한국   대만   중국   일본 
Крэ?ская ун?я ? В?к?педыя Перайсц? да зместу

Крэ?ская ун?я

З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
Крэ?ская ун?я
польск. : Unia w Krewie
Дата падп?сання 14 жн??ня 1385
Месца падп?сання Крэва
Падп?сал?

Польскае Карале?ства

Вял?кае Княства Л?то?скае
Мова лац?нская
Лагатып Вікісховішча  Медыяфайлы на В?к?схов?шчы
Польскае карале?ства ? Вял?кае Княства Л?то?скае ? 1386?1434 гг.
Крэ?ск? замак ? месца падп?сання ун?? (малюнак XIX w.)

Крэ?ская ун?я ( 1385 ) ? пагадненне аб дынастычным саюзе пам?ж Польск?м карале?ствам ? Вял?к?м Княствам Л?то?ск?м .

Пасля смерц? ? 1382 годзе караля польскага Людов?ка Венгерскага , як? не ме? сыно?, польск?я магнаты пасля двухгадовых спрэчак абвясц?л? каралевай яго малодшую дачку Ядв?гу . ?н?цыятарам? шлюбу Ядв?г? з вял?к?м князем л?то?ск?м Ягайлам был? магнаты Малапольшчы на чале са Спыткам з Мельштына. Ужо ? красав?ку 1383 г. адбыл?ся першыя польска-л?то?ск?я кантакты, пад час як?х магла абмярко?вацца магчымасць шлюбу Ягайлы з дачкой нябожчыка Людов?ка ? Анжуйскага ? Марыяй альбо Ядв?гай. Па верс?? хран?ста Яна Длугаша, першым? з такой прапановай звярнул?ся прадста?н?к? Л?твы. Па верс?? ≪Летап?сца вял?к?х князё? л?то?ск?х≫ ? ?н?цыятыву праяв?? польск? бок.

18 студзеня 1385  г. у Крака? прыбыла пасольства ВКЛ на чале са Ск?ргайлам Альгердав?чам. Паводле ≪Крака?скага календара≫ ? Крэ?скага акта ? яго склад уваходз?л? княз? Барыс, Альг?монт ? в?ленск? староста (намесн?к) Гануль, па паходжанн? рыжск? немец. Князь Барыс, пасля даследавання? О. Галецкага, упэ?нена атаясамл?ваецца з падольск?м князем Барысам Карыятав?чам. Альг?монт ? гальшанск? князь, бацька ?вана Альг?монтав?ча. Паводле ≪Прускай хрон?к?≫ С. Груна? , прысутн?ча? таксама В?та?т, якога каралева Ядв?га запыталася пра смерць яго бацьк? Кейстута, але гэта давол? позняя крын?ца. Ск?ргайла, прамову якога працытава? Длугаш, прапанава? польскаму боку тыя ж умовы, як?я потым был? заф?ксаваны Крэ?ск?м актам. Аднак у пункце пра скарбы ?шла гаворка пра тое, што скарбы будуць ф?з?чна перавезеныя ? Польшчу, тады як у Крэ?ск?м акце аб гэтым сказана больш асцярожна: ≪будуць абернены на патрэбы≫.

З Кракава Ск?ргайла вярну?ся ? ВКЛ, а Барыс Карыятав?ч ? Гануль разам з дэлегацыяй Польшчы адправ?л?ся ? Венгрыю. Там яны правял? перамовы з каралевай Альжбетай, удавой Людов?ка ? Анжуйскага, мац? каралевы Ядв?г?.

У жн??н? 1385 г. у Крэва  ? радавы замак Ягайлы, прыбыл? паслы Польшчы крака?ск? чашн?к Улодка, зав?хосцк? кашталян М?калай, каз?м?рск? дзяржа?ца Крысц?н ? паслы Венгры? чанадск? прэпаз?т Стафан ? патацк? кашталян Ладз?сла?, сын Какаса дэ Каза. 14 жн??ня таго ж года было падп?сана пагадненне з Польшчай, што вядома пад умо?най назвай ≪Крэ?ская ун?я≫. Па форме дакумент прадста?ляе сабой пацверджанне абяцання?, як?я дал? Барыс Карыятав?ч ? Гануль венгерскай каралеве Альжбеце ад ?мен? вял?кага князя л?то?скага Ягайлы ? яго па?намоцнага пасла Ск?ргайлы.

Прававы змест Крэ?скага акта [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Абяцанн? Ягайлы ? выпадку яго шлюбу з каралевай Ядв?гай был? наступныя: 1) прыняцце катал?цтва з ус?м? братам? Ягайлы, яшчэ не хрышчаным?, бл?зк?м?, ноб?лям?, зямянам? вял?к?м? ? малым?, як?я жывуць у яго землях; 2) ахвяраванне скарба? для вяртання страт, панесеных Польшчай ? Л?твой; 3) выплата 200 тыс. фларына? герцагу А?стры? В?льгельму як адступное за разры? яго заручына? з каралевай Ядв?гай; 4) абавязацельства уласным? намаганням? ? коштам вярнуць уладанн?, страчаныя карале?ствам Польск?м, к?м бы яны н? был? заняты ? адарваны; 5) вяртанне ?с?х палонных хрысц?ян, мужчын ? жанчын, асабл?ва выведзеных з Польшчы; 6) абавязацельства Ягайлы ≪земл? свае Л?твы ? Рус? навечна далучыць (applicare) да кароны Карале?ства Польскага≫.

Паводле тэксту дакумента ён бы? прыняты ? прысутнасц? Ск?ргайлы Альгердав?ча , Карыбута Альгердав?ча , Лугвена Альгердав?ча ? В?та?та Кейстутав?ча , як?я павес?л? пад ?м свае пячатк?.

11 студзеня 1386  г. у Ва?кавыску адбылася сустрэча Ягайлы з прадста?н?кам? Польшчы: любл?нск?м старастам Улодкам, крака?ск?м падстол?м Пятром Шафранцам, зав?хосцк?м кашталянам М?калаем ? каз?м?рск?м дзяржа?цам Крысц?нам. Яны мел? даверчыя л?сты ад польскай шляхецкай супольнасц? ? ад князя Уладз?слава Апольскага (як прадста?н?ка ?нтарэса? карале? Альжбеты ? Ядв?г?). Паслы Польскага карале?ства гарантавал? Ягайле, што ён абраны каралём польск?м, возьме ? жонк? каралеву польскую Ядв?гу ? можа бесперашкодна ? ? бяспецы прыбыць на генеральны сейм у Любл?н , прызначаны на 2 лютага 1386  г.

15 лютага 1386  г. Ягайла ахрысц??ся ? Крака?ск?м кафедральным саборы (цырымон?ю правё? гнезненск? арх?еп?скап Бадзанта) ? прыня? ?мя Уладз?сла? ? у гонар Уладз?слава Лакетка , першага польскага караля , пры як?м бы? заключаны дынастычны саюз пам?ж Польшчай ? ВКЛ. Разам з Ягайлам ахрысц?л?ся некаторыя яго браты: Св?дрыгайла (Балясла?), В?гунт (Аляксандр), Карыгайла (Каз?м?р). Па?торна прыня? катал?цтва В?та?т (пад ?мем Аляксандр). 18 лютага Ягайла абвянча?ся з каралевай Ядв?гай. 4 сакав?ка адбылася яго каранацыя.

Праблема а?тэнтычнасц? Крэ?скага акта [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Арыг?нал Крэ?скага акта, пачынаючы з XV ст., захо?ва?ся ? Арх?ве Крака?скай кафедральнай кап?тулы, збор пергаменных дакумента?, № 188. Гэта пергамен шырынёй 330 мм, вышынёй 223 мм, закладка 39 мм. Першапачаткова был? падвешаны на пергаменных стужках пяць пячатак. Ад чатырох захавал?ся тольк? стужк?, ад адной ? тольк? адтул?на. Старэйшая коп?я была зап?сана ? рукап?с XV ст., як? таксама захо?ваецца ? Арх?ве Крака?скай кафедральнай кап?тулы: ≪Liber antiquus privilegiorum≫, арк. 53 ? 53 адв., № 77. Дзве ?ншыя коп?? был? зробленыя ? XVII ? XVIII  стст.

Першым г?сторыкам, як? даследава? Крэ?ск? акт (па арыг?налу з кап?тулы Крака?скай), працытава? у сваёй працы значныя фрагменты з яго ? пара?на? дакумент з хрон?кай Длугаша, бы? А. Нарушэв?ч [1] . У 1837 г. дакумент бы? упершыню цалкам надрукаваны па арыг?налу г?сторыкам польскай л?таратуры М. В?шне?ск?м [2] , потым археографам? А. Сакало?ск?м ? Ю. Шуйск?м [3] . Лепшая публ?кацыя належыць У. Сямков?чу ? С. Кутшэбе [4] . Коп?я XV ст. надрукавана М. Качэрскай [5] . Пераклады на беларускую мову друкавал?ся тройчы [6] .

Пячатк? ?снавал? яшчэ ? XIX ст. ? ?х прамалё?к? надрукава? М. В?шне?ск?. Потым яны был? страчаны. У 1920-я гг. У. Сямков?ч знайшо? пячатку В?та?та ? Львове. У 1960 г. бы? зроблены анал?з пергамена ?нфрачырвоным? ? ?льтраф?ялетавым? промням? ? н?чога падазронага ? яго ф?з?чных характарыстыках не выя?лена.

У 1970-я гг. л?то?ск? г?сторык Ё. Дайна?скас паспрабава? даказаць, што Крэ?ск? акт ? гэта фальс?ф?кацыя, зробленая палякам? на падставе хрон?к? Длугаша (фрагменту за 1385?1386 гг.), каб абгрунтаваць свае дамаганн? на земл? Л?твы ? Рус? [7] . Аналаг?чны пункт гледжання адстойва? Я. Юхо. Ён л?чы?, што абяцанн? Ягайлы ? Крэ?ск?м акце был? сфальс?ф?каваныя польск?м? феадалам?, каб абгрунтаваць ≪захопн?цк?я дамаганн? на беларуск?я, укра?нск?я ? л?то?ск?я земл?≫; гэтыя абяцанн? н?кол? не выконвал?ся, акрамя пункта аб катал?цк?м хрышчэнн?; Крэ?ск? акт хутчэй ≪нагадвае акт безагаварочнай кап?туляцы?≫. Я. Юхо адзнача?, што на думку аб фальс?ф?кацы? тэксту наводз?ць ? той факт, што ? актах Востра?скага пагаднення 1392 г. ? В?ленска-Радамскай ун?? 1401 г. няма н? слова аб абяцаннях Ягайлы [8]

Г?потэза Ё. Дайна?скаса не знайшла падтрымк? ? навуковай супольнасц? н? ? Польшчы, н? ? Л?тве. Працам? М. Качэрскай, Л. Корчак, М. Космана, калектыву л?то?ск?х г?сторыка? на чале з Ю. Кя?пене даказана неабгрунтаванасць довада? Ё. Дайна?скаса [9] .

Аргументацыя Я. Юхо ? навуковай л?таратуры падрабязна не разглядалася. У навукова-папулярным артыкуле яе па?тары? С. Цярох?н [10] . Ускосны адказ на пытанне, ц? рэал?завал?ся на практыцы абяцанн? Крэ?скага акта, утрымл?ваецца ? працы Я. Тэнго?скага [11] .

≪Крэ?ск? перыяд≫: значэнне ? перыядызацыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

?снуе вял?зная навуковая л?таратура, прысвечаная прававому значэнню тэрм?на ≪applicare≫ ? звязку Польшчы з ВКЛ пасля 1385 г. У польскай г?старыяграф?? найбольшае прызнанне атрыма? пункт гледжання, што ? вын?ку ≪Крэ?скай ун??≫ Вял?кае Княства Л?то?скае было далучана да Польскага карале?ства (Г. Ла?мянск? л?чы? гэта ?нкарпарацыяй) ? страц?ла цалкам альбо часткова свой дзяржа?ны суверэн?тэт. Большасць удзельных князё? ВКЛ на працягу перыяду з 1386 па 1393 гг. прынял? васальныя прысяг? на вернасць каралю ? каралеве Польшчы, ?х нашчадкам ? Кароне Польскай у цэлым. Сярод ?х был? В?та?т Кейстутав?ч, Жыг?монт Кейстутав?ч, Вас?ль Нарымонтав?ч, Фёдар Любартав?ч, Уладз?м?р Альгердав?ч, Аляксандр В?гунт Альгердав?ч, Дзм?трый Карыбут Альгердав?ч, Ск?ргайла Альгердав?ч. Апошн? выконва? у ВКЛ функцы? намесн?ка Ягайлы з 1386 па 1392 гг. з абмежаваным? па?намоцтвам?. Ягайла тытулава?ся ? якасц? караля Польшчы, вярхо?нага князя л?то?скага, дзедз?ча (спадчыннага ?ладальн?ка) Рус?. У 1392 г. функцы? намесн?ка Ягайлы ? ВКЛ у вын?ку Востра?скага ? Белзскага пагаднення? прыня? В?та?т. Але ? 1398 г. ён узя? курс на по?ны суверэн?тэт ВКЛ ад Польшчы ? пры заключэнн? Сал?нскага дагавора з Тэ?тонск?м ордэнам баяры ВКЛ абвясц?л? В?та?та манархам. Паражэнне на рацэ Ворскле (1399) зно? увяло ВКЛ у арб?ту пал?тычнай залежнасц? ад Польшчы, вын?кам чаго стала Радамска-В?ленская ун?я 1401 г. Так?м чынам, ≪Крэ?ск? перыяд≫ у г?сторы? ВКЛ ? Польшчы працягва?ся з 1385 па 1398 гг.

У л?то?скай ? беларускай г?старыяграф?? (Я. Юхо) выказвал?ся думк? аб дзяржа?най незалежнасц? ВКЛ ад Польшчы ? згаданы перыяд. Яны, аднак, прадста?ляюцца ?дэалаг?чна ангажаваным? ? ?ступаюць у супярэчнасць з ная?ным комплексам г?старычных крын?ц.

Гало?най праблемай ? таямн?цай у вывучэнн? ≪Крэ?скай ун??≫ з’я?ляецца адсутнасць акта аб ?нкарпарацы?. Л. Корчак меркавала, што Крэ?ск? акт з’я?ля?ся прэл?м?нарным шлюбным кантрактам, пасля якога бак? пав?нны был? заключыць друг? ? канчатковы акт, у як?м бы агаворвал?ся ф?нансавыя пытанн? ? санкцы? за ?х невыкананне. У крын?цах 1386 г. захавал?ся згадк? аб тым, што ? лютым 1386 г. сапра?ды бы? заключаны нейк? ≪кантракт≫ пам?ж Ягайлам, польск?м? магнатам? ? каралевай Ядв?гай. Змест гэтага дакумента невядомы: хутчэй за ?сё ? ?м больш падрабязна па?тарал?ся абавязацельствы Крэ?скага акта. Але гэта не бы? акт аб ?нкарпарацы?.

За?ваг? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  1. ↑ Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 7. Warszawa, 1804. С. 369?375 (першае выданне: 1786)
  2. ↑ Wiszniewski M. Pomniki historyi i literatury Polskiej. T. 4. Kraków, 1837. S. 92-94
  3. ↑ Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. 2. Codex epistolaris saeculi decimi quinti. T. 1. 1384?1492. Kraków, 1876. S. 4-5, № 3
  4. ↑ Akta unji Polski z Litw?. 1385?1791. Krakow, 1932. S. 1-3, № 1
  5. ↑ Koczerska M. Autentyczno?? dokumentu unii krewskiej 1385 r. // Kwartalnik historyczny. R. 99. 1992. № 1. S. 59-80
  6. ↑ Цярох?н С. Таямн?цы Крэ?скай ун?? // Беларуская м?ну?шчына, 1995, № 3. С. 7?10; В?шне?ск? А. Ф., Юхо Я. А. Г?сторыя дзяржавы ? права Беларус? ? дакументах ? матэрыялах (са старажытных гадо? да нашых дзён). Мн., 1998. С. 34?35; Акт Крэ?скай ун?? 1385 г. / Пер. з лац. А. Л?цкев?ч // Вял?кае княства Л?то?скае. Энцыклапедыя. Т. 3. Дадатак. А-Я. Мн., 2010. С. 424?425.
  7. ↑ Dainauskas J. Kriavo akto autentiškumas // Liuanistikos instituto 1975 metų suvažiavimo darbai. Chicago, 1976. P. 51-71; Яго ж. Autentyczność aktu krewskiego // Lituano-Slavica Posnaniensia. T. 2. 1987. S. 125?144; Яго ж. Lietuvos bei lietuvių krikštas ir 1387-ji metai. Chicago, 1991. С. 49-70
  8. ↑ Юхо. ?. А. Крэ?ская ун?я // Помн?к? г?сторы? ? культуры Беларус?. 1985, № 4. С. 22-23 (беларуская тэорыя аб фальс?ф?каце); Яго ж. Каротк? нарыс г?сторы? дзяржавы ? права Беларус?. Мн., 1992. С. 83-85; Юхо Я. А. Г?сторыя дзяржавы ? права Беларус?. Ч. 1. Мн., 2000. С. 144?145.
  9. ↑ Korczak L. O akcie krewskim raz jeszcze (na marginesie rozprawy Jonasa Dainauskasa) // Małopolskie studia historyczne. R. 34. Z. 3 (134). 1991. S. 473?479; Kosman M. Układ w Krewie ? po sześciu wiekach // Wilno i kresy północno-wschodnie. Materiały II Międzynarodowej konferencji w Białymstoku. 14-17 IX 1994 r. w czterech tomach. T. 1. Historia i ludzkie losy. Białystok, 1996. S. 13-28; 1385 m. rugpjūčio 14 d. Krėvos aktas / Sudarė J. Kiaupienė; parengė R. Čapaitė, J. Kiaupienė, S.C. Rowell, E. Rimša, E. Ulčinait?. Vilnius, 2002
  10. ↑ Цярох?н С. Таямн?цы Крэ?скай ун?? // Беларуская м?ну?шчына, 1995, № 3. С. 7?10
  11. ↑ Tęgowski J. Wprowadzanie w życie postanowień aktu krewskiego w latach 1385?1399 // Studia z dziejów państwa i prawa polskiego. T. 9. Cz. 1. Lublin-Łódź, 2006. S. 77?91
Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Крэ?ская_ун?я&oldid=4686127 "