Бактрыйска-Марг?янск? археалаг?чны комплекс

Бактрыйска-Марг?янск? археалаг?чны комплекс
Бронзавы век
Бактрыйска-Марг?янск? археалаг?чны комплекс ; Бронзавы век
	≪Бактрыянская прынцэса≫ з калекцы? Лу?ра (пачатак 2 тысячагоддзя да н. э.)
Геаграф?чны рэг?ён	Цэнтральная Аз?я
Лакал?зацыя	Туркмен?стан , Таджык?стан , Афган?стан , Узбек?стан
Датаванне	2400 да н. э. ? 1700 да н. э.
Тып гаспадарк?	сельская гаспадарка
Даследчык?	В?ктар ?ванав?ч Сарыян?ды
	Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Бактрыйска-Марг?янск? археалаг?чны комплекс (таксама вядомыя назвы Оксуская цыв?л?зацыя , Марг?янская цыв?л?зацыя ) ? старажытная цыв?л?зацыя бронзавага веку ? Цэнтральнай Аз?? . ?снавала прыкладна ? сярэдз?не 3 тысячагоддзя да н.э. ? першай трэц? 2 тысячагоддзя да н.э.

Адкрыццё [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ганур-Дэпэ , першы вядомы помн?к Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса, бы? адкрыты савецк?м археолагам В. ?. Сарыян?ды ? 1974 г. на тэрыторы? Марыйскага ааз?са ( Туркмен?стан ) ^[1]. Да канца першага дзесяц?годдзя XXI ст. было выя?лена каля 200 помн?ка?. Згодна з г?потэзай першаадкрывальн?ка, Ганур-Дэпэ бы? цэнтрам старажытнай кра?ны Маргуш , адкуль паходз?ць назва Марг?янская цыв?л?зацыя . ?снуе таксама назва Оксуская цыв?л?зацыя (ад грэч. ?ξο? ? Амудар’я ), якая канцэнтруецца вакол адкрыцця? на тэрыторы? старажытнай Бактры? . Аб’яднанне падобных помн?ка? двух суседн?х г?старычных рэг?ёна? у Бактрыйска-Марг?янск? археалаг?чны комплекс дазваляе разглядаць ?х як супольную цыв?л?зацыю , што ?снавала адначасова з цыв?л?зацыям? ? Месапатам?? ? дал?не ?нда .

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У наш час не ?снуе агульнапрынятай храналог?? Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса. Падуанск? археолаг Мас?ма В?дале прапануе наступную перыядызацыю ^[2]:

Эра рэг?янал?зацы? (4600 ? 2400 гг. да н. э.): узн?кненне сельскай гаспадарк? , апрацо?к? метала? , ранн?я гарадск?я пасел?шчы
Эра ?нтэграцы? (2400 ? 1900 гг. да н. э.): распа?сюджванне аднолькавых культурных рыс, разв?тыя гарадск?я пасел?шчы, буда?н?цтва палаца?
Эра лакал?зацы? (1900 ? 1300 гг. да н. э.): з'я?ленне лакальных варыянта? адз?най культуры

?снаванне сельскай гаспадарк? прасочваецца на па?ночных сх?лах Капетдага з 5 тысячагоддзя да н. э. Мясцовыя земляробы вырошчвал? мяккую пшан?цу , а таксама здабывал? волава , золата , лазурыт , б?рузу , алебастр . У эру рэг?янал?зацы? пачал? фарм?равацца адз?ныя культурныя рысы, як?я выя?ляюцца ? керам?чных вырабах , тыпах жытла з сырцовай цэглы , асабл?вых метадах пахавання ? г. д. У аснове распа?сюджання аднатыпных артэфакта? паляга? абмен, што закрана? не тольк? по?дзень Цэнтральнай Аз?? , а таксама дал?ну Зера?шана , Ферганскую дал?ну , Гарган , Арав?йск? па?востра? ? захад Па?днёвай Аз?? ^[3].

Узн?кненне Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса звязана са з'я?леннем буйных гарадо? пам?ж 2400 г. да н. э. ? 2250 г. да н. э. У гэты перыяд насельн?цтва канцэнтруецца ? дэльце Мургаба , што можна патлумачыць засухам? , як?я вымушал? сялян пак?даць папярэдн?я месцы жыхарства ? рушыць у ааз?с . М?грацыя суправаджалася вырубкай тугаё? , мел?ярацыйным? мерапрыемствам? ? капаннем канала? для наступнай ?рыгацы? . Дзякуючы гэтаму старажытныя насельн?к? Марг?яны атрымо?вал? 2 ураджа? за год. Яны вырошчвал? 2 разнав?днасц? пшан?цы, в?наград , сл?вы ? яблын? ^[4]. Дадзены рэг?ён мог з'я?ляцца адным з найстаражытнейшых цэнтра? ша?каводства ^[5]. Был? распа?сюджаны так?я свойск?я жывёлы, як авечк? , козы , каровы , вярблюды-бактрыяны , аслы . Археолагам? было знойдзена пахаванне каня , зробленае ? 3 тысячагоддз? да н. э. Прыкладна ? той жа час асвойвалася верхняя плыня Амудар'? . Напрыклад, у ааз?се Дашлы на па?ночным усходзе Афган?стана земляробчыя пасел?шчы з'яв?л?ся ? сярэдз?не 3 тысячагоддзя да н. э. ^[6].

Поспех? сельскай гаспадарк? дазвалял? канцэнтраваць насельн?цтва ? буйных пасел?шчах. Так, Ганур-Дэпэ бы? заснаваны ? 2300 ? 2250 гг. да н. э. ^[7] У час роскв?ту ён займа? плошчу 20 ? 50 га ^[8]. У ?м знаходз?л?ся ?мацаваны палац, храмы , штучныя сажалк? ? самы вял?к? вядомы некропаль бронзавага веку , як? ?мяшчае каля 5000 маг?льня? ^[9]. Бл?зк?м па плошчы горадам бы? Алтын-Дэпэ , а горад Намазга-Дэпэ дасяга? 70 га. У гарадск?м цэнтры, як? ?зн?к у Дашлы каля 2300 г. да н. э., была ?зведзена цытадэль памерам? 88 м х 84 м ^[10] з мас??ным? падвоеным? мурам? . Апроч жылых будынка? знутры цытадэл? вылучалася вял?кае схов?шча для збожжа . Вакол буйных гарадо? стваралася сетка меньшых па плошчы сельск?х пасел?шча?. Найлепей яна вывучана вакол Ганур-Дэпэ ^[11], дзе на адлегласц? 40 км ад горада было знойдзена болей за 40 археалаг?чных помн?ка?.

Носьб?ты культуры Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса карыстал?ся п?ктаграф?чным? знакам? , аднак не мел? п?сьмовасц? ^[12]. Таму канкрэтныя г?старычныя падзе? ? дакладная пал?тычная структура не вядомы. Шматл?к?я артэфакты дэманструюць сувяз? Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса з ?ранам , Месапатам?яй ? ?ндскай цыв?л?зацыяй , адкуль прывоз?л? сырав?ну для ювел?рных выраба?, слановую косць , цыл?ндрычныя пячатк? ? ?нш. Доказам уплыву старажытнай месапатамскай цыв?л?зацы? можа быць з?курат ? чатырохступен?стая вежа 28 м у вышыню, выя?леная археолагам? ? Алтын-Дэпэ ^[13].

Разам з гэтым, дам?навал? мясцовыя культурныя традыцы?. Нягледзячы на знаёмства з цыл?ндрычным? пячаткам?, як?я паходзяць з Месапатам?? ? был? распа?сюджаны на суседн?м ?ранск?м плато , носьб?ты культуры Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса аддавал? перавагу мясцовым каменным або метал?чным штампаваным пячаткам. На ?х выразал? складаныя кампаз?цы?, ?м? апячатвал? дзверы жытла? або складо? з таварам?, адзначал? гл?няныя пломбы на мяшках ? пасудз?нах. Акрамя таго, пячатк? служыл? абярэгам? : выразаныя на ?х выявы пав?нны был? засцерэгчы ад хвароб, няшчасных выпадка? ? злых духа? ^[14]. Найбольшым доказам арыг?нальнасц? Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса з'я?ляюцца пахавальныя некропал?, дзе археолаг? знаходзяць шматл?к?я метал?чныя рэчы, керам?ку, статуэтк? ? прадметы па?седзённага побыту. Маг?льн? марг?янска-бактрыйскага тыпу выя?лены таксама на по?дн? ад прынятых сярод навуко?ца? межа? археалаг?чнага комплексу ? Харасане ( ?ран ) ^[15].

У першай трэц? ? сярэдз?не 2 тысячагоддзя да н. э. адбы?ся заняпад Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса. Яго прыкметам? был? ^[16]: лакал?зацыя матэрыяльных традыцый, пераход насельн?цтва з умацаваных гарадск?х цэнтра? у дробныя сельск?я пасел?шчы у стэпавых ? предгорных раёнах па?днёвага захаду Таджык?стана ? по?дня Узбек?стана , а таксама на ?скра?ны ранейшых месца? жыхарства. Прычыны заняпаду дакладна не вядомы. Мяркуецца, што гэта магло здарыцца з-за змена? кл?мату, апустыньвання , змяньшэння водных рэсурса?, засалення глебы , уварвання? ?ндае?рапейца? , носьб?та? суседняй Андрона?скай археалаг?чнай культуры .

Грамадства [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Этн?чнае паходжанне стваральн?ка? Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса не вядома. В. ?. Сарыян?ды л?чы?, што яны был? ?ндае?рапейцам? , перасяленцам? з Малой Аз?? , а ?х рэл?г?ю атаесамля? з пачаткам? зараастрызму ^[17]. Палеагенетычныя даследаванн? не падвердз?л? ?ндае?рапейскае паходжанне рэштка? носьб?та? культуры археалаг?чнага комплекса ^[18]. Яно аказалася давол? стракатым. Тагачасныя жыхары мургабскага ? амудар'?нск?х ааз?са? был? генетычна звязаны з неал?тычным насельн?цтвам по?дню Сярэдняй Аз?? , Бл?зкага Усходу , Па?днёвай Аз?? . На статуэтках , знойдзеных археолагам? , найчасцей знаходзяцца рысы, бл?зк?я да прадста?н?ко? Бл?зкага Усходу, але антрапалаг?чныя даследаванн? рэштка? у маг?льнях дэманструюць, што большасць пахаваных была падобна на жыхаро? М?жземнамор'я ^[19]. Выказваюцца г?потэзы , што носьб?ты Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса магл? разма?ляць на с?на-ка?казск?х , кас?цк?х , драв?дыйск?х мовах.

Археалаг?чныя раскопк? сведчаць пра сацыяльнае распластаванне грамадства . Напрыклад, у Алтын-Дэпэ вылучал?ся тры групы, як?я адрозн?вал?ся ?зро?нем дабрабыту, характарам жытла? ? нават харчаваннем ^[20]. Першая група жыла ? вял?к?х шматпакаёвых пабудовах, як?я складал?ся з нядбайна аздобленых цесных пакойчыка?, калекты?ныя маг?льн?, што знаходзяць побач, утрымл?вал? тольк? нешматл?к?я гл?няныя пасудз?ны, а палову мясной ежы складал? дз?к?я жывёлы. Гэтая група магла быць прадста?лена простым? абшчынн?кам?, рамесн?кам? ? земляробам? . Другая група жыла ? будынках, разл?чаных на адну сям'ю . Яна магла належыць да заможных абшчынн?ка?. У ?х пахаваннях знойдзены шматл?к?я карал? , пярсцёнк? , бронзавыя пячатк? ? тэракотавыя статуэтк?, а костк? дз?к?х жывёл амаль не сустракаюцца. Вял?к?я дамы трэцяй групы к?ра?н?ко? ? жрацо? мел? прав?льную план?ро?ку ? займал? плошчу ? 80 ? 100 м². Яны змяшчал? ? маг?льн? розныя ?прыгожванн?, у тым л?ку з золата ? срэбра , шматл?к?я карал? ? наборныя паясы. Паказальна, што нават рост у гарадской эл?ты бы? вышэйшым, чым у простых абшчынн?ка? ? наступства сытага ? заможнага жыцця.

Рэл?г?йныя ?нстытуты займал? важнае месца ? культуры Бактрыйска-Марг?янскага археалаг?чнага комплекса. Пра гэта сведчаць вял?к?я храмавыя будынк?, што ?зводз?л?ся ? гарадах. В?давочна, рэл?г?йныя ?я?ленн? насельн?цтва был? пол?тэ?стычным? . Г?потэза В. ?. Сарыян?ды пра зараджэнне зараастрызму ? межах археалаг?чнага комплекса ? нашы дн? выглядае вельм? спрэчнай ^[21]. Археолаг? ?мкнуцца рэканструяваць вераванн? на аснове тлумачэння сакральнага сэнсу выя? пячатак ? статуэтак. Сакральны сэнс магл? мець трубы ^[22], рэштк? ? выявы як?х часцяком знаходзяць падчас раскопак.

Зноск? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

The World of the Oxus Civilization / Ed. by Bertille Lyonnet, Nadezhda A Dubova ? Abingdon: Routledge, 2020 ISBN 9781138722873
Vidale, M. Treasures from the Oxus: The Art and Civilization of Central Asia ? London, New York: I.B. Tauris, 2017 ISBN 9781784537722

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

[1] Гонур-депе ? свидетельство древней истории туркмен

[2] Vidale, M. Treasures from the Oxus: The Art and Civilization of Central Asia ? P. 9

[3] Elise Luneau, Climate Change and the Rise and Fall of the Oxus Civilization in Southern Central Asia

[4] Katherine M. Moore, Naomi F. Miller, Richard Meadow, Agriculture and herding in the early oasis settlements of the Oxus Civilization

[5] Гл.: Zhou, X., Li, X. Wang, J. Morus planting and silk production in Oxus civilization (2000 BC), Transoxiana

[6] Dashly 3 - Zoroastrian Heritage

[7] Гонур-депе ? свидетельство древней истории туркмен

[8] Gonur Depe

[9] Nadezhda A Dubova, Types of Graves at Gonur Depe Bronze Age Site in Turkmenistan

[10] Dashly 3 - Zoroastrian Heritage

[11] Gonur / Gonor/ Gunar, Mouru, Murgab, Merv, Margiana

[12] Mysterious signs or pictographic inscriptions in the Oxus civilisation?

[13] ИРАН И СРЕДНЯЯ АЗИЯ В ДРЕВНОСТИ

[14] Культура древних цивилизаций: блистательная Маргиана

[15] Oxus Culture Finds in North Khorasan

[16] Bronze Age Central Asia

[17] За сотни лет до Заратустры на берегах Мургаба

[18] The Genomic Formation of South and Central Asia

[19] За сотни лет до Заратустры на берегах Мургаба

[20] ИРАН И СРЕДНЯЯ АЗИЯ В ДРЕВНОСТИ

[21] Gerard Fussman, Margush and the Indo-Europeans

[22] Bo Lawergren, Oxus Trumpets, ca. 2200 - 1800 BCE

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]