Леан?д М?хайлав?ч Лыч ( 8 лютага 1929 , в. Маг?льнае , Уздзенск? раён М?нскай вобласць ? 17 студзеня 2021 ) ? беларуск? г?сторык , публ?цыст . Доктар г?старычных навук (1989), прафесар (1993).

Б?яграф?чныя звестк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Нарадз??ся сялянскай сям’? на Уздзеншчыне. Скончы? г?старычны факультэт Башк?рскага педагаг?чнага ?нстытута ва Уфе (1957), працава? наста?н?кам (1958-1961). З 1962 года ? ?нстытуце г?сторы? Акадэм?? навук БССР , прайшо? шлях ад старшага лабаранта да гало?нага навуковага супрацо?н?ка (2016), доктара г?старычных навук, прафесара. Старшыня Тапан?м?чнай кам?с?? пры Прэз?дыуме Вярхо?нага Савета Рэспубл?к? Беларусь (1992?1996).

Навукова-даследчыцкая дзейнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Даследва? пытанн? сацыяльна-класавых аднос?н у савецк? час, г?сторыю беларускай культуры, мо?ную пал?тыку ? Беларус? ? XIX?XX ст., м?жнацыянальныя аднос?ны ? кра?не ? XX стагоддз?.

Шмат п?са? пра важнасць беларускай мовы, абароны нацыянальнай культуры ? незалежнасц?. Ён бы? адным з заснавальн?ка? Згуртавання беларуса? свету ≪Бацька?шчына≫ , а таксама нязменным сябрам Рады гэтага аб’яднання.

Адз?н з а?тара? кн?г: ≪Г?сторыя М?нска≫ (1967), ≪Г?сторыя Беларускай ССР≫ (т.5, 1975), ≪Г?сторыя рабочага класа БССР≫ (т.4, 1987), ≪Нарысы г?сторы? Беларус?≫ (т.2, 1995), ≪Г?сторыя культуры Беларус?≫ (1996); а?тар манаграф?й, сярод як?х ≪Беларуская нацыя ? мова≫ (1994), ≪Назвы зямл? беларускай≫ (1994) ? ?нш.

У кн?зе ≪Беларуская нацыянальная ?дэя: тэарэтычны ? практычны аспекты≫ (2010) раскрываюцца фармаванне канцэпцы? беларускай нацыянальнай ?дэ? ? шлях? пера?васаблення яе ? практыку. З усяго комплексу звязаных з гэтым пытання? найбольш падрабязна разгледжаны нацыянальна-дзяржа?нае буда?н?цтва ? асветн?цка-мо?ны фактар. Храналаг?чна кн?га заканчваецца 30-м? гадам? ХХ ст.

Даследава? праблему культурнага жыцця на тэрыторы?, што знаходз?лася пад юрысдыкцыяй акупацыйных улада? у кн?зе ≪Нацыянальна культурнае жыццё Беларус? на тэрыторы? функцыянавання нямецкага акупацыйнага рэжыму (чэрвень 1941 ― л?пень 1944 г.)≫, якая выйшла ? 2011 годзе.

Кн?га ≪Краязна?ства ? кантэксце сучаснага нацыянальна-культурнага жыцця Беларус?≫ (2013) прысвечана раскрыццю станов?шча краязна?чага руху ? Рэспубл?цы Беларусь , паказаны яго дасягненн? ? даследаванн? розных праблем, звязаных з г?сторыяй, нацыянальна-культурным жыццём. А?тар шмат уваг? нада? мо?наму ? тапан?м?чнаму аспектам краязна?чых даследавання?.

У кн?зе ≪Беларусы на мяжы нацыянальнай катастрофы≫ (2015) раскрываюцца прычыны неверагодных цяжкасця? этнакультурнага жыцця беларускага народа ? вын?ку правядзення супярэчнай яго ?нтарэсам дзяржа?най мо?най пал?тык? ?ладам? Рэчы Паспал?тай , царскай Рас?? , СССР  ? БССР ? Рэспубл?к? Беларусь . На аснове анал?зу фактычнага матэрыялу паказана, што праблема захавання беларусам? сваёй нацыянальнай ?дэнтычнасц? ?стотна абвастрылася пасля правядзенага па ?н?цыятыве пал?тычнага к?ра?н?цтва Рэспубл?к? Беларусь у 1995 г. рэферэндуму , згодна з як?м насуперак сусветнай практыцы кра?н з адным тытульным народам статус другой дзяржа?най мовы надал? ? Беларус? ? рускай мове . А?тар паказвае, што пры падтрымцы дзяржа?нага чыно?н?цкага апарату руская мова трывала ?сталявалася ва ?с?х сферах аф?цыйнага жыцця, зраб??шы л?шняй, непатрэбнай для яго беларускую мову .

Выбраная б?бл?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Адна?ленне ? разв?ццё чыгуначнага транспарту Беларускай ССР (верасень 1943?1970 гг.). ? Мн., 1976.
• Аграрный отряд рабочего класса Белоруссии. ? Мн., 1984.
• Ликвидация экономического и социально-культурного неравенства союзных республик [Текст] : на примере БССР : (1917?1941 гг.) / Л. М. Лыч; под ред. В. А. Полуяна; АН БССР, Ин-т истории. ? Мн.: Наука и техника, 1987. ? 286 с.
• Беларуская нацыя ? мова. ? Мн., 1994.
• Назвы зямл? беларускай. ? Мн., 1994.
• Г?сторыя культуры Беларус? / разам з У. ?. Нав?цк?м. 2-е выд. ? Мн., 1997.
• Г?сторыя культуры Беларус? (1917-чэрвень 1941 г.). ? В?цебск, 2008.
• М?жнацыянальныя дачыненн? на Беларус? (верасень 1943 ? кастрычн?к 1964 г.). ? Мн., 2009.
• Беларуская нацыянальная ?дэя: тэарэтычны ? практычны аспекты. ? Мн., 2010.
• Ун?яцкая царква Беларус?: этнакультурны аспект / 2-е выд. ? М?нск : Кн?газбор, 2011. ? 127 с.
• Нацыянальна-культурнае жыццё на Беларус? ? часы вайны (1941?1944 гг.). ? В?льня: Наша будучыня, 2011. ? 332 с.
• Я?рэйская культура Беларус? яе агульны духо?ны набытак. ? М?нск, 2012.
• Руск? прафесар на н?ве беларускага нацыянальнага адраджэння. ? М?нск, 2013.
• Нацыянальна-культурнае а?таном?я як варыянт захавання ?х этнакультурнай самабытнасц?. ? М?нск, 2013.
• Краязна?ства ? кантэксце сучаснага нацыянальна-культурнага жыцця Беларус?. ? М?нск, 2013.
• Першаму з’езду беларуса? свету ? 20 гадо?. ? М?нск, 2013.
• Культурнае супрацо?н?цтва беларускага ? ?кра?нскага народу- гарант захавання ?х нацыянальнай ?дэнтычнасц?. ? М?нск, 2013.
• Беларускае нацыянальнае пытанне ? калейдаскопе думак. ? М?нск, 2014.
• Моладз? ? пра?дз?вую г?сторыю Беларус?. ? М?нск, 2014.
• М?жваенная беларус?зацыя ? яе ?рок?. ? М?нск, 2014.
• Беларусы на мяжы нацыянальнай  катастрофы.  ? М?нск, 2015.
• Усенародны рух за наданне беларускай  мове статусу адз?най дзяржа?най  (да 25-годдзя Закона ≪Аб мовах у Беларускай ССР≫ ? 26 студзеня 1990). ? М?нск, 2015.
• Беларуская мова на скрыжаваннях трох пал?тычных рэжыма?.  ? М?нск, 2016.
• Беларуская нацыянальная адукацыя ? Заходняй Е?ропе. ? М?нск, 2016.
• Улады дыялог пра?гнаравал? (2015?2018 гг.) / Леан?д Лыч, М?кола Сав?цк?. - М?нск : [б. в.], 2019. ? 174 с. ? ISBN 5-85700-126-9 .

Грамадска-пал?тычныя погляды [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

≪Што тычыцца апошняй чвэрц? стагодздзя, дык хай бы яго не было, чым такое. Нават пры класычнай савецкай уладзе першыя сакратары, старшын? Са?м?ну (нават прысланыя з Масквы) не адважвал?ся гаварыць, што беларусы ? частка рускай нацы? ? таму называць нас ?руск?м? са знакам якасьц?“. Н?хто не адма?ля? у арыг?нальнасц?, самабытнасц? нашай культуры ? мове [4] .

Ацэнк? дзейнасц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Старшыня ТБМ Алена Ан?с?м  : ≪Усе гады незалежнасц? Беларус? спадар Леан?д выступа? яе непах?сным абаронцам. Ён не шкадава? с?л ? п?са? шмат артыкула? пра важнасць беларускай мовы ? абароны нашай культуры≫ ^[5] .
• Старшыня грамадзкай арган?зацы? ≪М?жкультурны дыялог≫ Любо? ?ладыко?ская  : ≪За?сёды ?ражвала працаздольнасьць прафэсара. Па дзясятку кн?г за год, ? гэта ва ?зросце 80 з гакам! Кн?г? збольшага выходз?л? за ?ласны кошт Леан?да М?хайлав?ча... Прывабл?вал? ягоныя незвычайныя лёгкасць, аптым?стычнасць, дал?катнасць, узвышанасць, нематэрыял?стычнасць, пастаянная нацэленасць на высок?я мэты. А мэты гэтыя был? нязменным? ? вяртаньне народу яго г?старычнай памяц? ? годнасц?, наданьне беларускай мове пачэснага месца ? сва?м родным доме ? Беларус?≫ ^[6] .

Сям’я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ягоныя браты:

• Генадзь М?хайлав?ч Лыч  ? навуковец-эканам?ст, доктар эканам?чных навук, прафесар, акадэм?к НАН Беларус?;
• Анатоль М?хайлав?ч Лыч  ? навуковец у гал?не прыродакарыстання, кандыдат тэхн?чных навук.

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 9: Кул?б?н ? Мала?та / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 1999. ? Т. 9. ? 560 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
• Энцыклапедыя г?сторы? Беларус? . У 6 т. Т. 1: А ? Бел?ца / Рэдкал.: М. В. Б?ч ? ?нш.; Прадм. М. Ткачова ; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн.  : БелЭн , 1993. ? С. 408. ? 20 000 экз.  ? ISBN 5-85700-074-2 .
• Лыч Леан?д М?хайлав?ч // Беларусь: энцыклапедычны даведн?к / Рэдкал. Б. ?. Сачанка (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Х?лькев?ч. ? Мн. : БелЭн , 1995. ? С. 440. ? 800 с. ? 5 000 экз.  ? ISBN 985-11-0026-9 .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Лыч Леан?д М?хайлав?ч на сайце ?нстытута г?сторы? Нацыянальнай Акадэм?? навук Беларус?}
• Асно?ныя працы Л. М. Лыча: буклет ЦНБ НАН Беларус?
• Леан?д Лыч у б?бл?ятэцы ≪Камун?кат≫