?чага сходу ? фактычна парал?завала эканам?чнае жыццё кра?ны. Да рабочых далучыл?ся служачыя ? дробная буржуаз?я. Стварал?ся Саветы рабочых дэпутата?.

Ва ?радавым лагеры адчувалася збянтэжанасць. Войск? неахвотна выконвал? навязаныя ?м пал?цэйск?я функцы? па задушэнн? народнага незадавальнення. Найбольш кансерваты?ныя с?лы ? акружэнн? цара М?калая II закл?кал? ?жыць жорстк?я меры, больш дальнабачныя прапано?вал? пайсц? на пэ?ныя ?ступк?. У вын?ку гэтых вагання? цар падп?са? Ман?фест 17 кастрычн?ка 1905 года (30.10.1905 па новым стыл?) ≪Аб удасканаленн? дзяржа?нага парадку≫, у як?м дэкларавалася ?вядзенне дэмакратычных свабод ? скл?канне Дзяржа?най думы з заканада?чым? функцыям?.

Для рас?йск?х л?берала? абнародаванне ман?феста азначала перамогу ? адначасова канец рэвалюцы?. ?х мэты был? дасягнуты. Рас?йская буржуаз?я ? дваранства пачал? ствараць парты? на легальнай аснове. Был? арган?заваны партыя буйной буржуаз?? ? кап?тал?стычна арыентаваных памешчыка? ? Саюз 17 кастрычн?ка ( Акцябрысты ), партыя л?беральнай буржуаз?? ? Канстытуцыйна-дэмакратычная партыя ( кадэты ). Нягледзячы на ?стотныя разыходжанн? ? праграмах, акцябрысты ? кадэты был? адз?ныя ? ?мкненн? ператварыць Рас?ю ? канстытуцыйную манарх?ю. Акрамя буржуазных кансал?двал?ся ? крайне правыя (чарнасоценныя) парты?, сацыяльнай базай як?х было памеснае дваранства, духавенства ? найбольш цёмныя н?зы горада ? вёск?, пран?заныя манарх?сцк?м ? нацыянал?стычным духам. Найбольш масавым бы? створаны ? л?стападзе 1905 Саюз рускага народа .

Ман?фест 17 кастрычн?ка не спын?? напалу рэвалюцыйнай барацьбы. Увосень 1905 актыв?завалася сялянства, у л?стападзе Сялянск? саюз абвясц?? аб далучэнн? да ?сеагульнай забасто?к?. Сяляне патрабавал? раздзелу памешчыцкай зямл?.

Рэвалюцыян?зацыя сялянства адб?валася на настроях у арм?? ? на флоце, бо большасць салдат ? марако? был? выхадцам? з сялян. Найбольшы грамадск? рэзананс мела Севастопальскае па?станне (1905).

Адным з найбольш вострых пытання? рэвалюцы? было нацыянальнае. Рус?ф?катарская пал?тыка самадзяржа?я прывяла да ?здыму нацыянальна-вызвольнай барацьбы ? ?мперы?. У Ф?нлянды? , Польшчы, Прыбалтыцы, Зака?казз?, Укра?не ? ?нш. народы патрабавал? ?ра?навання ? правах, магчымасц? атрымл?ваць адукацыю на роднай мове, разв?ваць нацыянальную культуру. Адбыва?ся працэс стварэння нацыянальных пал?тычных партый.

Кульм?нацыяй рэвалюцы? стала Снежаньская ?серас?йская пал?тычная стачка (1905), якая перарасла ва ?зброенае па?станн? ? Маскве ? мног?х гарадах по?дня Рас??, Урала, С?б?ры, Укра?ны. Усе яны был? жорстка задушаны войскам? ? пал?цыяй, як?м не магл? проц?стаяць рабочыя з ?х тактыкай барыкадных баё?.

Пача?ся паступовы спад рэвалюцы?, хоць часам хвал? рабочых, сялянск?х, салдацк?х ? матроск?х выступлення? (Свеаборгскае па?станне (1906), Кранштацкае па?станне (1906) ? ?нш.) узн?мал?ся давол? высока.

На апошн?м этапе рэвалюцы? (1906?07) у сувяз? з узмацненнем урадавага тэрору пал?т. барацьба ? значнай ступен? перамясц?лася ? Дзяржа?ную думу, у 1-м (10.5?21.7.1906) ? 2-м (5.3?15.6.1907) складах якой ?снавала лева-л?беральная большасць (кадэты, трудав?к? , народныя сацыял?сты, сацыял-дэмакраты ? ?нш.), шырока абмярко?вал?ся пытанн? аграрнай рэформы. У той жа час спробу рэфармавання кра?ны пача? старшыня Савета м?н?стра? П. Сталып?н . Аднак амаль усе прапанаваныя ?м законапраекты был? правалены Думай ? царск?м акружэннем, якое бачыла ? Сталып?не ≪разбуральн?ка асно?≫. Канцом рэвалюцы? 1905?07 л?чыцца ≪трэцячэрвеньск? пераварот≫ 3   (16) чэрвеня   1907 , кал? царызм распусц?? 2-ю Дзяржа?ную думу.

За рэвалюцыяй рушыла ?след рэакцыя . Был? зменены прав?лы выбара? у Дзяржа?ную думу для павел?чэння колькасц? лаяльных да манарх?? дэпутата?; улады на месцах не выконвал? дэклараваныя ? Ман?фесце 17 кастрычн?ка 1905 года свабоды; найбольш ?стотнае для большасц? насельн?цтва кра?ны аграрнае пытанне не было вырашана.

Так?м чынам, сацыяльнае напружанне, якое выкл?кала Першую рускую рэвалюцыю, не было цалкам вырашана, што вызначыла перадумовы для наступнага рэвалюцыйнага выступу 1917 года .

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• История России. XX век: в 2-х т. / отв.ред. А.Б. Зубов. ? Москва : АСТ, 2009. ? Т. I. 1894?1939 гг. ? 1024 с.
• Ф?ляко? У. Рэвалюцыя 1905?07 у Рас?? // БЭ ? 18 т. Т. 13. Мн., 2001.
• B. Pares . Russia and reform . ? London: A. Constable & co., ltd., 1907.
• Anthony J Heywood, Jonathan D Smele. The Russian Revolution of 1905: Centenary Perspectives (Routledge Studies in Modern European History). ? Routledge, 2005. ? ISBN 0415355680 .
• Abraham Ascher. The Revolution of 1905: Russia in Disarray. ? Stanford, USA: Stanford University Press, 1994. ? ISBN 0804723273 .
• Революция 1905?1907 гг. в Белоруссии / Е. П. Лукьянов, А. И. Воронова ; О-во по распространению полит. и науч. знаний БССР
• Рабочы рух у Беларус? напярэдадн? ? ? перыяд рэвалюцы? 1905?1907 гг. ? Мн., 1960

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Петыцыя 9 студзеня 1905 г.
• Рэвалюцыя 1905?1907 гг. у Рас??. Хрон?ка падзей. Арх?вавана 21 верасня 2008.
• Рас?я ? першыя гады XX стагоддзя. Хрон?ка падзей з сайта HRONO.RU