Заходняя Рымская ?мперыя
? назва заходняй частк? Рымскай ?мперы?, паводле адм?н?страцыйнага дзялення, якое здзейсн?? ?мператар Дыяклетыян у
286
г. У шырэйшым сэнсе гэты тэрм?н став?цца да заходняй паловы ?мперы? ? перыяд пам?ж смерцю ?мператара Феадос?я I у
395
г. ? звяржэннем апошняга заходняга ?мператара Ромула А?густа, якое адбылося ?
476
г.
У тэоры? Рымская ?мперыя з
286
г. па
395
г. была адз?най ? непадзельнай дзяржавай. На практыцы, пасля
286
г. ?мперыяй пачал? к?раваць два к?ра?н?ка, адз?н на Усходзе, ?ншы на Захадзе. Тэарэтычна, апошн? к?ра?н?к адз?най ?мперы? бы? Феадос?й Вял?к?, як? ?
395
г. пры смерц?, падзял?? ?мперыю пам?ж двума сва?м? сынам? ? старэйшаму Аркадыю, ён пак?ну? Усход, малодшаму ? Ганорыю, заста?ся Захад. Пасля гэтага, стал?цай Заходняй частк? ста? М?лан, а пасля
402
г. ? горад
Равена
.
У пач. V ст. пачалося хуткае паслабленне Рымскай ?мперы? ? сувяз? з прытокам варварск?х народа? (готы, вандалы, франк? ? ?ншыя), як?я ?мкнул?ся стварыць ? межах ?мперы? свае ?ласныя царствы. Пасля
455
г. заходнерымск? ?мператар станов?ца валадаром фактычна тольк? ?тал??, а 4 верасня 476 г. Ромул А?густ бы? зрынуты. Апошн?м тытульным ?мператарам бы? Юл?й Непот, як? памёр у Далматы? ?
480
г.
У VI ст. усходн? (в?зантыйск?) ?мператар Юстын?ян I спрабава? узнав?ць рымскае панаванне на Захадзе ? яго генералы адваявал? ?тал?ю, Па?ночную Афрыку ? м?жземнаморскае ?збярэжжа ?спан??. Аднак замацавацца тут на до?га не атрымалася, хоць прамая в?зантыйская прысутнасць у ?тал?? пачувалася да XI ст.
Пасля падзення Заходняй Рымскай ?мперы? ? г?сторы? Е?ропы пача?ся новы перыяд ?
сярэднявечча
.
У ?? ст. да н.э. Рымская рэспубл?ка стала дам?нуючай с?лай у рэг?ёне М?жземнамор’я, якая паступова пашырала свой погляд на дзяржа?ныя тэрыторы?, на эл?н?стычны Усход ? ≪нецыв?л?заваны≫ Захад.
Пасля разбурэння Карфагена ?
146
г. у заходняй частк? М?жземнага мора ?жо не засталося буйных ? арган?зованых дзяржа?, як?я змагл? бы проц?стаяць Рыму. З цягам часу ?мперыя паглынула частку ?спан??, Гал?ю, Брытан?ю, прымаючы дасягненн? тутэйшых цыв?л?зацый, але застаючыся па-ранейшаму лац?нскай. Акрамя таго, рымляне ? канчатковым вын?ку ?ключыл? пал?тычныя эл?ты Захаду ? сваю с?стэму, так што, у адрозненне ад эл?н?стычнага Усходу, Захаду засталося адметнасцю прысутнасць земле?ласн?цкай арыстакраты?.
Па?станн? ? грамадзянск?я войны ? ? ?? ст.
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Рымск?я ?лады, у прынцыпе, як на Усходзе так ? на Захадзе, на працягу ? ? ?? ст., сутыкаюцца з двума асно?ным? праблемам?: па?станням? падпарадкаваных плямёна? ? гарадо?, ? пал?тычным? крыз?сам?, як?я з’яв?л?ся ? сувяз? з па?станням? лег?ёна?. Па?станн? лег?ёна? был? значна больш сур’ёзным?, пакольк? войска з’я?лялася адным з наймацнейшых фактара? у пал?тычнай сферы ?мперы?. Кал? амб?цыйны намесн?к або ваенны генерал, атрымл?ва? падтрымку войска, то амаль кожны прыводз?? станов?шча да ?зурпацы? ?мператарскай улады ? грамадзянскай вайны.
У першым стагоддз? было некальк? па?стання? кельцкага насельн?цтва. У Вял?кабрытан?? ?
60
г. супраць рымскай улады паднялося племя ?цэна?, пад камандваннем каралевы Баудз?к?, але рымляне ?зял? лёгкую перамогу ? наступным годзе. ?ншым складаным па?станнем, было
Бата?скае па?станне
(Н?жняя Герман?я) пад к?ра?н?цтвам
Юл?я Цыв?л?са
, як? падня? зброю н?бы ? падтрымку прэтэндэнта на сталец Веспан?яна, але ? вын?ку бы? пераможаны ? заб?ты ?
70
г. кал? стала ясна, што ён жадае авалодаць часткай ?мперскай тэрыторы? (
Гл.далей
:Год чатырох ?мператара?).
Аналаг?чная, па цяжкасц?, с?туацыя адбылася ?
193
г. кал? бы? заб?ты ?мператар
Пертынакс
. Гэтым разам тры брытанск?я лег?ёны, да як?х далучы?ся ? адз?н ?спанамо?ны, абвясц?л? ?мператарам Клодз?я Альб?на. Да 196 г. ён са?ладары? з Септам?яй Северам, як? ? канчатковым вын?ку перамог новаабвешчанага ?мператара ?
197
г. Коштам грамадзянскай вайны было зн?шчэнне Лугдунума (сёння
Л?ён
), самага буйнога горада ? рымскай Гал??.
Да пачатку III ст. раман?зацыя паспяхова завяршылася, так што пал?тычная ? ваенная эл?та стала гуляць важную ролю ? жыцц? ?мперы?. Забойства маладога ?мператара Аляксандра Севера адбы?шаеся на Рэйне ?
235
г. адзначыла пачатак па?векавой ваеннай анарх??. Акрамя таго, узмацн?л?ся варварск?я набег?, як?я ?зн?кл? яшчэ ? ? ? ?? ст. у н?жн?м Рэйне ? Дуна?(
Гл.далей
:Вял?кае перасяленне народа?). Варварск?я напады был? нак?раваныя першым чынам на рабаванне ? хоць яны не был? занадта разбуральным?, страты ? арган?зацыю абароны нанос?л?ся немалаважныя. Акрамя таго, на Усходзе, замест Парфянскай дзяржавы, новым л?дарам у рэг?ёне стала Перс?дская ?мперыя дынасты? Сасан?да?, якая стала вельм? небяспечным ворагам для Рыму. Сасан?ды ? ходзе ???-га ст. правял? некальк? рэйда? на рымскую тэрыторыю, кульм?нацыяй як?х ста?
259
г., кал? рымск? ?мператар Валяр’ян патрап?? у палон ? бы? даста?лены ? Перс?ю, дзе ён ? скана?. Пагроза з боку Перс?? патрабавал? сталай уваг? рымск?х ?мператара? ? ?дзелу амаль чвэрц? вайсковых рэсурса? ?мперы?.
Абараняючы усходн?я межы ?мперы?, Валяр’ян прысвечы? абарону заходн?х меж свайму сыну ? Гал?ену. Час пра?лення Гал?ена бы? адным з самых цяжк?х для ?мперы?: з ?с?х бако? яна падвяргалася нападам вонкавых ворага?, а малады валадар, аддаючыся задавальненням, ра?надушна став??ся да бедства? ?мперы? ? тым узбуджа? супраць сябе па?станн?. Самае моцнае з як?х адбылося ? Гал??. Мясцовы германск? намесн?к Постум у 260 г. абвясц?? сябе ?мператарам, яго ?ладу падтрымал? Гал?я, Брытан?я ? ?спан?я. Пасля падзення кампан?? супраць узурпатара ?
263
г. Гал?ен пераста? чапаць Постума на крайн?м захадзе Рымскай ?мперы?. У г?сторы? джяржаву Постума, якая мае свой ра?належны сенат, маг?страт ? г.д. звычайна завуць Гал?с?йск?м карале?ствам. Тым не менш, Постум л?чы? сябе рымск?м ?мператарам, таму ён не з’я?ляецца заснавальн?кам новай дзяржавы або пал?тычнай арган?зацы?. Яго выпадак навочна ?люструе той факт, што арыстакратыя ? мясцовае насельн?цтва, не атрыма?шы своечасовай дапамог? ад ?рада, можа лёгка знайсц? ва ?зурпатары годнага к?ра?н?ка ? абаронцу.
Постума? прыклад бы? не адз?ны, царыца Пальм?ра?, прав?ла рымск?м? ?сходн?м? прав?нцыям?, ад Ег?пту да Малой Аз?? (
260
?
273
гг.). Аднак пераемн?кам Гал?ена атрымалася аднав?ць ра?навагу ? зно? аб’яднаць ?мперыю. Кла?дз?ю Готу атрымалася адштурхнуть ?спан?ю ? Па?ночную Гал?ю ад Гал?йскага карале?ства, а А?рэл?яну зн?шчыць карале?ства ? б?тве на Марне (
273
г.). Так што зараз Рымская ?мперыя, упершыню пасля
260
г. зно? была адз?ная.
Тэтрарх?я
З рэформам? Дыяклетыяна пача?ся перыяд са?ладарства. Дыяклетыян назначы? друг?м кесарам свайго старога сябра
Макс?м?яна
, як? атрыма? к?раванне над тэрыторыям? заходней ад рак? Дрына. У жн??н?
293
г. цэзары атрымал? сабе двух памагатых Дыяклетыян ? Галерыя, Макс?м?ян ? Канстанцыя Хлора. Канстанцый у 296 г. устанав?? парадак у Вял?кабрытан??, прадух?л??шы магчымы па?тор г?сторы? Постумавага карале?ства. У тым жа годзе Дыяклетыян перамог алана?, а ?
297
?
298
гг. Макс?м?ян патушы? па?станне ма?рытанск?х плямёна? у Па?ночнай Афрыцы.
Дыяклетыян ? Макс?м?ян был? добраахвотна адх?леныя ад упра?лення ?мперыяй 1 мая 305 г, яны саступ?л? месца сва?м пераемн?кам Галерыю ? Канстанцыю. Тэтрарх?чная с?стэма пачала развальвацца кал? 25 л?пеня
306
г. у Ёрку памёр Канстанцый, а войска, насуперак планам Дыяклетыяна, за новага ?мператара выбрала сына Хлора
Канстанц?на
. Па Канстанц?наву прыкладу не?забаве паступ?? Макс?м?яна? сын Максенцый, як? пры падтрымцы сената ? прэтарыянца? бы? каранаваны ? Рыме. У адрозненне ад Канстанц?на, Максенцый н?кол? не бы? прызнаны законным ?мператарам. Карацей кажучы, заходняя частка ?мперы? была падзеленая пам?ж некальк?м? амб?цыйным? к?ра?н?кам?.