Анталог?я ( новалац.   ontologia ад стар.-грэч. : ?ν ) ? вучэнне аб ?сным ^[1] вучэнне аб быцц? як так?м; раздзел ф?ласоф?? , як? вывучае фундаментальныя прынцыпы быцця, яго найбольш агульныя сутнасц? ? катэгоры? ^[2] , яго прынцыпы, структуры ? заканамернасц? ^[3] .

Анталог?я як тэорыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Тэрм?н ≪анталог?я≫ бы? прапанаваны Рудольфам Гаклен?усам у 1613 годзе ? яго ≪Ф?ласофск?м сло?н?ку≫ (Lexicon philosophicum, quo tanquam clave philisophiae fores aperiunter. Francofurti), ? крыху пазней Ёганам Кла?бергам ^[en] у 1656 годзе ? рабоце Metaphysika de ente, quae rectus Ontosophia, прапанава?шы яго (у варыянце ≪антасоф?я≫) у якасц? экв?валента паняццю ≪ метаф?з?ка ≫. У практычным ужыванн? тэрм?н бы? замацаваны Хрысц?янам фон Вольфам , як? в?давочна падзял?? семантыку тэрм?на? ≪анталог?я≫ ? ≪метаф?з?ка≫.

Асно?нае пытанне анталог??: што ?снуе?

Асно?ныя паняцц? анталог??: быццё, структура, уласц?васц?, формы быцця (матэрыяльнае, ?дэальнае, экз?стэнцыяльнае), прастора, час, рух.

Анталог?я, так?м чынам, уя?ляе сабой спробу найбольш агульнага ап?сання ?н?версуму ?снуючага, як? не абмяжо?ва?ся б дадзеным? асобных навук ?, магчыма, не зводз??ся б да ?х.

?ншае разуменне анталог?? дае амерыканск? ф?лосаф У?лард Квайн ^[en] : у яго тэрм?нах анталог?я ? гэта змест некаторай тэоры?, г. зн. аб’екты, як?я пастулююцца дадзенай тэорыяй у якасц? ?сных.

Пытанн? анталог?? ? гэта найбольш старая тэма е?рапейскай ф?ласоф??, узыходзячая да дасакратыка? ? асабл?ва Пармен?да . Важнейшы ?клад у распрацо?ку анталаг?чнай праблематык? ?несл? Платон ? Арыстоцель . У сярэднявечнай ф?ласоф?? цэнтральнае месца займала анталаг?чная праблема ?снавання абстрактных аб’екта? (ун?версалы).

У ф?ласоф?? XX стагоддзя спецыяльнай анталаг?чнай праблематыкай займал?ся так?я ф?лосафы, як М?калай Гартман ^[ru] (≪новая анталог?я≫), Марц?н Хайдэгер (≪фундаментальная анталог?я≫) ? ?ншыя. Асабл?вую ц?кавасць у сучаснай ф?ласоф?? выкл?каюць дэанталаг?чнага характару праблемы свядомасц?.

Карл Попер сфармулява? канцэпцыю трох света?: (1) свету ф?з?чных аб’екта? ? стана?, (2) свету пс?х?чных ? ментальных стана? свядомасц? ? (3) свету аб’екты?нага зместу мыслення (сюды ?ваходзяць утрыманне навуковых г?потэз, л?таратурныя творы ? ?ншыя аб’екты, як?я не залежаць ад суб’екты?нага ?спрымання) ^[4] .

Прадмет анталог?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Асно?ным прадметам анталог?? з’я?ляецца ?снае; быццё, якое вызначаецца як па?ната ? адз?нства ?с?х в?да? рэальнасц?: аб’екты?най, ф?з?чнай, суб’екты?най, сацыяльнай ? в?ртуальнай.
• Рэальнасць з паз?цы? ?дэал?зму традыцыйна дзел?цца на матэрыю (матэрыяльны свет) ? дух (духо?ны свет, у тым л?ку паняцц? душы ? Бога). З паз?цы? матэрыял?зму падзяляецца на косную , жывую ? сацыяльную матэрыю .
• Быццё, як тое, што можна думаць, супрацьпаста?ляецца неймаверныя н?што (а таксама яшчэ-не-быцця магчымасц? ? ф?ласоф?? арыстацел?зму). У XX стагоддз? ? экз?стэнцыял?зм быццё ?нтэрпрэтуецца праз быццё чалавека, пакольк? ён валодае здольнасцю думаць ? пытацца пра быццё. Аднак у клас?чнай метаф?з?цы пад быццём разумеецца Бог. Чалавек, як быццё, валодае свабодай ? воляй.

Анталог?я ? дакладных навуках [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У ?нфармацыйных тэхналог?ях ? камп’ютарных навуках пад ф?ласоф?яй быцця маецца на ?вазе экспл?цытна, г. зн. спецыф?кацыя канцэптуал?зацы?, дзе ? якасц? канцэптуал?зацы? выступае ап?санне мноства аб’екта? ? сувязей пам?ж ?м?: англ. : Ontology is the theory of objects and their ties ^[5] . Фармальна анталог?я складаецца з паняцця? тэрм?на?, арган?заваных у таксаном??, ?х ап?сання? ? прав?л вываду.

Тыпы анталог?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Мета-анталог??  ? ап?сваюць найбольш агульныя паняцц?, як?я не залежаць ад прадметных абласцей.
• Анталог?я прадметнай вобласц?  ? фармальнае ап?санне прадметнай вобласц?, звычайна ?жываецца для таго, каб удакладн?ць паняцц?, вызначаныя ? мета-анталог?? (кал? выкарысто?ваецца), ?/або вызначыць агульную тэрм?налаг?чную базу прадметнай вобласц?.
• Анталог?я канкрэтнай задачы  ? анталог?я, якая вызначае агульную тэрм?налаг?чную базу задачы, праблемы.
• Сеткавыя анталог?? часта выкарысто?ваюць для ап?сання канчатковых вын?ка? дзеяння?, як?я выконваюцца аб’ектам? прадметнай вобласц? або задачы.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Метаф?з?ка
• Эп?стэмалог?я
• Навуковая карц?на свету

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Ажимов Ф. Е.  Онтолого-метафизические проекты современной западноевропейской философии // Вопросы философии. ? 2007. № 9.? С. 145?153.
• Доброхотов А. Л.  Категория бытия в классической западноевропейской философии. ? М., 1986.
• Миронов В. В., Иванов А. В.  Онтология и теория познания: Учебник. ? М.: Гардарики, 2005. ? 447 с. ISBN 5-8297-0248-7
• Гартман Н. К основоположению онтологии / Пер. с нем. Ю. В. Медведева под ред. Д. В. Скляднева. ? СПб.: Наука, 2003. ? 639 с. ? (Слово о сущем). ISBN 5-02-026827-5
• Гайденко П. П.  Понимание бытия в античной и средневековой философии // Античность как тип культуры. ? М., 1988. ? С. 284?307.
• Губин В. Д.  Онтология: Проблема бытия в современной европейской философии. ? М., РГГУ, 1998. ? 191 с.
• Зунде А. Я.  Метафилософский аспект античной ≪онтологии≫ // Античная философия: специфические черты и современное значение. ? Рига, 1988. ? С. 24?27.
• Молчанова А. А. ≪Онтология≫: Как мы её понимаем? // Историко-философский ежегодник Хайдеггера '199. ? М., 2010. ? С. 117?126.
• Проблемы онтологии в современной буржуазной философии. Рига, 1988. ? 334 с.
• Романенко Ю. М.  Бытие и естество: Онтология и метафизика как типы философского знания. ? СПб., 2003. ? 779 с.
• Рубашкин В. Ш., Лахути Д. Г.  Онтология: от натурфилософии к научному мировоззрению и инженерии знаний // Вопросы философии. ? 2005. ? № 1. ? С. 64?81.
• Севальников А. Ю.  Онтология Аристотеля и квантовая реальность // Полигнозис. ? М., 1998. ? № 4. ? С. 27?43.
• Сокулер Е. А.  Семантика и онтология: к интерпретации некоторых моментов концепций Р. Карнапа и Л. Витгенштейна // Труды научно-исследовательского семинара Логического центра Института философии РАН. ? М., 1999. ? С. 49?59.
• Черняков А. Г.  Онтология времени. Бытие и время в философии Аристотеля, Гуссерля и Хайдеггера. ? СПб., 2001. ? 460 с. ISBN 5-900291-21-9
• Шохин В. К. ≪Онтология≫: рождение философской дисциплины // Историко-философский ежегодник '99. ? М., 2001. ? С. 117?126.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Карнап Р. Эмпиризм, семантика и онтология Арх?вавана 14 кастрычн?ка 2008.
• Куайн У. В. О. Онтологическая относительность Арх?вавана 10 сакав?ка 2012.
• Онтология // Новая философская энциклопедия на сайте Института Философии Российской Академии Наук
• Технологии применения онтологий Арх?вавана 4 сакав?ка 2016.
• Учение о бытии (онтология)
• Шухов А. Преонтологическая эпистемологическая ревизия Арх?вавана 16 сакав?ка 2012.