Ба?ск?
(саманазва:
euskaldunak
) ? этнас, як? ? большасц? г?старычна пражывае на по?начы
?спан??
? прав?нцыях
Кра?на Баска?
?
Навара
? на па?днёвым-захадзе Францы?, як?я агулам складаюць г?старычны рэг?ён
Кра?на Баска?
. Агульная колькасць баска?, паводле ацэнак, дасягае да 1,2 м?льёна? чалавек. ?снуюць некальк? недаказаных г?потэз наконт паходжання баска?. Гэтак паводле некаторых з ?х, баск? альбо нашчадк?
?берыйца?
, альбо далёк?я сваяк? ка?казск?х народа?, альбо нават частка старажытнага да?ндае?рапейскага першабытнага насельн?цтва
Е?ропы
.
На цяперашн? час агульнапрынята, што баск? не з'я?ляюцца роднасным? ?ншым этнасам Е?ропы, як?я належаць да ?ндае?рапейца? (большая частка этнаса? Е?ропы), ф?на-вугра? (
венгры
,
ф?ны
,
саамы
,
эстонцы
, шэраг народа? е?рапейскае
Рас??
) ? сем?та? (
мальтыйцы
).
Шэраг г?сторыка? ? л?нгв?ста? став?л? спробы высветл?ць роднасныя сувяз? баска? з ?ншай дараманскай этнапляменнай групай ?спан??, ?берам?, аднак яе г?старычныя ? л?нгв?стычныя аргументы на цяперашн? час л?чацца недастаткова абгрунтаваным? (так, мовазна?цы
Х?Х
ст. адзначал?ся пэ?ным? нацяжкам? ? няправ?льным?
этымалог?ям?
? пошуку роднасц? м?ж ?берскай ? басконскай мовай). Пазней па?стала г?потэза аб роднасц? баска? з акв?танам? (не?ндае?рапейск?м насельн?цтвам по?дня Францы? пачатку н.э.), якая ? некаторай ступен? пацвярджаецца дзякуючы некаторай этымалаг?чнай сувяз? м?ж заф?ксаваным? акв?танск?м? ?мёнам? ? сучасным? лексемам? басконскай мовы. Сярод савецк?х мовазна?ца была папулярнай г?потэза сувяз? баска? з картвельск?м? народам?, якая, аднак, моцна крытыкавалася заходн?м? даследчыкам?. У пара?нальна няда?н?я часы пэ?ныя штуршк? атрымал?
г?потэза васконскага субстрату
(згодна з якой баск? ?я?ляюць сабой рэштк? роднасных да?ндае?рапейск?х этнаса? прыатлантычнага рэг?ёна) ?
с?на-ка?казская г?потэза
(пастулюе да?нюю роднасць баска? з с?на-тыбецк?м?, па?ночнака?казск?м?, тырэнск?м?, хурыта-?рарцк?м? народам? ? шэрагам ?ншых).
Некаторыя г?сторык? адзначаюць у Кра?не Баска? да?нюю прысутнасць ?ндае?рапейск?х тапон?ма?, што, на ?х думку, можа сведчыць на карысць позняй м?грацы? баска? у гэты рэг?ён.
У даг?старычныя поры продк? баска? был? шырока распа?сюджаныя ? заходняй Е?ропе, засяляючы тэрыторы?
?спан??
(
?берыйцы
),
Францы?
(
акв?таны
) ? па?днёвую
Бельг?ю
. Пасля был? выцеснены
кельтам?
.
Абшар асно?нага рассялення баска?
Да
X
ст. кра?на баска? разам з прав?нцыяй
Навара
утварала
Карале?ства Навара
, якое ? наступстве ?вайшло ? склад ?спан??. Да сярэдз?ны
XIX
ст. баск? карыстал?ся адмысловым? правам? ? мел? некаторую
а?таном?ю
? дачыненн? ?спанскай кароны.
За ?сю сваю г?сторыю ? баска? тольк? аднойчы была ?ласная дзяржава. Падчас
грамадзянскай вайны ? ?спан??
баск? ? кастрычн?ку
1936
абвясц?л? рэспубл?ку
Э?скадз?
, якая аднак ужо ? чэрвен?
1937
перастала ?снаваць.
У канцы эпох? дыктатуры
Франс?ска Франка
утварылася падпольная басконская арган?зацыя
Э?скадз? Та Аскатасуна
(
бел.
:
Баскон?я ? свабода
), вядомай пад скаротам
ЭТА
. Яе мэтай было вызваленне ад дыктатуры ? ?тварэнне незалежнай баскскай дзяржавы. Для гэтага яна выкарыстала тактыку
тэрарыстычных
акта?, як?я яна праводз?ла па ?сёй ?спан??. У якасц? аднаго з метада? ф?нансавання ЭТА шантаж прадпрымальн?ка? ? прымус ?х да выплаты так званага ≪рэвалюцыйнага падатку≫, займалася таксама рабункам?
банка?
? выкраданням? людзей для атрымання выкупу.
Нацыянальная мова ?
басконская
, таксама распа?сюджаныя ?спанская мова (асабл?ва ? Навары) ? французская (у сумежных частках Францы?) мовы. Баск? з'я?ляецца адз?ным заходнее?рапейск? народам, як? не разма?ляе на
мове ?ндае?рапейскай групы
. Басконская мова л?чыцца
?заляванай мовай
, бо ?
л?нгв?ста?
дагэтуль не атрымалася выяв?ць ан?воднай сур'ёзнай сувяз? басконскай мовы з ?ншым? мовам?.
Зыходзячы з праблемы паходжання баска?, сярод л?нгв?ста? зда?на прадпрымаюцца спробы па выя?ленн? генетычных сувязя? басконскай мовы з ?ншым?. Першай падобнай г?потэзай стала спроба выя?лення сувяз? м?ж басконскай ? ?бергскай мовай (мова ?бера? ? аднаго з да?ндае?рапейскага насельн?цтва ?спан??), якая, аднак, пазней стала крытыкавацца за нацяжк? пры пошуку агульнай этымалог??. Пазней став?л?ся спробы выяв?ць роднасныя сувяз? мовы з
картвельск?м?
мовам? (была асабл?ва папулярнай сярод савецк?х мовазна?ца?, моцна крытыкавалася заходн?м? басколагам?). Найбольш прадста?н?чым? сучасным? г?потэзам? з'я?ляюцца г?потэзы роднасц? басконскай мовы з
акв?танскай
мовай (не?дэнтыф?каванай мовай по?дня Францы? пачатку н.э.) або
с?на-ка?казск?м?
(аб'ядно?вае басконскую,
па?ночнака?казскую
,
с?на-тыбецк?я
, тырэнск?я, гурыта-?рарцк?я,
ен?сейск?я мовы
, мовы на-дэнэ ? мову
бурушаск?
, але ? само гэта аб'яднанне з'я?ляецца дыскус?йным). Пэ?най падтрымкай сярод заходн?х басколага? карыстаецца г?потэза васконскага субстрату (гл. вышэй), якая грунтуецца на е?рапейскай
г?дран?м??
.
Лекс?ка
?
марфалаг?чны
лад мовы рэзка адрозн?ваюцца ад ус?х мо? Е?ропы.
На грунце басконскай мовы ?зн?кла крэольская мова
эрам?нчэла
? мова
цыгано?
Кра?ны Баска?.
П?сьмовая мова на аснове
лац?н?цы
, разам з ?спанскай з'я?ляецца аф?цыйнай мовай Кра?ны Баска? ? Навары.
Колькасць баска? у 2006 годзе ? ?спан?? ацэньвалася ? 700,000 ? 1,000,000 чалавек, з як?х, аднак, тольк? трац?на валодае баскскай мовай, яшчэ 200,000 ? 400,000 баска? жыве ? Францы?, ? каля чверц? м?льёна ? у кра?нах
Лац?нскай Амерык?
. Так?м чынам агульная колькасць баска? у свеце ? 1,2 ? 1,7 млн чалавек.
Разв?тыя арха?чныя в?ды спорту:
≪
Эстрападак
≫ ? спаборн?цтвы па веславанн?, дзе каманды па 13 чалавек выступаюць на хуткасных лодках з нерухома замацаваным? сядзенням?.
≪
Айсколарыак
≫ ? гэта дрывасек?, як?я ? шалёным тэмпе стараюцца раскалоць камлюк або ствол дрэва хутчэй суперн?ка?.
Грузы або камян? вагай да 300 кг адрываюць ад зямл? ас?лкам?, як?я па знешн?м выглядзе часцяком нагадваюць японск?х барцо?
сумо
.
На сельск?х святах наймацнейшыя часта наладжваюць мнагаборства па
эры к?ролак
(
бел.
:
сельск? спорт
), кал? ?дзельн?к? спаборн?чаюць, хто далей працягне два 50-к?лаграмовых грузы, хто хутчэй прабяжыць з мяшком пяску вагай 80 кг на плячах ? хто хутчэй працуе касой.
Пелота
, найвядомейшы баскск? в?д спорту ? правобраз сучаснага сквошу, нават дэманстрава?ся на Ал?мп?ядзе 1992 г.
- Жан Ануй
, драматург
- Жазэ ды Аншыета
, святы
Рымска-Катал?цкага касцёла
- П?а Бароха
, ?спанск? п?сьменн?к
- С?мон Бал?вар
, барацьб?т за незалежнасць кра?н
Па?днёвай Амерык?
- Андрэ Дасары
, оперны спявак ? шансанье
- Хуан Хасэ ?барэтчэ
, прэм'ер-м?н?стр Кра?ны баска?, прых?льн?к незалежнасц? ад ?спан??
- Далорэс ?баруры
, ?спанская рэвалюцыянерка
- Рубен ?баруры
, герой
Савецкага Саюза
, сын Далорэс ?баруры
- М?шэль Камдэсю
, ф?нанс?ст, дырэктар-распарадчык
М?жнароднага валютнага фонду
- ?гнац?й Лаёла
, заснавальн?к ордэна езу?та?
- Марыс Равель
, кампаз?тар
- Пабла Сарасатэ
, кампаз?тар
- Хуан Себасцьян Элькана
, мараплавец, як? завяршы? экспедыцыю
Магелана
- М?гель дэ Унамуна
, ?спанск? ф?лосаф, п?сьменн?к, грамадск? дзеяч
- Карал? Навары
- П’ер Эрыгон
? матэматык