Беларускае генерал-губернатарства
(1772?1796),
Беларускае ваеннае губернатарства
(1801?1823),
В?цебскае генерал-губернатарства
(1823?1856) ? шэраг генерал-губернатарства? у
Рас?йскай ?мперы?
, як?я па сутнасц? тэрытарыяльна з'я?лял?ся пераемн?кам? адз?н аднаго. Першае генерал-губернатарства было створана з усходн?х зямель
Вял?кага Княства Л?то?скага
, атрыманых Рас?йскай ?мперыяй ? вын?ку
першага падзелу Рэчы Паспал?тай
.
Беларускае генерал-губернатарства (1772?1796)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Беларускае генерал-губернатарства
?
генерал-губернатарства
?
Рас?йскай ?мперы?
?
1772
?
1796
з цэнтрам у
Маг?лёве
.
Земл?, як?я атрымала Рас?йская ?мперыя ?
1772
у вын?ку
першага падзелу Рэчы Паспал?тай
, увайшл? ? склад
Пско?скай
[1]
(
Пско?ская
,
Вял?калуцкая
,
Дзв?нская
?
Полацкая прав?нцы?
) ?
Маг?лё?скай губерня?
(
Маг?лё?ская
,
Аршанская
,
Рагачо?ская
?
В?цебская прав?нцы?
). Цэнтрам? губерня? стал? адпаведна
Апочка
? Маг?лё?. З-за таго, што Апочка бы? маленьк?м горадам, губернск?м цэнтрам не?забаве ста?
Полацк
, куды было пераведзена губернскае пра?ленне (апарат к?равання).
Паводле ?казу
Кацярыны II
ад 28 мая 1772
[2]
генерал-аншэф граф
Захар Рыгорав?ч Чарнышо?
(1722?1784) бы? прызначаны генерал-губернатарам Пско?скай ? Маг?лё?скай губерня?. Ва ?казе назва генерал-губернатарства (гэтак жа як ? месца гало?най рэз?дэнцы?) не ?казвалася, але ? далейшых указах ?мператрыцы Захар Чарнышо? менава?ся як ≪беларуск? генерал-губернатар≫, а яго падначаленая тэрыторыя як ≪Беларускае генерал-губернатарства≫
[3]
. Сваёй рэз?дэнцыяй Чарнышо? выбра? Маг?лё?, дзе ? сва?м палацы пастав?? нават прататып царскага трона, на як?, пра?да, не садз??ся, а пры дзвярах сваёй канцыляры? ? швейцара?, прыбраных у мундз?ры с?няга колеру, з медным? булавам? ? ? мал?навых перавязях
[4]
.
Выданне ≪Устана?лення к?равання губерня? Усерас?йскай ?мперы?≫ (1775) прывяло да чарговых адм?н?страцыйных пера?тварэння?. Па?стала таксама пытанне аб мэтазгоднасц? далейшага аб'яднання ? складзе
Пско?скай губерн?
далучаных зямель
Вял?кага Княства Л?то?скага
разам з вел?каруск?м? землям?, на як?я не распа?сюджвал?ся выключэнн? з г.зв. ≪польск?х пра?≫. Сва?м указам ад
24 жн??ня
1776
Сенат Рас?йскай ?мперы? зацвердз?? праект Чарнышова аб стварэнн? дзвюх губерня? яго генерал-губернатарства: была створана
Маг?лё?ская губерня
(з былым тэрытарыяльным складам) ?
Полацкая губерня
(замест Пско?скай), ад якой аднял?
Пско?ск?
?
Вял?калуцк? паветы
. У
1778
адбылася чарговая адм?н?страцыйная рэформа:
28 мая
1778
Полацкая губерня была пера?творана ?
Полацкае намесн?цтва
(1778?1796), а
4 чэрвеня
1778
Маг?лё?ская губерня ? у
Маг?лё?скае намесн?цтва
(1778?1796).
Паводле ?казу рас?йскай ?мператрыцы Кацярыны II ад 4 лютага 1782 генерал-фельдмаршал Захар Чарнышо? бы? прызначаны на пасаду гало?накамандуючага (губернатара) у
Маскве
.
Новым ≪беларуск?м генерал-губернатарам≫ ста?
Пётр Багданав?ч Пасек
(1736?1804), як? з лютага 1782 менава?ся ≪выконваючым абавязк? беларускага генерал-губернатара≫, а са жн??ня 1782 ужо ≪беларуск?м генерал-губернатарам≫. Дакладная дата заняцця пасады невядомая, бо ?каз аб прызначэнн? Пасека на пасаду генерал-губернатара (дзесьц? летам 1782) не бы? уключаны ?
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?
[5]
.
Беларускае генерал-губернатарства неаф?цыйна (а часта ? ? аф?цыйных дакументах) называлася як ≪беларуск?я губерн?≫, ≪беларуск?я прав?нцы?≫, ≪Беларуск? край≫, ≪Беларус?я≫ ц? ≪Белая Рас?я≫.
З пачаткам царавання рас?йскага ?мператара (1796?1801)
Па?ла I
мног?я пасады генерал-губернатара? (намесн?ка?) был? скасаваны, у прыватнасц? ? пасада беларускага генерал-губернатара, а тэрыторыя
Полацкага
(правобраз
В?цебскай губерн?
) ?
Маг?лё?скага намесн?цтва?
у
1796
была аб'яднана ? адну
Беларускую губерню
(1796?1801) з цэнтрам у
В?цебску
, якая не ?ваходз?ла ? склад якога-небудзь генерал-губернатарства
[6]
.
Беларускае ваеннае губернатарства (1801?1823)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Беларускае ваеннае губернатарства
? ваеннае губернатарства ?
1801
?
1823
з цэнтрам у
В?цебску
. Створана згодна з указам рас?йскага ?мператара (1801?1825)
Аляксандра I
ад 9 (21) верасня
1801
, як?м
Беларуская губерня
(1796?1801) падзялялася на дзве ?
Беларуска-Маг?лё?скую
?
Беларуска-В?цебскую
губерн? ? як?м гэтыя новаствораныя губерн? стал? ?ваходз?ць у склад новастворанага Беларускага ваеннага губернатарства
[7]
[8]
. У склад Беларускага ваеннага губернатарства ?ваходз?л? тольк? Беларуска-В?цебская ? Беларуска-Маг?лё?ская губерн?, узначальвалася ваенным губернатарам, менаваным по?насцю ≪беларуск?м ваенным губернатарам, к?руючым ? грамадзянскай часткай≫ ц? скарочана ≪беларуск?м ваенным губернатарам≫.
Беларускае ваеннае губернатарства неаф?цыйна (а часта ? ? аф?цыйных дакументах) называлася як ≪беларуск?я губерн?≫, ≪беларуск?я прав?нцы?≫, ≪Беларуск? край≫, ≪Беларус?я≫ ц? ≪Белая Рас?я≫.
Паводле ?каза Сената Рас?йскай ?мперы? ад
7 жн??ня
1823
Беларускае ваеннае губернатарства было рэарган?завана ? В?цебскае, Маг?лё?скае, Смаленскае ? Калужскае генерал-губернатарства.
-
Цэнтральная частка В?цебска ? пачатку XIX ст. Акварэль
Юзафа Пешк?
-
Указ 15 л?пеня 1801 г.
Аб недапушчэнн? н?як?х спакус, супрац??ных годнасц? пануючай веры, ? аб перадачы в?наватых суду пры самым пачатку як?х-небудзь прэтэнз?й ад мясцовага катал?цкага святарства да ?н?ята?
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы, Т. 28, №21400.
-
Указ 21 лютага 1805 г.
Аб даба?ленн? ? н?жн?я земск?я суды беларуск?х губерня? па два дваранск?х засядацеля
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы, Т. 28, №21629.
-
Указ 1 л?пеня 1812 г.
Аб наборы ? абедзвюх беларуск?х губернях, у Падольскай, Валынскай, Л?флянцкай ? Эстляндскай з 500 душ па пяць рэкрута? ? аб зборы з с?б?рск?х губерня? замест рэкрут грашыма за кожнага па 20 000 рублё?
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы, Т. 32, №25172.
-
Зварот Беларуска-В?цебскага губернскага пра?лення да
беларуска-в?цебскага губернатара
(1813?1818)
Пятра Пятров?ча Тармасава
па справе Юсц?ны Павельскай, 6 верасня 1813 г.
-
Пасведчанне полацкага павятовага падкаморага Яна Бел?ков?ча шляхц?цу
Полацкага павета
Беларуска-В?цебскай губерн?
Францу Шыманав?чу ?гнато?скаму, 3 верасня 1813 г.
В?цебскае генерал-губернатарства (1823?1856)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
В?цебскае генерал-губернатарства
? умо?ная назва
генерал-губернатарства
?
1823
?
1856
з цэнтрам у
В?цебску
. Аф?цыйная назва генерал-губернатарства залежала ад сп?са губерня?, як?я падпарадко?вал?ся ? той ц? ?ншы час генерал-губернатару, а часам у справаводстве ?жывалася ? скарочаная форма генерал-губернатарства па назве яго цэнтра ? ≪В?цебскае генерал-губернатарства≫.
Генерал-губернатарства было створана паводле ?каза Сената Рас?йскай ?мперы? ад
7 жн??ня
1823
, як? рэарган?зава? Беларускае ваеннае губернатарства ? новае генерал-губернатарства (з цэнтрам у В?цебску), у склад якога на пачатку ?ключаюцца чатыры губерн? ?
Беларуска-В?цебская
,
Беларуска-Маг?лё?ская
,
Смаленская
?
Калужская
. Аф?цыйна яно называлася ?
1823
?
1831
як ≪В?цебскае, Маг?лё?скае, Смаленскае ? Калужскае генерал-губернатарства≫, а к?ра?н?к як ≪в?цебск?, маг?лё?ск?, смаленск? ? калужск? генерал-губернатар≫.
У сувяз? з
па?станнем 1830?1831 гадо?
, якое пачало ахопл?ваць ?
М?нскую губерню
, рас?йскай уладай было вырашана (указам Сената ад
8 студзеня
1831
[9]
) Калужскую губерню вылучыць са складу В?цебскага генерал-губернатарства, а М?нскую губерню, што яшчэ з
1 снежня
1830
знаходз?лася на ваенным станов?шчы, уключыць у яго склад. Генерал-губернатарства пачало аф?цыйна менавацца як ≪В?цебскае, Маг?лё?скае, Смаленскае ? М?нскае генерал-губернатарства≫, а яго к?ра?н?к як ≪в?цебск?, маг?лё?ск?, смаленск? ? м?нск? генерал-губернатар≫.
13 красав?ка
1831
паводле ?казу Сената М?нская губерня была вылучана са складу В?цебскага генерал-губернатарства ? стала падпарадко?вацца Гало?накамандуючаму Рэзервовай арм?яй, таму генерал-губернатарства з цэнтраму В?цебску ?
1831
?
1856
пачало аф?цыйна менавацца як ≪В?цебскае, Маг?лё?скае ? Смаленскае генерал-губернатарства≫, а к?ра?н?к як ≪в?цебск?, маг?лё?ск? ? смаленск? генерал-губернатар≫.
Сва?м указам ад
18 л?пеня
1840
рас?йск? ?мператар
М?калай I
перайменава? Л?то?ска-В?ленскую ? Л?то?ска-Гродзенскую губерн? ? адпаведна В?ленскую ? Гродзенскую губерн?, а Беларуска-В?цебскую ? Беларуска-Маг?лё?скую губерн? ? у В?цебскую ? Маг?лё?скую губерн?
[10]
: ?мператарам загадвалася п?саць губерн? (Л?то?ска-В?ленскую, Л?то?ска-Гродзенскую, Беларуска-В?цебскую ? Беларуска-В?цебскую
[11]
) проста ? па назве губернскага цэнтру (≪В?ленская губерня≫, ≪Гродзенская губерня≫, ≪В?цебская губерня≫, ≪Маг?лё?ская губерня≫), без азначэння? ≪Л?то?ская≫ ц? ≪Беларуская≫ ? без менавання ?х сукупна як адпаведна ≪л?то?ск?я губерн?≫ ? ≪беларуск?я губерн?≫ ва ?радавым справаводстве.
У рамках створанага ?
1823
≪В?цебскага генерал-губернатарства≫ (1823?1856), якое ахопл?вала Беларуска-В?цебскую, Беларуска-Маг?лё?скую, Смаленскую ? Калужскую губерн?, у па?сядзённай мове чыно?н?ка? прав?нцы? ? стал?цы Маг?лё?ская ? В?цебская губерн? аф?цыйна-бюракратычна ? неаф?цыйна сукупна называл?ся (нават пасля
18 л?пеня
1840
) як ≪беларуск?я губерн?≫, што не распа?сюджвалася на Смаленскую ? Калужскую губерн?, а само В?цебскае генерал-губернатарства называлася ≪беларуск?м≫
[12]
. Акрамя таго, у справаводстве Сената Рас?йскай ?мперы? назва ≪беларуск?я губерн?≫ у аднос?нах да В?цебскай ? Маг?лё?скай ужывалася, нягледзячы на загад М?калая I ад 18 л?пеня 1840, на працягу ?сяго стагоддзя да
1890
-х гг.
[13]
[14]
Пасада в?цебскага, маг?лё?скага ? смаленскага генерал-губернатара была скасавана паводле ?каза Сената ад
17 (29) лютага
1856
г.
-
Указ 15 л?пеня 1830 г.
Аб колькасц? ? парадку выдавання кватэрных грошай во?нск?м чынам у горадзе Смаленску
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 5, аддз. 1, №3800.
-
Указ 22 л?пеня 1830 г.
Аб дазволе, на як?х умовах беларуск?я я?рэ? могуць дапускацца да шашэйных работ
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 5, аддз. 1, №3813.
-
Указ 14 лютага 1831 г.
Аб забароне грамадзянск?м губернатарам павял?чваць пакаранн?, вызначаныя ваенным? судам? для непаслушных сялян
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 6, аддз. 1, №4350.
-
Указ 30 студзеня 1832 г.
Аб прадаста?ленн? ? беларуск?х губернях дваранству выбара земск?х спра?н?ка?
[15]
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 7, №5124.
-
Указ 17 чэрвеня 1832 г.
Аб наданн? ?льготы ? выплаце г?льдзейск?х пав?ннасцей тым, як?я на працягу 5 год пачнуць засно?ваць у Беларуск?м кра? значную фабрыку
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 7, №5438.
-
Указ 12 студзеня 1846 г.
Аб прызначэнн? да В?цебскага, Маг?лё?скага ? Смаленскага генерал-губернатара яшчэ чатырох чыно?н?ка? асобых даручэння?
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 21, аддз. 1, №19609.
-
Указ 24 сакав?ка 1853 г.
Аб парадку выкарыстання рэшткавых сум па канцыляры? В?цебскага, Маг?лё?скага ? Смаленскага генерал-губернатара
. По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?, Т. 28, аддз. 1, №27111.
-
Дакумент канцыляры? беларуска-в?цебскага губернскага маршалка, дзе ?пам?наюцца ≪дзве беларуск?я губерн?≫ В?цебскага, Маг?лё?скага, Смаленскага ? Калужскага генерал-губернатарства, пад як?м? разумел?ся
Беларуска-В?цебская
?
Беларуска-Маг?лё?ская губерн?
, 1830 г.
-
Зварот дваран
Беларуска-В?цебскай губерн?
да м?н?стра ?нутраных спра? Рас?йскай ?мперы?, 1829 г.
(зап?с па-польску ? журнале дваранскага сходу губерн?)
Сп?с генерал-губернатара?, ваенных губернатара?
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Беларуск?я генерал-губернатары (1772?1796)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Беларуск?я ваенныя губернатары (1801?1823)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
В?цебск?я генерал-губернатары (1823?1856)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Зноск?
- ↑
Тэрытарыяльна правобраз будучай
Полацкай губерн?
, а пасля
В?цебскай
.
- ↑
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы. Т. 19, №13807, 13808.
- ↑
Беларуск? генерал-губернатар (1782?1796) Пётр Пасек ва ?казах Кацярыны ?? менава?ся часам як ≪полацк? ? маг?лё?ск? генерал-губернатар≫. Гл.: По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы. Т. 19, №17527.
- ↑
Ан?шчанка, Я.К.
Беларусь у часы Кацярыны ??... С. 88.
- ↑
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы. Т. 21, №15434, 15493.
- ↑
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы. Т. 24, №17634.
- ↑
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор першы. Т. 26, №20004.
- ↑
Указам ад 9 (21) верасня 1801 Л?то?ская губерня падзялялася на дзве ≪л?то?ск?я≫ губерн? (В?ленскую ? Гродзенскую губерн?), а Беларуская губерня на дзве ≪беларуск?я≫ губерн? (В?цебскую ? Маг?лё?скую губерн?), як?я адразу пачал? п?сацца як ≪Л?то?ска-В?ленская губерня≫ (ц? ≪Л?то?ская В?ленская губерня≫), ≪Л?то?ска-Гродзенская губерня≫ (ц? ≪Л?то?ская Гродзенская губерня≫), ≪Беларуска-В?цебская губерня≫ (ц? ≪Беларуская В?цебская губерня≫) ? ≪Беларуска-Маг?лё?ская губерня≫ (ц? ≪Беларуская Маг?лё?ская губерня≫). Азначэнн? ≪Л?то?ска-≫ (≪Л?то?ская≫) ? ≪Беларуска-≫ (≪Беларуская≫) выкарысто?вал?ся для абазначэння тапан?м?чнага характару губерн? ? часта не ?казвал?ся. Пасады губернатара? ? губернск?х устано? таксама часта п?сал?ся з указаннем тапан?м?чнага характару губерн?: ≪л?то?ска-в?ленск? губернатар≫, ≪Л?то?ска-В?ленскае губернскае пра?ленне≫, ≪беларуска-в?цебск? губернатар≫, ≪Беларуска-В?цебскае губернскае пра?ленне≫ ? г.д. У аф?цыйных назвах пасады генерал-губернатара ц? генерал-губернатарства (з перал?кам губерня?, як?я ? ваходз?л? ? склад генерал-губернатарства) азначэнн? ≪Л?то?ская≫ ц? ≪Беларуская≫ у назве губерня? у 1801?1840 гг. не выкарысто?вал?ся: напрыклад, ≪в?цебск?, маг?лё?ск?, смаленск? ? калужск? генерал-губернатар≫, ≪в?ленск? ваенны, гродненск?, беластоцк? ? м?нск? генерал-губернатар≫ ? г.д. Пасля падзелу (паводле таго ж указа ад 9 (21) верасня 1801 г.)
Маларас?йскай губерн?
на дзве губерн? (Чарн?га?скую ? Палта?скую) яны таксама пэ?ны час п?сал?ся як Маларас?йска-Палта?ская губерня (альбо ≪Маларас?йская Палта?ская губерня≫) ? Маларас?йска-Чарн?га?ская губерня (≪Маларас?йская Чарн?га?ская губерня≫).
- ↑
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?. Т. 6, аддзяленне 1, № 4244.
- ↑
По?ны збор закона? Рас?йскай ?мперы?. Збор друг?. Т. 15, аддзяленне 1, №13678.
- ↑
М?нская губерня ва ?казе не ?пам?налася, бо не мела азначэння ≪Л?то?ская≫ ц? ≪Беларуская≫ у сваёй аф?цыйнай назве.
- ↑
Долбилов, М.Д.
Русский край... С. 196.
- ↑
Цьв?кев?ч, А.
≪Западно-руссизм≫... С. 15.
- ↑
У Рас?йскай ?мперы? ? 1841?1917 гг. надрукавана каля 190 кн?жак ? брашур са словам ≪Белоруссия≫ на тытуле: у 1853?1856 гг. выйшла кн?га Па?ла Шп?ле?скага ≪Путешествие по Полесью и Белорусскому краю≫; у 1855 г. ? М?ха?ла Без-Карн?лов?ча ≪Исторические сведения о примечательнейших местах в Белоруссии≫; у 1857 г. ? Вос?па Турчынов?ча ≪Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен≫ ? г.д. Прычым тэрм?н ≪Беларусь≫ (≪Белоруссия≫) у кн?гах Шп?ле?скага, Без-Карн?лов?ча, Турчынов?ча ? мног?х ?ншых датычы?ся тольк? Маг?лё?скай ? В?цебскай губерня?. Гл.:
Латышонак, А.
Г?сторыя Беларус?... С. 65.
- ↑
Рэдк? выпадак, кал? в?цебск?, маг?лё?ск? ? смаленск? генерал-губернатар названы ? аф?цыйным пастана?ленн? Кам?тэта м?н?стра? Рас?йскай ?мперы? як ≪беларуск? генерал-губернатар≫.
- Ан?шчанка, Я.К.
Беларусь у часы Кацярыны ?? (1772?1796) / Я.К. Ан?шчанка ; пад рэд. У.А. Сосна. ? М?нск : Веды, 1998. ? 220 с.
- Ан?шчанка, Я.К.
?нкарпарацыя: Л?то?ская прав?нцыя ? падзелах Рэчы Паспал?тай / Я.К. Ан?шчанка. ? М?нск :
Хурс?к
, 2003. ? 470 с.
- Большакова, О.В.
Российская империя: система управления. Современная зарубежная историография: аналитический обзор / О.В. Большакова ; Центр социал. науч.-информ. исслед. Отд. отеч. и зарубеж. истории; Отв. ред. В.М. Шевырин. ? М., 2003. ? 92 с.
[1]
(недаступная спасылка)
- Витебская губерния: государственные, религиозные и общественные учреждения (1802?1917) / Т.Е. Леонтьева [и др.]; сост. Т.Е. Леонтьева, Д.Л. Яцкевич; редкол.: А.К. Голубович (гл. ред.) [и др.]. ? Минск : БелНИИДАД, 2009. ? 524 с.
- Долбилов, М.Д.
Русский край, чужая вера: Этноконфессиональная политика империи в Литве и Белоруссии при Александре II / М.Д. Долбилов. ? М. : Новое литературное обозрение, 2010. ? 1000 с.
- Зайончковский, П.А.
Правительственный аппарат самодержавной России в XIX в. / П.А. Зайончковский. ? М. : Мысль, 1978. ? 288 с.
- Латышонак, А.
Г?сторыя Беларус? ад сярэдз?ны XVIII ? да пачатку ХХ? ст. / А. Латышонак, Я. М?ранов?ч. ? В?льня?Беласток : ?нстытут беларус?стык?, Беларускае г?старычнае таварыства, 2010. ? 368 с.
- Лысенко, Л.М.
Губернаторы и генерал-губернаторы Российской империи (XVIII ? начало XX века) / Л.М. Лысенко. ? М. : МПГУ, 2001. ? 2-е изд. ? 358 с.
- Цьв?кев?ч, А.
≪Западно-руссизм≫: Нарысы з г?сторы? грамадзкай мысьл? на Беларус? ? Х?Х ? пачатку ХХ в. / А. Цьв?кев?ч. ? 2-е выд. ? М?нск : Навука ? тэхн?ка, 1993. ? 352 с.