Карл IX
Karl IX
5-ы кароль Швецы? , Гатовы ? Венда? 16 сакав?ка 1604  ? 30 кастрычн?ка 1611
Каранацыя	15 сакав?ка 1607
Папярэдн?к	Жыг?монт III
Пераемн?к	Густа? II Адольф
Нараджэнне	4 кастрычн?ка 1550 ( 1550-10-04 ) [1] [2] […] Трэ-Крунур , камуна Стакгольм , лен Стакгольм , Швецыя [3]
Смерць	30 кастрычн?ка 1611 ( 1611-10-30 ) [1] [2] […] (61 год) Нючэп?нгск? замак , Нючэп?нг , Швецыя [1]
Месца пахавання	Кафедральны сабор Стрэнгнеса [d] [1]
Род	Ваза
Бацька	Густа? I Ваза [1] [4]
Мац?	Маргарыта Леёнхувуд [1] [4]
Жонка	Ганна Марыя Пфальцская [1] [4] […] ? Крысц?на Шлезв?г-Гольштэйн-Готарпская [1] [4] […]
Дзец?	Катарына Шведская , Густа? II Адольф [4] , Марыя Л?завета Шведская , Charles Philip, Duke of Sodermanland [d] , Carl Gyllenhielm [d] , Elisabeth Sabina of Sweden [d] ? Christine Wasa [d]
Веравызнанне	Пратэстант
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Карл IX ( шведск. : Karl IX ; 4 кастрычн?ка 1550 , Стакгольм  ? 30 кастрычн?ка 1611 , Нючэп?нг ) ? герцаг Сёдэрманландск?, рэгент Швецы? з сярэдз?ны 1590-х гадо? , кароль Швецы? з 1604 года з дынасты? Васа.

Б?яграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Карл бы? трэц?м сынам Густава I Васы ад другой жонк? Маргарэты (Эрыксдотэр) Леёнхувуд . Па завяшчанн? бацьк? (1560) атрыма? у валоданне герцагства, у якое ?ваходз?? амаль увесь Сёдэрманланд , большая частка Нерке , некальк? прыхода? Вестманланда , частка херада Вадсбу ? Вестэргётландзе ? ?весь Вермланд .

Ва ?зросце ?сяго тольк? 15 гадо? камандава? артылерыяй пры захопе Варберга ? 1565 годзе.

Пасля ?дзелу ? па?станн? супраць Эрыка XIV , у як?м ён адыгра? не апошнюю ролю, набы? значны ?плы? у карале?стве.

Не?забаве пасля звяржэння Эрыка Карл уступ?? у канфл?кт з Юханам III , як? жада? абмежаваць яго значную ?ладу ? герцагстве. Пакольк? рыксрад падтрыма? караля, то Карлу прыйшлося саступ?ць.

Пасля смерц? Юхана ? 1592 годзе ? да прыбыцця ? Швецыю яго сына Жыг?монта , раней абранага польск?м каралём, к?раванне дзяржавай знаходз?лася ? руках рыксрада, у як?м Карл ме? ролю ≪найпершага≫. З узыходжаннем на прастол новага караля над Швецыяй нав?сла пагроза правядзення контррэфармацы? , пакольк? Жыг?монт вызнава? катал?цтва . Карл усяляк перашкаджа? гэтаму, ста?шы адным з гало?ных абаронца? пратэстанцкай веры .

Пасля ад’езду Жыг?монта ? Рэч Паспал?тую рыксрад на час яго адсутнасц? ганарава? Карла тытулам ≪найпершай асобы Савета ? рэгента дзяржавы≫. Кал? ж кароль выказа? сваё незадавальненне гэтым, Карл у 1595 годзе сабра? у Сёдэрчэп?нгу рыксдаг , на як?м сасло?? пацвердз?л? яго па?намоцтвы, даручы?шы наз?раць за выкананнем Жыг?монтам карале?скай клятвы, дадзенай ?м пры ?зыходжанн? на прастол. Аднак супярэчнасц? з членам? рыксрада прывял? да ?х парыву з герцагам Карлам.

На рыксдагу, як? сабра?ся ? 1597 годзе ? Арбузе ? байкатава?ся вышэйшым дваранствам (на ?м прысутн?ча? тольк? адз?н член рыксрада), Карлу як рэгенту был? прадста?лены неабмежаваныя па?намоцтвы. Яго канфл?кт з каралём перайшо? у адкрытую фазу пасля таго, як ён распача? ваенныя дзеянн? супраць замка?, як?я знаходз?л?ся ? руках ленн?ка? караля. Вын?кам гэтага ста? масавы ад’езд знац? да караля ? Рэч Паспал?тую.

У 1598 годзе Жыг?монт высадз??ся ? Швецы? на чале войска, якое, аднак, у б?тве ? Стонгебру , якая адбылася 25 верасня, пацярпела паражэнне ад арм?? герцага. Кароль бы? вымушаны выдаць Карлу пецярых члена? рыксрада ? вярну?ся ? Польшчу. У 1599 годзе рыксдаг зрыну? Жыг?монта.

Карл скарыста?ся гэтай перамогай, каб расправ?цца са сва?м? прац??н?кам?. На рыксдагу ? Л?нчэп?нгу , як? адбы?ся ? 1600 годзе, бы? арган?заваны суд над узятым? ? палон членам? рыксрада. На чале суда стаял? два верныя герцагу члены Савета, што было парушэннем дамо?ленасц? з каралём. У якасц? абв?нава?цы выступа? сам герцаг. Чацвёра абв?навачваных прызнал?ся ? здрадзе ? был? пам?лаваны. Аднак яшчэ чацвёра 29 сакав?ка 1600 гады был? пакараны смерцю (гэта падзея ? шведскай г?старыяграф?? вядома як ≪ Л?нчэп?нгская крывавая лазня ≫).

Тым не менш, герцаг, верны завяшчанню бацьк?, не спяша?ся з прыняццем карале?скага тытула, тым больш што малодшы сын Юхана III герцаг Эстэргётландск? па праве стая? бл?жэй да трона, чым Карл. Тольк? з 1603 года ён пачынае выкарысто?ваць тытул караля. Аднак шырока выкарысто?вацца ён ста? тольк? пасля таго, як сын Юхана ? 1604 годзе адмов??ся ад прэтэнз?й на карону.

У 1607 годзе Карл бы? каранаваны ва Упсале пад ?мем Карла IX.

У далейшым на знешнюю пал?тыку Карла IX дынастычнае пытанне працягвала аказваць значны ?плы?, што прывяло да актыв?зацы? Швецы? на ?сходн?м к?рунку. Яго спроба захап?ць Л?вон?ю прывяла да пагаршэння аднос?н з Дан?яй , Галандыяй ? Англ?яй , гандаль як?х несла з-за ваенных дзеяння? страты. Распачаты ? 1611 годзе ваенны канфл?кт пам?ж Дан?яй ? Швецыяй (так званая Кальмарская вайна , яна до?жылася да 1613 года), ста? для Карла нечаканасцю; за прыступам гневу, выкл?каным гэтай нав?най, рушы? услед удар, а ? канцы кастрычн?ка 1611 года ? смерць.

Карл IX бы? пахаваны ? кафедральным саборы Стрэнгнеса .

Сям’я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Карл бы? двойчы жанаты. Яго першая жонка ? Марыя Пфальцская (1562?1589).

Пасля яе смерц? ён ажан??ся з Крысц?най Гольштэйн-Готарпскай (1573?1625), ад якой у яго нарадз?л?ся будучы кароль Густа? II Адольф (1594?1632) ? прынц Карл Ф?л?п (1601?1622), вядомы ? рускай г?сторы? як прэтэндэнт на царскую карону.

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Nationalencyklopedin.
• Nordisk familjebok. ? B. 13 ? Stockholm, 1910.
• Almquist H. Sverige och Ryssland 1595?1611. ? Uppsala, 1907.
• Bergh S. Karl IX och svenska adeln 1607?1609. ? Uppsala, 1882.
• Boethius S. J. Om den svenska hogadeln under konung Sigismunds regering, I" (i ≪Hist. bibl.≫ 1877)
• Hermansson A. Karl IX och standerna. ? Stockholm, 1962.
• Hildebrand E. Brytningen i Sveriges historia 1594 / Historisk Tidskrift, 1894).
• Hildebrand E. Sveriges historia intill tjugonde seklet. Del. IV, 1904.
• Ingman S. Kaarlo IX:nen Jaameren politiikka", 1-2, 1894?1895.
• Jonsson A. Hertig Karl och Sigismund 1597?1598. ? 1906.
• Larsen A. Kalmarkrigen. ? 1889.
• Lundqvist K.G. Hertig Karl af Sodermanland. ? 1898.
• Palme S.U. Sverige och Danmark 1596?1611. ? 1942.
• Palme S.U. Soderkopings riksdag 1595. ? 1952.
• Soderqvist O. Johan III och hertig Carl 1568?1575. ? Uppsala, 1898 .
• Westling G.O.F. Hertig Karls furstendome under aren 1568-92. ? 1883.
• Ohman C. Nykoping och hertigdomet 1568?1622. ? Stockholm, 1973.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Карл IX (кароль Швецы?)
• Карл IX Шведский // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : В 86 томах (82 т. и 4 доп.)  (руск.) . ? СПб. , 1890?1907.