Артыкул вымагае праверк? арфаграф?? Удзельн?к, як? пастав?? шаблон, не пак?ну? тлумачэння?. Магчымы машынны пераклад, ужыванне ненарматы?нага правап?су або лекс?к?. Для праверк? ёсць адмысловыя праграмы .

≪Вечная мерзлата≫ ( шматгадовая крыял?тазона, шматгадовая мерзлата ) ? частка крыял?тазоны , якая характарызуецца адсутнасцю перыядычнага адтайвання. Агульнай плошчай 35 млн км². Распа?сюджваецца з по?начы Аляск? , Канады , Е?ропы, Аз?? да астраво? Па?ночнага Ледав?тага ак?яна. Раёны шматгадовай мерзлаты  ? верхняя частка зямной кары , тэмпература якой до?г? час (ад 2-3 гадо? да тысячагоддзя?) не падымаецца вышэй за 0 °C. У зоне шматгадовай мерзлаты грунтавыя воды знаходзяцца ? выглядзе лёду, яе глыб?ня часам перавышае 1 000 метра?.

Распа?сюджанасць ? вывучэнне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Шматгадовая мерзлата (агульнапрынятае назва ? вечная мерзлата, ≪шматгадовай≫ вечную мерзлату ?першыню пачала называць пецярбургская геаграф?чная навуковая школа) ? з'ява глабальнага маштабу, яна займае не менш за 25 % плошчы ?сёй сушы зямнога шара . Мацярык, дзе вечная мерзлата адсутн?чае цалкам ? гэта А?страл?я , у Афрыцы магчыма яе ная?насць тольк? ? высакагорных раёнах. Значная частка сучаснай шматгадовай мерзлаты ?спадкавана ад апошняй ледн?ковай эпох?, ? цяпер яна павольна змяншаецца. Змест лёду ? прамерзлых пародах вар'?руецца ад некальк?х да 90 %. У шматгадовай мерзлаце могуць ?тварыцца паклады газавых г?драта? , напрыклад ? г?драту метану .

Адно з першых ап?сання? шматгадовай мерзлаты было зроблена руск?м? землепраходн?кам? XVII стагоддзя, як?я скарал? абшары С?б?ры . Упершыню на незвычайны стан глебы звярну? увагу казак Я. Святагор, а больш падрабязна вывучыл? першапраходн?к? з экспедыцый, арган?заваных Сямёнам Дзяжнёвым ? ?ванам Рабровым. У спецыяльных л?стах да рускага цара яны засведчыл? ная?насць асабл?вых тайговых зон, дзе нават у самы разгар лета глеба адтае макс?мум на два аршыны. Ленск? ваяводы П. Галав?н ? М. Глеба? ? 1640 годзе паведамлял?: "Зямля, спадару, ? сярод лета ?ся не растайвае≫. У 1828 г. Фёдар Шарг?н пача? праходку шахты ? Якуцку . За 9 гадо? была дасягнута глыб?ня 116,4 м. Шахта Шарг?на ?шла ?весь час у мёрзлых грунтах, не выяв?ла н?воднага ваданоснага гарызонту. У 40-х гадах XIX-га стагоддзя А. Ф. М?дэндорф памеры? тэмпературу да глыб?н? 116 м. З гэтага часу пытанне пра ?снаванне ≪вечнай мерзлаты≫ ?жо сур'ёзна не ?здымалася.

Тэрм?н ≪вечная мерзлата≫, як спецыф?чная геалаг?чная з'ява, бы? уведзены ? навуковы ?жытак ? 1927 годзе заснавальн?кам школы савецк?х мярзлотазна?ца? М. ?. Сумг?ным. Ён вызнача? яго, як мерзлату глебы, якая бесперапынна ?снуе ад 2 гадо? да некальк?х тысячагоддзя?. Слова ≪мерзлата≫ пры гэтым выразнага вызначэння не мела, што ? прывяло да выкарыстання паняцця ? розных значэннях. Пасля тэрм?н неаднаразова падпада? крытыцы ? был? прапанаваны альтэрнаты?ныя тэрм?ны: ≪шматгадовамерзлыя горныя пароды≫ ? ≪шматгадовая крыял?тазона≫, аднак яны не атрымал? шырокага распа?сюджвання. Па працягласц? ?снавання мерзлага стану парод прынята падпадзяляць ≪радавое≫ паняцце ≪мёрзлыя пароды≫ на тры краяв?дныя паняцц?:

• караткачасовамёрзлыя пароды (гадз?ны, сутк?),
• сезоннамёрзлыя пароды (месяцы),
• шматгадовамёрзлыя пароды (гады, сотн? ? тысячы гадо?).

Пам?ж гэтым? катэгорыям? могуць быць прамежкавыя формы ? ?заемныя пераходы. Напрыклад, сезонномерзлая парода можа не пратаяць на працягу лета ? пра?снаваць некальк? гадо?. Так?я формы мёрзлай пароды называюцца ≪пералеткам?≫.

65 % тэрыторы? Рас??  ? раёны шматгадовай мерзлаты. Найбольш шырока яна распа?сюджана ва Усходняй С?б?ры ? Забайкалл? .

Самая глыбокая мяжа шматгадовай мерзлаты адзначаецца ? вярхо?ях рак? В?лю? ? Якуц?? . Рэкордная глыб?ня залягання шматгадовай мерзлаты ? 1370 метра? ? заф?ксавана ? лютым 1982 года.

Ул?к шматгадовай мерзлаты неабходны пры правядзенн? буда?н?чых, геолагаразведачных ? ?ншых работ на По?начы.

Шматгадовая мерзлата стварае мноства праблем, але ад яе ёсць ? карысць. Вядома, што ? ёй можна вельм? до?га захо?ваць прадукты. Пры распрацо?цы па?ночных радов?шча? мерзлата, з аднаго боку, моцна перашкаджае, так як мёрзлыя пароды валодаюць высокай трываласцю, што абцяжарвае здабычу. З ?ншага боку, менав?та дзякуючы мерзлаце, якая цэментуе пароды, атрымалася весц? распрацо?ку к?мберл?тавым? трубкам? ? Якуц?? ? кар'ерах ? напрыклад, кар'ер трубк? Удалая ? з амаль стромым? сценам?.

Глебы раёна? шматгадовай мерзлаты [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У глебах, размешчаных у зоне працяглай сезоннай або пастаяннай мерзлаты, працякае комплекс своеасабл?вых працэса?, звязаных з уплывам н?зк?х тэмператур. Над мерзлым пластом, як? з'я?ляецца водатрывалым, з прычыны каагуляцы? арган?чных рэчыва? можа адбывацца назапашванне гумусу , так званая надмярзлотная рэгенерацыя перагною , надмярзлотнае аглееванне нават пры невял?кай гадавой колькасц? ападка?. Фарм?раванне пласто? лёду ( шл?р а?) у глебе прыводз?ць да разрыву кап?ляра?, з прычыны чаго спыняецца падцягванне в?льгац? з надмярзлотных гарызонта? да карэннага заселенага пласта. Ная?насцю мёрзлага пласта выкл?каны цэлы шэраг механ?чных змянення? у глебавым проф?л?, так?х, як крыятурбацыя  ? перамешванне глебавай масы пад уплывам розн?цы тэмператур, сол?флюкцыя  ? спа?занне насычанай вадой глебавай масы са сх?ла? па мёрзлым пласце. Гэтыя з'явы асабл?ва шырока распа?сюджаны ? тундравай зоне . З крыягенным? дэфармацыям? звязваюць характэрны для тундра? грудкавата-западз?сты рэльеф (чаргаванне грудо? пучэня ? тэрмакарставыя западз?ны), а таксама ?тварэнне плям?стых тундра?.

Пад дзеяннем марозу адбываецца крыягеннае аструктураванне глебы. Адмо?ныя тэмпературы спрыяюць пераходу прадукта? глеба?тварэння ? больш кандэнсаваныя формы, ? гэта рэзка запавольвае ?х рухомасць. Мярзлотная каагуляцыя кало?да? абума?л?вае ажалязненне тайговых глеб. З уплывам крыягенных з'я? некаторыя даследчык? звязваюць ?збагачэнне крэмнек?слатой сярэдняй частк? проф?лю падзол?стых глеб , разглядаючы бялявую прысыпку як вын?к мярзлотнай дыферэнцыяцы? плазмы ? шк?лета глебы.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Газавыя г?драты
• Тундра