Беларуская Савецкая Сацыял?стычная Рэспубл?ка (БССР) да 1991 саюзная рэспубл?ка СССР .

Разм?н?раванне ? ачышчэнне ад збро? тэрыторы? рэспубл?к?. Дэмаб?л?зацыя арм?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Рашэннем Дзяржа?нага кам?тэта абароны (ДКА) ад 19 лютага 1944 правядзенне работ па разм?н?раванн? ? ачыстцы тэрыторы? ад збро? ? боепрыпаса? ускладвалася на органы Асав?ях?ма. 9 сакав?ка 1944 СНК БССР ? ЦК КП(б)Б прынял? пастанову ≪Аб прыцягненн? арган?зацый Асав?ях?ма да работ па разм?н?раванн? ? збору трафейнай ? айчыннай маёмасц? ? раёнах, вызваленых ад нямецкай акупацы?≫ ^[1] . Цэнтральнаму савету Асав?ях?ма БССР даручалася сфарм?равацьу кожным раёне каманду ? складзе ад 50 да 100 чал., правесц? абучэнне байцо?-разм?нёра?. Да пачатку правядзення работ был? створаны 32 раённыя каманды, у склад як?х уваходз?л? 1516 байцо? ? 106 ?нструктара? з л?ку бы?шых партызанск?х падры?н?ко?, камандз?раванных з арм?? аф?цэра?-м?нёра?. Усе члены каманд прайшл? спецыяльную падрыхто?ку па 70-гадз?ннай праграме.

Першы этап разм?н?равання пача?ся ? красав?ку 1944. Да канца чэрвеня 1944 работы па разм?н?раванн? ? Гомельскай вобласц? ? асно?ным был? завершаны ? 12 раёнах, Маг?лё?скай ? 6, Палескай ? у 5. Да гэтага часу каманды праверыл? ? здал? больш за 25 тыс. км² тэрыторы?. На абследаванай плошчы было зн?шчана больш за 220 тыс. м?н, не ул?чваючы ?ншых в?да? боепрыпаса? ^[2] . Справа разм?н?равання ?складнялася вял?кай геаграф?яй паходжання выбуховых прадмета?. Сярод ?х значыл?ся нямецк?я, бельг?йск?я, французск?я, ?тальянск?я, англ?йск?я ? савецк?я, як?я мел? свае ≪сакрэты≫. У 1944 заг?нул? 70 чал., 70 % з ?х складала моладзь ва ?зросце 17?18 гадо?, 89 байцо? атрымал? раненн?. У двлейшым страты змяншал?ся, тым не менш за 1944?1946 пры разм?н?раванн? заг?нул? 157 чал., 136 атрымал? раненн?. ^[3]

3 кастрычн?ка 1944 СНК БССР ? ЦК КП(б)Б з мэтай актыв?зацы? работы прынял? пастанову ≪Аб дадатковых мерапрыемствах па прыцягненн? арган?зацый Асав?ях?ма да работ па разм?н?раванн? ? збору трафейнага ? айчыннага ?збраення, боепрыпаса? ? маёмасц? ? раёнах, вызваленых ад нямецкай акупацы?≫ ^[4] . Была паста?лена задача да 20 л?стапада 1944 завяршыць работу па разм?н?раванн? ? збору трафея? на пахатных палях, лугах ? пашах, а асно?ную ачыстку тэрыторы? завяршыць да 1 л?пеня 1945. У 1944 байцы прайшл? больш за 58 тыс. км² тэрыторы?. сабрал? ? зн?шчыл? 2 млн 151 тыс. выбуховых адз?нак, у т.л. больш за 520 тыс. супрацьтанкавых ? 489 тыс. супрацьпяхотных м?н ^[5] .

Да канца 1945 разм?н?раванне тэрыторы? БССР у асно?ным было завершана. Выкана?чыя кам?тэты абласных Савета? зацвердз?л? акты прыёму ачышчаных зямель. За 1944?1946 асав?ях?ма?ск?я каманды, во?нск?я сапёры правял? разведку ? ачысц?л? ад м?н ? боепрыпаса? каля 109 тыс. км² тэрыторы? рэспубл?к?, 18 879 населенных пункта?, 22 948 м?нных палё?, сабрал? 9 млн. 500 тыс. узры?ных адз?нак. Работу праводз?л? 1 тыс. ?нструктара? ?14 280 байцо?-разм?нёра? ^[6] . 21 снежня 1946 Савет М?н?стра? БССР зацвердз?? акт кам?с?? па праверцы аб’ёму ? якасц? работ па разм?н?раванн? ? ачыстцы ад выбуховых сродка? тэрыторы? рэспубл?к?. Адзначалася, што да таго часу на абарончым рубяжы заставал?ся 110 неразм?н?раваных палё? з агульнай плошчай 8,6 км². Па?торна праверк? патрабавал? значныя плошчы ? Дубровенск?м, Лёзненск?м, Суражск?м, В?цебск?м, С?роц?нск?м, ?ншых раёнах. Урад БССР прыня? рашэнне захаваць ва ?с?х раёнах рэспубл?к? падраздзяленн? м?нёра? у колькасц? 5?10 чал, як?я працягвал? работу па ачыстцы тэрыторый. Яна завяршылася тольк? ? 1953. Было разм?н?равана больш за 800 тыс. га плошчы, на як?х был? адшуканы ? абяскоджаны 13 млнрозных в?да? збро?, каля 10 млн м?н. ≪Не апрацаваным?≫ заставал?ся некаторыя тэрыторы?, заросшыя хмызняком, маладым лесам, як?я прынос?л? нямала траг?чных выпадка?. У 1953 выбух? ?несл? жыццё 80 чалавек, 1954 ? 79, 1955 ? 50, у 1956 ? 61 чал. ^[7]

За самаадданую працу, прая?леную мужнасць 76 удзельн?ка? разм?н?равання был? ?знагароджаны ордэнам? ? медалям? СССР, 88 ? знакам ≪Выдатны м?нёр≫, 76 ? граматам? Цэнтральнага саветаАсав?ях?ма БССР ^[8] .

Адной з важнейшых задач к?ра?н?цтва БССР ? СССР з’я?лял?ся пытанн? дэмаб?л?зацы? ваенных. Сес?я Вярхо?нага Савета СССР 23 чэрвеня 1945 прыняла Закон аб дэмаб?л?зацы? ? другой палове 1945 ваеннаслужачых 13 старэйшых узроста? асабовага складу Чырвонай Арм??. Па?сюдна праходз?л? м?тынг? ? сходы, дзе выказвалася падзяка ?дзельн?кам вайны. На чыгуначныых вузлах стварал?ся неабходныя ?мовы для адпра?к? кожнага прыбы?шага да месца назначэння. На ст. Маг?лё? франтав?кам, як?я ад’язджал? далей, было абсталявана памяшканне для адпачынку, працавала сталовая, лазня, аг?тпункт, стол даведак, к?ёск па продажу газет ? часоп?са? ^[9] .

Рэпатрыяцыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Барацьба з антысавецк?м падполлем [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля заканчэння вайны на тэрыторы? Беларус? яшчэ некальк? гадо? дзейн?чал? антысавецк?я партызанск?я групы. ^{[10] [11]} З некаторым? з ?х спрабавал? ?сталяваць сувязь заходн?я спецслужбы. Атрады НКУС ладз?л? карныя аперацы? супраць антысавецкага падполля.

Адна?ленне органа? дзяржа?най улады (1944?1953) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У перыяд нямецкай акупацы? Беларус?, савецк?я вышэйшыя органы дзяржа?най улады ? к?равання был? змушаны эваку?равацца ? РСФСР. а мясцовыя спын?ць працу. У эвакуацы? працягвал? сваю дзейнасць тольк? Прэз?дыум Вярхо?нага Савета ? Савет Народных Кам?сара? БССР. Гэтая дзейнасць, натуральна, мела абмежаваны характар.

У чэрвен? 1942 м?ну? тэрм?н па?намоцтва? Вярхо?нага Савета БССР I-га скл?кання, але, ул?чваючы немагчымасць правядзення ва ?мовах ваеннага часу новых выбара?, Прэз?дыум Вярхо?нага Савета БССР адтэрм?нава? ?х ? падо?жы? яго па?намоцтва ^[12] .

У сакав?ку 1946 г. СНК БССР ператвары?ся ? Савет М?н?стра?.

Адраджэнне эканом?к? (1944?1950 гг.) [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Амаль адразу пасля вызвалення Беларус? ? 1944  г. пачалося адна?ленне эканом?к? БССР. У вызваленую Беларусь з ?ншых рэспубл?к СССР был? нак?раваны тысячы трактара? ? а?тамашын, дзесятк? тысяч гало? жывёлы. За 1 год ? 9 месяца? пасля вызвалення саюзныя рэспубл?к? прыслал? Беларускай ССР на 8,2 млн руб. розных тавараматэрыяльных кашто?насцей ^[13] . Першачарговыя задачы ? шлях? адна?лення гаспадарк? был? вызначаны ? пастанове ЦК УКП(б) ? СНК СССР ад 21 жн??ня 1943 г. ≪Аб неадкладных мерах па адна?ленню гаспадарк? ? раёнах, вызваленых ад нямецкай акупацы?≫ ^[14] .

Адна?ленне прамысловасц? ? транспарту [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На пачатку 1946  г., кал? ?жо некаторая частка прадпрыемства была часткова ц? цалкам адно?лена, аб’ём прамысловай вытворчасц?, па даных Дзяржплана БССР , склада? тольк? 20,4 % ад узро?ню 1940  г. Трэба адзначыць, што шмат як?я даныя аф?цыйнай савецкай статыстык? тэндэнцыйныя ? сумн??ныя, аднак навуко?цы звяртаюцца да яе, пакольк? дакладныя звестк? аб разв?цц? эканом?к? ? пасляваенны перыяд або адсутн?чаюць, або ?х надзвычай мала. У вын?ку вайны было страчана больш за палову нацыянальнага багацця рэспубл?к? (па СССР ? каля 30 % нацыянальнага набытку) ^[15] .

У сакав?ку 1946 бы? прыняты чацвёрты ?сесаюзны пяц?гадовы план разв?цця народнай гаспадарк?, у як?м у якасц? асно?най задачы абвяшчалася ≪забяспечыць першачарговае адна?ленне ? разв?ццё цяжкай прамысловасц? ? чыгуначнага транспарту…≫. Планавалася да канца 1950 не тольк? дасягнуць даваеннага ?зро?ню вытворчасц?, але ? значна перавыс?ць яго. Пры гэтым меркавалася ?жо ≪? бл?жэйшы час≫ дагнаць ? пера?зысц? ≪дасягненн? навук? за межам? СССР≫ ^[16] . У верасн? таго ж года 8-й сес?яй Вярхо?нага Савета БССР бы? зацверджаны чацвёрты план адна?лення ? разв?цця народнай гаспадарк? БССР, як? з’я?ля?ся саста?ной часткай агульнасаюзнага плана. Найбольш высок?м? тэмпам? пав?нна было адбывацца адна?ленне ? разв?ццё машынабудавання. Прадугледжвалася адна?ленне ? ?вядзенне ? дзеянне Гомельскага завола сельскагаспадарчага машынабудавання, станкабуда?н?чых завода? агульнай вытворчасцю 4500 станко? у год, завяршэнне буда?н?цтва а?тамаб?льнага, трактарнага, велас?педнага ? ?нш. завода? ^[17] . Дзякуючы гера?чным намаганням рабочых ? калгасн?ка?, да канца 1950 г. аб’ём валавай прадукцы? на 15 % пера?зышо? адпаведны паказчык 1940 г. За гэты час был? пабудаваны новыя прадпрыемствы: а?тамаб?льны, трактарны, г?псавы заводы, камвольны камб?нат у М?нску, завод дарожных машын у Жодз?не, дывано? ? у В?цебску ? г. д.

У 1947 г. адмянялася картачная с?стэма размеркавання прадукта?.

Але спадзяванн? народа на л?берал?зацыю жорсткага стал?нскага рэжыму не спра?дз?л?ся. Стал?н пайшо? на некаторае змягчэнне свайго курсу падчас вайны тольк? дзеля больш паспяховай маб?л?зацы? народных мас на барацьбу з ворагам. Пачал?ся новыя масавыя арышты, расстрэлы, высылк? ? савецк?я канцэнтрацыйныя лагеры. Любы чалавек, як? трап?? на акуп?раваную тэрыторыю ? ваенны час, бы? пад сумненнем. Ужо ? 1947 г. па сцэнары? 30-х гадо? был? праведзены новыя сфабрыкаваныя працэсы супраць ≪нацыянал?стычных≫ беларуск?х арган?зацый. Перамога ? вайне выкарысто?валася як важны патрыятычны козыр для ?мацавання а?тарытэту парты? ? яе правадыра ? Стал?на.

Адраджэнне вёск? тармаз?лася апорай на калгасы ? са?гасы, у фонд як?х прымусова вяртал? зямлю, перададзеную сялянам падчас вайны. Аграрная пал?тыка ? Заходняй Беларус? была нак?равана на скасаванне прыватнай гаспадарк? як асно?най формы вытворчасц? сельскагаспадарчай прадукцы?. За два гады (1949?1950) чатыры пятых сялянск?х дваро? был? аб’яднаны ? калгасы. Вёска, як ? раней, разглядалася ? якасц? донара ?ндустрыял?зацы?. У вын?ку па ?с?х важных паказчыках у сельскагаспадарчай вытворчасц? ? 1950 г. узровень 1940 г. не бы? дасягнуты.

У 1944 г. БССР атрымала права знешн?х знос?н. У 1945 г. яна стала адной з кра?н-заснавальн?ц Арган?зацы? Аб’яднаных Нацый ( ААН ), а пасля ? ?ншых уплывовых арган?зацый. Аднак м?жнародная дзейнасць БССР была вельм? абмежавана. Тым не менш гэта паспрыяла росту а?тарытэту рэспубл?к?.

Хрушчо?ская адл?га [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Смерць Стал?на (1953) мела пераломнае значэнне для ?с?х сфер жыцця савецкага грамадства. На ХХ з’ездзе КПСС у 1956 г. бы? асуджаны культ асобы. Адбылася некаторая дэмакратызацыя грамадскага жыцця, был? рэаб?л?таваны мног?я ахвяры рэпрэс?й. У 1961 г. новая праграма парты? мела намер пабудаваць камун?зм у СССР да 1980 г., на працягу жыцця аднаго пакалення. З гэтага моманту партыйнае к?ра?н?цтва аф?цыйна атрымала права адм?н?страцыйнага кантролю.

Ужо ? 1953 г. был? прыняты першыя рашэнн?, як?я садзейн?чал? разв?ццю вёск?. Паляпшалася матэрыяльна-тэхн?чнае забеспячэнне калгаса? ? са?гаса?, был? павял?чаны закупачныя цэны на сельскагаспадарчую прадукцыю, памяншал?ся падатк? з сялян. У 1958 г. тэхн?ка машынна-трактарных станцый (МТС) была прададзена калгасам, каб павял?чыць ступень ?х самастойнасц?. Але кардынальнаму паляпшэнню дзейнасц? сельскай гаспадарк? перашкаджа? шэраг аб’екты?ных абстав?н:

• калекты?ная гаспадарка не стварала дзейсных стымула? для працы сялян з по?най самааддачай;
• было прынята памылковае стратэг?чнае рашэнне аб павел?чэнн? пася?ной плошчы за кошт апрацо?к? цал?ны. Мэтазгодна было б укласц? выкарыстаныя на гэта грошы ? ная?ны сельскагаспадарчы фонд для павел?чэння прадукцыйнасц?.
• адсутн?чала паслядо?насць у правядзенн? сельскагаспадарчых рэформ. Характэрнай была ≪кампанейшчына≫ ? правядзенне мерапрыемства? па змяненн? к?равання сельскай гаспадаркай, па масавых пасевах кукурузы ? ?ншых па?днёвых расл?н у не прыдатных для яе раёнах.

Планы па разв?цц? сельскай гаспадарк? перыядычна не выконвал?ся. Так, кал? за сям?годку (1959?1965) аб’ём прамысловай прадукцы? ?зрос у 2,1 раза, то валавая прадукцыя сельскай гаспадарк? ? тольк? на 38 %.

Нягледзячы на хутк?я тэмпы росту ? разв?цця новых важных гал?н прамысловасц? (х?м?чнай, нафтаперапрацо?чай ? г. д.), электрыф?кацыю ? газ?ф?кацыю, прамысловасць апынулася ? няпростай с?туацы?. У эпоху навукова-тэхн?чнай рэвалюцы? (НТР) ? эканом?цы разв?тых кра?н свету адбывал?ся вельм? ?стотныя змены, як?я мел? далёка ?дучыя наступствы. Спажыванне станав?лася больш спецыял?заваным, колькасць новых тэхналог?й падвойвалася ? патройвалася ?сяго за некальк? год, тэхналог?? ?сё больш хутка станав?л?ся састарэлым? ? патрабавал? замены. Адсутнасць разв?тай сферы паслуг тольк? пагаршала с?туацыю. Нараста? дэф?цыт, як? бы? непазбежным вын?кам бюракратызаванай структуры к?равання.

У 1964 г. Першы сакратар ЦК Кампарты? М. Хрушчо? бы? вызвалены ад займаемай пасады, к?раваць партыяй ? кра?най бы? паста?лены Л. Брэжне?…

Эпоха брэжне?скага застою. Дзейнасць П. Машэрава [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля змены к?ра?н?цтва ? сакав?ку ? верасн? 1965 г. пленумы ЦК КПСС разгледзел? пытанн? аб разв?цц? сельскай гаспадарк? ? паляпшэнн? к?равання эканом?кай. Замест створанай у 1957 г. тэрытарыяльнай с?стэмы к?равання была зно? уведзена гал?новая пад к?ра?н?цтвам асобных м?н?стэрства?. Был? пашыраны правы прадпрыемства? па распараджэнн? прыбыткам? (прадпрыемствы атрымал? магчымасць будаваць жыллё, дз?цячыя садк?, санаторы? для сва?х супрацо?н?ка?, што павял?чвала стымуляванне працы), был? прыняты меры па барацьбе з безгаспадарчасцю, па лепшым выкарыстанн? рэсурса?.

З калгаса? ? са?гаса? сп?свал?ся да?г?, павял?чвал?ся закупачныя цэны на сельгаспрадукцыю, узрасла тэхн?чная ?зброенасць вытворчасц?. Канчаткова был? л?кв?даваны апошн?я прыкметы савецкага прыгонннага права для калгасн?ка? ? як ? ?се ?ншыя грамадзяне кра?ны, яны атрымал? пашпарты, права на пенс?ю, на гарантаваную аплату працы. Большая свабода была дадзена ? разв?цц? ?ласнай гаспадарк?.

У 1965  г. на Беларус? кампартыю ?значал?? П. Машэра? . Пяц?годка 1966?1970 гг. была настольк? паспяховай, што потым атрымала назву ≪залатой≫. У БССР аб’ём вытворчасц? прадукцы? прамысловасц? ?зрос на 79 %, сельскай гаспадарк? ? на 45 %. Дзякуючы н?зк?м коштам на пал?ва ? з’я?ленню новых прадпрыемства?, у 70-я гг. ВНП БССР перасяга? адпаведныя паказчык? большасц? рэспубл?к Савецкага Саюза, а таксама А?стры?, Венгры? ? Балгары?. Нягледзячы на гэта, узровень аплаты працы застава?ся давол? н?зк?. Пры агульным росце ?зро?ню жыцця насельн?цтва павял?чвалася колькасць дэф?цытных тавара?, пакольк? пры планавай эканом?цы немагчыма прадказаць рэальную патрэбу ? асобных в?дах прадукцы?. Хран?чнай праблемай заставалася н?зкая якасць тавара?, ?х небагаты асартымент. У кра?не пача?ся перыяд застою. Узмацн??ся пераслед ?накшдумаючых (дыс?дэнта?). Аднак канцлагеры цяпер замянял?ся на турмы ? пс?х?ятрычныя шп?тал?.

Кал? ? 1966?1970 гг. сярэднегадавыя тэмпы прыроту нацыянальнага даходу ? БССР склал? 9,1 %, то ? 1976?1980 гг. ? 5,1 %, г.зн. амаль у 2 разы меней ^[18] .

У сферы адукацы? на працягу 1960?1970 гг. беларускамо?ныя школы пераводз?л?ся на рускую мову навучання.

Пал?тыка перабудовы. Дэмакратызацыя. Распад СССР [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Напачатку 1980-х гадо? перад к?ра?н?цтвам СССР з усёй неадкладнасцю па?стала задача карэннага рэфармавання пал?тычнага, сацыяльна-эканам?чнага, культурнага ? ?нш. бако? жыцця кра?ны. Неабходнасць перамена? абумо?л?валася як унутраным?, так ? знешн?м? абстав?нам?. Усё больш в?давочным станав??ся крыз?с ? н?зкая эфекты?насць адм?н?страцыйна-каманднай с?стэмы гаспадарання, зн?жэнне папулярнасц? камун?стычнай ?дэалог??, ?мкл?вае паглыбленне адставання СССР ад эканам?чна разв?тых кра?н Е?ропы ? ЗША.

У красав?ку 1985 г . на пост Генеральнага сакратара ЦК КПСС бы? абраны М. С. Гарбачо? . Новы эканам?чны ? пал?тычны курс, прапанаваны М. Гарбачовым, атрыма? назву ≪перабудова≫. Праграма пера?тварэння? абмярко?валася на красав?цк?м (1985) пленуме ЦК КПСС ? XXVII з’ездзе парты? (1986). Напачатку перабудова задумвалася як шэраг мер, як?я пав?нны был? паскорыць сацыяльна-эканам?чнае разв?ццё кра?ны, удасканал?ць пабудаваны сацыял?зм. Дамагчыся гэтага, планавалася шляхам перагрупо?к? ? канцэнтрацы? с?л ? сродка? на прыярытэтных напрамках.

Асно?ная ?вага адводз?лася машынабуда?н?цтву, тэмпы разв?цця якога планавалася павял?чыць у 1,5?2 разы ^[19] .

У адрозненне, напрыклад, ад К?тая, у як?м рэфарм?равалася гало?ным чынам эканам?чная сфера, перабудова ? СССР была нак?равана на маштабныя змены адразу ва ?с?х сферах, уключаючы дэмакратызацыю грамадства. ?н?цыятарам перабудовы была КПСС, на канферэнцыях, з’ездах, пленумах ЦК распрацо?вал?ся мерапрыемствы па яе рэал?зацы? ? жыцц?.

Асобным? мерапрыемствам? перабудовы стала пал?тыка галоснасц?, дзяржразл?ку, адраджэння прыватнай ?н?цыятывы ? рамках кааператы?нага руху. Пал?тыка галоснасц? прадугледжвала паступовае адма?ленне ад кантролю КПСС за ?дэалаг?чным? працэсам? ? грамадстве. Цэнзура над публ?кацыям? была зменшана, дазволены сходы для абмеркавання пал?тычных працэса?. Акрамя кантралюемых камун?стычнай партыяй ? ?радам грамадск?х арган?зацый стал? ?зн?каць самастойныя дыскус?йныя клубы ? нефармальныя аб’яднанн?, у як?х можна было праяв?ць асаб?стую грамадскую ?н?цыятыву.

15.12.1986 група творчай ?нтэл?генцы? Беларус? (28 чал., у т.л. В. Быка? , Н. Г?лев?ч , Р. Барадул?н ) нак?равала на ?мя Генеральнага сакратара ЦК КПСС М. Гарбачова п?сьмо з прапановам? па паляпшэнн? станов?шча нацыянальнай мовы ? рэспубл?цы. У чэрвен? 1987 прадста?н?к? беларускай ?нтэл?генцы? (134 чал.) нак?равал? Гарбачову новы л?ст пра с?туацыю з беларускай мовай ? культурай. Пытанн? нацыянальнага адраджэння набывал? пал?тычнае значэнне ? дзейнасц? Беларускага народнага фронту ≪Адраджэньне≫ (БНФ), Таварыства беларускай мовы ?ншых арган?зацый ? аб’яднання?.

Тэмай для шырокага абмеркавання ? прэсе стал? культ асобы Стал?на ? пал?тычныя рэпрэс?? 30 ? пач. 50-х гг. Выкрыццё культу асобы Стал?на ? найвышэйшых партыйных органах сярэдз?ны 50-х гг. мела адносна абмежаваны характар. Зараз жа грамадства атрымл?вала ?сё больш ?нфармацы? пра жах? канцэнтрацыйных лагера?, пра рэпрэс?? супраць м?льёна? н? ? чым не в?наватых людзей. Важную ролю адыгрывал? л?таратурныя ? публ?цыстычныя творы, у як?х паказвал?ся скалечаныя рэжымам лёсы. Узнав?л?ся працэсы рэаб?л?тацы? бязв?нна рэпрэс?раваных. Але яшчэ не дазвалялася рэзка крытыкаваць сучасную пал?тыку парты?.

Дзяржразл?к (пераход прадпрыемства? да самастойнага разл?ку затрат, прыбытку ? аб’ёма? прадукцы?) пача? рэал?зо?вацца з 1987 г. Але ва ?мовах штучна сфарм?раваных цэн, не адпавяда?шых рэча?снасц?, гэта мерапрыемства не дало чаканага вын?ку. Адсутн?чал? спецыял?сты, здольныя эфекты?на выкарысто?ваць новыя магчымасц? ? менеджары ? маркетолаг?. ?х у той час яшчэ нават не рыхтавал?. Акрамя дзяржразл?ку на прадпрыемствах для павышэння кантролю над якасцю прадукцы? ?водз?лася дзяржа?ная прыёмка (дзяржпрыёмка). Гэта мерапрыемства мела значны паз?ты?ны эфект, бо супрацо?н?к? дзяржпрыёмк? не залежал? ад к?ра?н?цтва прадпрыемства?.

У 1988 г. дзяржразл?к на прадпрыемствах бы? дапо?нены рэспубл?канск?м гасразл?кам. Фактычна гэта азначала павел?чэнне гаспадарчай самастойнасц? рэспубл?к, у тым л?ку БССР. Л?чылася, што на месцах лепш бачна, як больш эфекты?на разв?ваць эканом?ку без працяглых узгаднення? з цэнтрам. Але рэспубл?канск? дзяржразл?к прывё? да росту месн?цк?х настроя? з боку рэспубл?канск?х чыно?н?ка?.

Дазвол прыватнай эканам?чнай ?н?цыятывы таксама не прынёс до?гачаканага плёну. Меркавалася, што кааператывы дапамогуць дзяржаве забяспечыць насельн?цтва дэф?цытным? в?дам? прадукцы?, выпуск якой дзяржава не змагла самастойна арган?заваць. Але кааператары здолел? гэта зраб?ць тольк? часткова. Большасць з ?х займалася пасрэдн?цк?м? аперацыям? ц? працавала ? сферах паслуг ? гандлю.

Страшэнныя экалаг?чныя ? эканам?чныя наступствы для ?сёй тэрыторы? Беларус? мела аварыя на чацвёртым энергаблоку Чарнобыльскай атамнай электрастанцы? (ЧАЭС), якая адбылася 26 красав?ка 1986 г. На тэрыторыю Беларус? прыпала 70 % радыеакты?нага забруджвання. Асабл?ва ? цяжк?м станов?шчы апынулася насельн?цтва па?днёвага ?сходу БССР ? усяго 2 100 000 чалавек. З абароту было выведзена 20 % сельгасугоддзя? ? 14 % ляснога фонду. Тольк? 4 мая 1986 г. было прынята рашэнне аб высяленн? жыхаро? трыццац?к?ламетровай зоны вакол ЧАЭС. Вын?к? катастрофы ?сяляк замо?чвал?ся. Насельн?цтва не атрымо?вала аператы?най ?нфармацы?. У 1989 г. Вярхо?ны Савет БССР прыня? праграму до?гатэрм?новых дзеяння? па л?кв?дацы? наступства? авары?, разл?чаную да 1995 г. Аднак цалкам яна так ? не была выканана.

У 1988?1989 гг. л?кв?дацыя былых а?тарытарных механ?зма? запалохвання ? кантролю прывяла да таго, што ? рамках пал?тык? галоснасц? дэмакратычна настроеныя грамадзяне пачал? крытыкаваць с?стэму к?ра?н?цтва парты? над выбарным? органам? ?лады. Нарастал? нацыянальныя працэсы ? рэспубл?ках, з’яв?лася пал?тычная ? нацыянальная апаз?цыя, якая пачала закл?каць да выхаду з СССР. К?ра?н?цтва асобных рэспубл?к прыслухо?валася да гэтых закл?ка?, наладжвала кантакты з апаз?цыянерам?, зб?рала рэсурсы, неабходныя для набыцця самастойнасц?.

У БССР працэс дэмакратызацы? грамадства ?шо? значна больш марудна, чым у ?ншых рэспубл?ках. Тым не менш, тут таксама ?зн?кал? апаз?цыйныя арган?зацы? ? ≪Талака≫, ≪Тутэйшыя≫, ≪ Паходня ≫ ? г. д.

24 ? 25 чэрвеня 1989 г. ? В?льнюсе адбы?ся ?стано?чы сход Беларускага Народнага Фронту ≪Адраджэнне≫ ( БНФ ). Кал? падчас першага сходу размова ?шла гало?ным чынам аб падтрымцы пал?тык? перабудовы ? галоснасц?, дык на канферэнцы? БНФ 30 чэрвеня ? 1 л?пеня 1990 г. ?жо адкрыта абвяшчалася аб немагчымасц? дасягнення суверэн?тэту ? дэмакраты? ? складзе СССР.

У сакав?ку ? красав?ку 1990 г. у БССР адбыл?ся выбары ? Вярхо?ны Савет рэспубл?к?, а таксама ? мясцовыя саветы. Упершыню за мног?я дзесяц?годдз? яны праходз?л? на альтэрнаты?най аснове. 10 лютага 1990 г. на Усебеларуск?м дэмакратычным форуме бы? створаны Беларуск? дэмакратычны блок, як? аб’ядно?ва? прадста?н?ко? дэмакратычна арыентаваных арган?зацый. У вын?ку ? зно? выбраным Вярхо?ным Савеце з’яв?л?ся апаз?цыйныя фракцы? БНФ ? ≪Дэмакратычны клуб≫. 27 л?пеня 1990 г. Вярхо?ны Савет прыня? дэкларацыю аб дзяржа?ным суверэн?тэце БССР. У тых умовах гэта было хутчэй тольк? пажаданнем. Аднак мела надзвычай важныя наступствы.

М?ж тым унутрыэканам?чная ? пал?тычная с?туацыя ? СССР значна пагоршылася. Пачал?ся м?жнацыянальныя сутыкненн?. Фактычна ?шла грамадзянская вайна пам?ж Армен?яй ? Азербайджанам. Незалежнасць сваёй рэспубл?к? абвясц?? парламент Л?твы. Вясной 1991 г. антысавецк?я м?тынг? прайшл? ? на Беларус?. М. Гарбачо? раб?? непаслядо?ныя крок? ? вырашэнн? канфл?кта?. Так, выкарыстанне ваенных часцей супраць м?рнага насельн?цтва для вырашэння праблемы апаз?цыйных настроя? не дало стано?чых вын?ка?. А?тарытэт саюзнага к?ра?н?цтва моцна аслаб. З цяжкасцю ?шл? перагаворы з к?ра?н?цтвам рэспубл?к аб заключэнн? новага саюзнага дагавора.

Канчатковы лёс Савецкага Саюза вырашы? дзяржа?ны пераварот у жн??н? 1991 г. ? Маскве (гл. ДКНС (ГКЧП) , як? паказа? по?ную бяздзейнасць цэнтральных улада?.

У снежн? 1991 г. на сустрэчы к?ра?н?ко? Беларус?, Рас?? ? Укра?ны, якая праходз?ла ? В?скулях (Белавежская пушча) было прынята рашэнне аб дэнансацы? дагавора 1922 г. аб стварэнн? СССР. Замест яго 8 снежня 1991 г. стваралася Садружнасць Незалежных Дзяржа? (СНД), каардынацыйным цэнтрам якой стала стал?ца Беларус? ? М?нск. (Н. К. В.)

Зноск?