М?кола Гусо?ск?
лац. : Nicolaus Hussovianus
Уя?ны партрэт М?колы Гусо?скага на паштовай марцы Беларус?, 1996 г.
Асаб?стыя звестк?
Дата нараджэння	каля 1470
Месца нараджэння	Вял?кае Княства Л?то?скае
Дата смерц?	1533 [1] [2]
Грамадзянства	Вял?кае Княства Л?то?скае
Прафес?йная дзейнасць
Род дзейнасц?	паэт , п?сьменн?к , святар
Мова твора?	лац?нская мова
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

М?кола (М?калай) Гусо?ск? ( лац. : Nicolaus Hussovianus ; польск. : Mikołaj Hussowczyk , Mikołaj Hussowski ; каля 1470  ? пасля 1533 ) ? беларуск? ^{[3] [4] [5]} ? польск? ^[4] паэт , гуман?ст ? асветн?к эпох? Адраджэння . П?са? лац?нскай мовай у публ?цыстычным, эп?чным, гера?чным, л?рычным, г?старычным ? сатырычным жанрах. Дзейн?ча? на тэрыторы? Вял?кага Княства Л?то?скага ? Польскага Карале?ства , землях Свяшчэннай Рымскай ?мперы? .

Б?яграф?я ? адукацыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паводле найбольш абгрунтаванай верс??, паходз?? з Гусава каля Ланьцута (цяпер Падкарпацкае ваяводства Польшчы ) ^[6] .

Паводле ?ншай верс??, месцам нараджэння Гусо?скага магла быць вёска Уса (Усава) у цэнтральнай Беларус? ^[4] , дакладнае месцазнаходжанне якой дагэтуль не высветленае праз нястачу дакументальных крын?ц. Даследчыца Жанна Некрашэв?ч-Кароткая выказала меркаванне аб радз?ме паэта ? межах сучасных Гомельскага ц? Буда-Кашалё?скага раёна? Гомельскай вобласц? ? на рацэ Уза або ? населеных пунктах Уза ц? Гусяв?ца ^[7] .

Паходз?? з сям’? паля?н?чага. Пачатковую адукацыю атрыма? у кафедральнай або царко?на-прыходскай школе. Працягва? навучанне ва ?н?верс?тэтах Балонн? , В?льн? , Кракава .

У 1515 годзе бы? клерыкам перамышленск?м ? натарыусам на службе ? падскарб?я вял?кага кароннага Анджэя Касцялецкага ^[8] .

Прынята л?чыць, што вял?кую ролю ? яго лёсе адыгра? мецэнат Эразм В?тэл?й (Цёлак)  ? сакратар вел?какняжацкай канцыляры?, б?скуп плоцк?. У мног?х публ?кацыях сцвярджаецца, што 1518 годзе ? складзе л?то?ска-польскай дыпламатычнай м?с?? (1518?1522), якую ?значальва? В?тэл?й, М?кола Гусо?ск? трап?? спачатку ? А?гсбург (рэз?дэнцыя ?мператара Свяшчэнай Рымскай ?мперы? Макс?м?л?яна I ), а затым у Рым , да двара папы Льва X .

Паводле даследвання? польскага г?сторыка Веслава Врубля, перш чым пазнаём?цца з Цёлкам, Гусо?ск? ? другой палове 10-х гг. XVI ст. бы? на службе в?ленскага ваяводы ? канцлера вял?кага л?то?скага М?калая Радз?в?ла . Ваявода ме? разглеглыя ?ладанн? на Падляшшы з цэнтрам у Ганёндзы , дзе ? 1519 годзе бы? складзены адз?н з дакумента? з подп?сам Гусо?скага. Падчас службы ? Радз?в?ла Гусо?ск? ме? магчымасць пазнаць культурны, г?старычны ? пал?тычны кантэкст Вял?кага Княства Л?то?скага , а таксама пабачыць паляванне на зубра ва ?ладаннях Радз?в?ла на Падляшшы . Врубэль л?чыць, што Гусо?ск? мог вырушыць у Рым вясной-летам 1521 г., кал? М?калай Радз?в?л па просьбе Эразма Цёлка адправ?? скуру ? шк?лет зубра ? дар Папу Льву Х ^[8] .

У ?тал?? канчаткова сфарм?равал?ся творчая ?ндыв?дуальнасць ? л?таратурнае крэда Гусо?скага. Выконваючы заказ В?тэл?я для папы Льва Х, як? хаце? пачуць пра?дз?вае паэтычнае слова пра паляванне на зубро? , М?кола Гусо?ск? ствары? у 1521 годзе ? Рыме свой найлепшы твор ≪ Carmen de statura feritate ac venatione bisontis ≫ (≪Песня пра выгляд, лютасць зубра ? паляванне на яго≫), дзе выкла? шматгранную ?дэйна-эстэтычную, педагаг?чна-асветн?цкую праграму. Аднак Гусо?ск? не паспе? надрукаваць свой твор у ?тал??, бо ягоны апякун папа Ле? X рапто?на памёр. Свой паэтычны зборн?к ≪ Carmen de statura feritate ac venatione bisontis ≫ ён надрукава? у 1523 годзе ? Кракаве ? друкарн? Еран?ма В?етэра, ён склада?ся з праза?чнага прысвячэння, аднайменнай паэмы ? 11 верша?, нап?саных пераважна ? рымск? перыяд. У прысвячэнн?, адрасаваным каралеве Боне , паэт прас?? яе ?зяць на сябе дзяржа?нае апякунства над таленав?тым? ? спрактыкаваным? ? навуцы ? мастацтве людзьм?. Ф?нансава дапамагла з выданнем вял?кая княг?ня л?то?ская ? каралева польская Бона Сфорца , у гонар якой была прысвечана кн?га.

Гуман?стычнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паэт выступ?? як выразн?к перадавых грамадска-пал?тычных ? эстэтычных погляда? таго часу ? папулярызатар г?сторы? ? культуры Вял?кага Княства Л?то?скага ? свеце, бы? прадста?н?ком рэнесанснага рэал?зму. Гусо?ск? першы ? славянскай л?таратуры ?бачы? ? адлюстрава? пачатак крыз?су сацыяльна-пал?тычнага ладу Вял?кага Княства Л?то?скага, крытыкава? сацыяльна-класавую пал?тыку Польшчы ? Вял?кага Княства Л?то?скага, бы? выразн?кам настроя? баяр , шляхты ? гараджан . З мэтай маральна-этычнага ?дасканалення грамадства, павышэння яго адукаванасц? М?кола Гусо?ск? прапагандава? с?стэму лац?нскай е?рапейскай адукацы? (≪ сем свабодных навук ≫).

У войнах паэт бачы? адну з найважнейшых прычын няшчасця? чалавецтва, пакут радз?мы ? народа. Ён закл?ка? спын?ць м?жусоб?цы пам?ж уладарам? хрысц?янскай Е?ропы , прапаведава? ро?насць народа?. Грамадзянскай паз?цыяй п?сьменн?ка ён л?чы? абуджэнне нацыянальнай свядомасц? свайго народа. М?кола Гусо?ск? да? якасныя ?зоры грамадзянскай патрыятычнай л?рык?. Закл?ка? суайчынн?ка? задумацца над цяжк?м станов?шчам радз?мы, усвядом?ць, што гало?ны яе б?ч ? гэта пал?тыка ?ладаро?. Пясняр прыроды, працы ? свабоднага чалавека ? беларускай ? ?вогуле ?сходнее?рапейскай л?таратуры, М?кола Гусо?ск? выказа? зам?лаванасць ? гарачую любо? да роднай зямл?. Ярка паказа? жыццё мужных, працав?тых людзей, паля?н?чых, ратн?ка?, бортн?ка?, аратых, ?х працо?ную ? ратную дзейнасць, побыт ? звыча?, ?дэал?зава? вобраз вял?кага князя В?та?та . У народнай мудрасц? ён бачы? невычэрпную крын?цу паэз??, ?нфармацы? ? адну з прычын стойкасц? народнага духу. Паэт пакла? пачатак зб?ранню народнай мудрасц? беларуса?. Ён авалода? скарбам? беларускага народнага гумару, прынцыпам? яго выкрывальнага ?здзеяння, выступа? супраць тых, хто л?чы?, што вучоная лац?нская паэз?я па сва?м характары несумяшчальная з творчасцю народа.

≪Песня пра зубра≫ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

( лац. : ≪Carmen de statura feritate ac venatione bisontis≫ ) (1521?1522) ? паэма нап?саная на клас?чнай лац?нскай мове. Спачатку твор бы? прысвечаны Папу Льву X , у пазнейшым выданн? (Крака?, 1523) ? каралеве Боне. Паэма л?чыцца непера?зыйдзенай у эп?чным паказе Беларус? ? беларускага народа да з'я?лення паэмы ≪ Пан Тадэвуш ≫ Адама М?цкев?ча . У паэме яскрава выказаны патрыятычны закл?к да яднання ? дружбы розных па веры ? культуры е?рапейск?х народа? перад пагрозай турэцкага ? татарскага нашэсця, усла?ленне дзейснай, свабоднай, гарман?чна разв?той ? мужнай асобы, ?дэя патрыятызму ? антываенны пафас, рэнесансна-?тап?чная канцэпцыя гарман?чных узаемадачынення? чалавека, грамадства ? прыроды, м?ждзяржа?ных аднос?н. Усе частк? твора аб'яднаны тэмай лёсу радз?мы, адданасц? роднай зямл?. М?кола Гусо?ск? ствары? мастацка-г?старычны г?мн прыгажосц? сваёй зямл?. Зубр у паэме  ? алегарычны вобраз роднага краю, с?мвал яго былой магутнасц?. Гусо?ск? выказа? праблему аховы прыроды, беражл?вых аднос?н да яе, рацыянальнага выкарыстання ? памнажэння багацця? радз?мы. Для М?колы Гусо?скага прырода ? усенародны здабытак ? крын?ца здаро?я, радасц?, выхавання высок?х патрыятычных ? эстэтычных пачуцця?. ≪ Песня пра зубра ≫ нап?сана ?м на клас?чнай латын?, але ? ёй ёсць прыкметы жывой беларускай мовы. Паэз?я М?колы Гусо?скага па?плывала прама ц? апасродкавана на стана?ленне г?старыяграф?? Вял?кага Княства Л?то?скага , роскв?т лац?нскай, уласнабеларускай ? польскай л?таратур, на разв?ццё так?х жанра? ва ?сходнее?рапейскай л?таратуры, як л?рыка-эп?чная , г?старычная ? сатырычная паэма , элег?я , эп?грама .

≪Новая ? славутая перамога…≫ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

≪Новая ? славутая перамога над туркам? ? л?пен? месяцы≫ ( Крака? , 1524) ? паэма, створаная за адз?н дзень па гарачых слядах падзей. Нап?саная хворым, змучаным не?ладкаванасцю жыцця чалавекам, яна здз??ляе с?лай мастацкага асэнсавання народнага подзв?гу. Паэт ганарыцца, што перамога над туркам? ^[uk] пад Церабо?ляй здабыта паспал?тым рушэннем . Твор значна ?плы? на разв?ццё жанру гера?чнай паэмы ? хрон?к? ? л?таратурах Беларус? , Польшчы ? Л?твы .

≪Жыццё ? подзв?г? Св. Г?яцынта≫ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Паэма (Крака?, 1525), прысвечаная крака?скаму ваяводу Хрыстафору з Шыдло?ца паэт гаворыць пра неабходнасць ≪адкрыцця≫ спра? славутых людзей м?нулага для папулярызацы? ?х жыцця. Паэма ап?свае жыццё дам?н?канскага прапаведн?ка Яцка (Г?яцынта) Адрованжа , да чыёй беатыф?кацы? нап?саная. У гэтым дыдактычна-рэл?г?йным творы а?тар прапаведава? хрысц?янска-гуман?стычны подзв?г як служэнне народу. У разуменн? М?колы Гусо?скага Вял?кае Княства Л?то?скае ? Польшча складаюць адз?нае цэлае ? славянск? рэг?ён. Таму вобраз Г?яцынта, дзейнасць якога праходз?ла ? ВКЛ ? Польшчы, дараг? сэрцу паэта ?дэйнай сутнасцю. Мног?я радк? паэмы ? г?мн чалавечаму розуму, духо?най вел?чы. Паэма сцвярджала адз?нства лепшых прынцыпа? раннехрысц?янскай марал?, ?дэала? народнай этык?. У гэтым выяв?л?ся дэмакратызм , народнасць света?спрымання, публ?цыстычнасць ? грамадзянская мужнасць М?колы Гусо?скага.

Меркаваны партрэт [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Беларуская даследн?ца Жана Вацлава?на Некрашэв?ч-Кароткая л?чыць, што адшукала ? першым выданн? паэмы а?тэнтычную выяву, на якой адлюстраваны М?кола Гусо?ск?. Аднак М?калай Касцюков?ч звяртае ?вагу, што тая ж выява змешчаная ? мностве ?ншых выдання? В?етора, прычым кн?га Гусо?скага сярод ?х ? не першая храналаг?чна; выглядае, так?м чынам, што гэта проста марка друкара, натхнёная, гледзячы па ?с?м, персанальнай эмблемай Эразма Ратэрдамскага . ^[9]

Пераклады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На беларускую мову ≪Песня пра зубра≫ перакладал? Язэп Семяжон , Уладз?м?р Шатон ? Наталля Арсеннева . На сённяшн? дзень, адз?ны беларуск? пераклад ≪Песн? пра зубра≫, як? захо?вае вершаваны памер арыг?нала ? элег?чны двуверш , належыць У. Шатону.

Апроч беларускай, ≪Песня пра зубра≫ перакладалася на польскую, л?то?скую , рускую ? ?кра?нскую мовы.

Б?бл?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Carmen de statura feritate ac venatione bisontis . ? Cracoviae, MDXXIII.
• Nova Et Miranda De Turcis Victoria . ? Cracoviae, MDXXIV.
• De Vita Et Gestis Divi Hyacinthi . ? Cracoviae, MDXXV.

Памяць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У 1980 годзе з нагоды 500-годдзя М?кола Гусо?ск? бы? уключаны ЮНЕСКА ? каляндар м?жнародных дат выдатных дзеяча? сусветнай культуры.

Зноск?

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

	М?кола Гусо?ск? на В?к?схов?шчы

• М?кола Гусо?ск? на ≪Беларускай Пал?чцы≫