한국   대만   중국   일본 
Ягайла ? В?к?пэдыя Перайсьц? да зьместу

Ягайла

Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
Ягайла (Уладз?сла?)
лац. Jagajła (Uładzisła?)
Ягайла. Мастак Я. Трыцыюс, 1677 г.
  Вял?к? князь л?то?ск?
1377 ? 1381
Папярэдн?к Аль?ерд
Наступн?к Кейстут
Вял?к? князь л?то?ск?
1382 ? 1386
Папярэдн?к Кейстут
Наступн?к В?та?т
Вярхо?ны князь л?то?ск?
1392 ? 1434
Папярэдн?к ?
Наступн?к ?
Кароль польск?
1386 ? 1434
Папярэдн?к Ядв?га Анжуйская
Наступн?к Уладысла? III
Асаб?стыя зьвестк?
Нарадз??ся 1351 ( 1351 ) , В?льня
Памёр 1 жн??ня 1434 , Гарадок
Пахаваны Вавэльск? сабор , Крака?
Нашчадк? Уладысла? , Каз?мер , Альжбэта Бан?фацыя, Ядв?га
Карале?ск? дом Ягелоны
Дынастыя Гедз?м?нав?чы
Жонк? Ядв?га Анжуйская
Ганна Цэлеская
Альжбета Грано?ская
Соф'я Гальшанская
Бацька Аль?ерд
Мац? Ульляна Цьвярская

Яга?йла Альге?рдав?ч (у правасла?? Яка? , у катал?цтве ?ладз?сла? ; 1352? [2] [3] [4]  ? 1 чэрвеня 1434) ? вял?к? князь л?то?ск? (1377?1381, 1382?1392 [2] ), кароль польск? (1386?1434). Заснавальн?к дынасты? Ягелона? ( Ягайлав?чы ), адной з гал?на? дынасты? Гедз?м?нав?ча? , якая да канца XVI ст. служыла к?ро?най дынастыяй Вял?кага Княства Л?то?скага ? Польшчы.

?мя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ныя артыкулы: Ягайла (?мя)  ? ?мёны л?цьв?на?

Агала, Агела, Егела, Агел, Егел або Ег?ла, пазьней Эгель (Aggalo [5] , Agella, Agela, Egelo [6] , Agel, Egel [7] , Egila, Egel [8] , Eggel [9] , Eggeli [10] ) ? ?мя германскага паходжаньня [11] . ?менная аснова ег- (аг-, ек-) (?мёны л?цьв?на? Ягв?н , Яг?нт , Яго?д ; германск?я ?мёны Egwinus, Egind, Egold) паходз?ць ад гоцкага agis 'страх' або agja 'вастрыё, меч' [12] , а аснова -гайл- (-гал-, -гел-) (?мёны л?цьв?на? В?дз?гайла , ?нгела , Монтгайла ; германск?я ?мёны Widigail, Ingeila, Montigel) ? ад гоцкага ? бургундзкага gails 'жвавы, свавольны, ганарысты' [13] . Апроч таго, у старажытных германск?х ?мёнах шырока бытава? антрапан?м?чны суф?кс-пашыральн?к з элемэнтам -л- (-l-) [14] .

Адпаведнасьць ?мя Ягайла германскаму ?мю Agilo сьцьвердз?? француск? л?нгв?ст- герман?ст Раймонд Шм?тляйн , як? на падставе шматгадовых дасьледаваньня? прыйшо? да выснова? пра германскае паходжаньне л?то?ск?х уласных ?мёна? [15] [16] .

Варыянты ?мя князя ? г?старычных крын?цах: Jagel (29 верасьня 1379 году [17] , 31 тра?ня 1380 году [18] [19] , Хрон?ка В?ганда [20] , па 1409 ? да 1416 году [21] ); Iagillo (27 лютага 1380 году) [22] ; Jagal (6 л?пеня 1382 году [23] , 31 кастрычн?ка 1382 году [24] [25] , Мэмарыял В?та?та [26] ); Jagalo (1385 год); Jagel dey gracia rex in Lettow (пячаць да 1386 году) [27] ; dominus Jagalo (11 студзеня 1386 году) [28] ; Jagello [a] або Якгаило , Ягаило [b] ( Летап?сец вял?к?х князё? л?то?ск?х ); Ягайло [29] [30] або Ягайло Олгердовичь [31] [32] ( На?гародзк? чацьверты летап?с ? Саф?йск? першы летап?с ).

Б?яграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Невядомы мастак, XVII ст.

Бы? старэйшым [2] сынам Альгерда ? цьвярской князё?ны ?льляны. Выхо?ва?ся ? правасла?? ? беларускамо?ным асяродзьдз? [2] .

Займе? вял?какняск? сталец згодна з воляю бацьк?, гаспадаром ста? у тра?н? 1377 году. Адразу распача? канфл?кт з сва?м уплывовым дзядзькам Кейстутам , як? намага?ся захап?ць уладу, хоць Кейстут першапачаткова падтрыма? волю Альгерда па прызначэньн? Ягайлы на вял?кае княжаньне. Аднак троцкае баярства, якое прадста?лялася Кейстутам, уступ?ла ? канфл?кт зь в?ленск?м, у вын?ку чаго Ягайла пайшо? на абяцаньне не надаваць Кейстуту дапамог? супраць Тэ?тонскага Ордэну ? абмен на м?р з апошн?м [33] , перада?шы яму Жамойць , скла? м?р зь Л?вонск?м Ордэнам.

Бы? ха?русьн?кам Залатой Арды , аднак у час Кул?ко?скай б?твы 1380 году не нада? дапамог? Мамаю , баючыся, в?даць, удару ад полацк?х ? бранск?х князё? Андрэя ? Дзьм?трыя Альгердав?ча? (як?я незадо?га да гэтага перайшл? на службу да Масквы) ? жадаючы зраб?ць ста?ку на канкурэнта Мамая, Тахтамыша [34] . Аднак бесьперапынныя пагрозы з боку крыжако? ? Маско?скага княства вымус?л? Ягайлу пайсьц? на ха?рус з Польшчай.

У 1381 годзе Ягайла выкарыста? м?р з крыжакам? каб здабыць Полацак , у вын?ку чаго ? кампан?? па ?сталяваньн? ? горадзе прых?льнага да Ягайлы брата, Ск?ргайлы , удзельн?чал? ? тэ?тонск?я аддзелы [34] .

Каб умацаваць кра?ну ? асаб?стае станов?шча шука? ха?рус з суседн?м? дзяржавам? ? Маско?ск?м княствам , Тэ?тонск?м Ордэнам ? Карале?ствам Польск?м . Яшчэ ? канцы 1382 году праз сваю мац? ?льляну правё? перамовы з Масквой, у як?х дасягну? папярэдняй дамо?ленасьц? зь Дзьм?трыем ?ванав?чам . Згодна зь ёй, мус?? прыняць хрысьц?янства ?сходняга абраду ? ажан?цца з дачкой маско?скага гаспадара Соф’яй. Але кал? Масква запатрабавала прызнаць сябе васалам (≪малодшым братам≫, ≪быць у вол?≫) ? ахрысьц?ць у правасла?е ≪?сю Л?тву≫, адда? перавагу блёку з Польшчай, з паслам? якой вял?ся перамовы яшчэ ? 1383 годзе. Ун?я Вял?кага Княства ? Кароны тады адпавядала ?нтарэсам абодвух бако?. Яна дазваляла аб’яднаць с?лы абедзьвюх дзяржава? супраць агульнага ворага ? крыжако? . Нямецкая экспанс?я ? Польшчы дасягнула вял?к?х памера?. Палякам важна было забясьпечыць спакой сва?х межа? з боку Вял?кага Княства Л?то?скага (у 1376 годзе л?цьв?ны вывел? адтуль 23 тысячы палонных). У пэрспэктыве польск?я магнаты разьл?чвал?, в?даць, на дам?наваньне ? суседняй дзяржаве, таксама ?х ц?кав?ла набыцьцё маёнтка? на Валын? ? Падольл? (апошняе з часо? Гедз?м?на трап?ла ? сфэру ?плыву як ВКЛ, так ? Польшчы, з прычыны чаго станав?лася аб’ектам вайсковых канфл?кта? у сярэдз?не XIV ст.). Прыход на польск? сталец л?то?скага князя меркавала зьняцьце напружанасьц? па ?с?х былых землях Гал?цка-Валынскага княства, а таксама знаменавала б перамогу антынямецкай арыстакратычнай парты?, якая з пал?тычных прычына? выступала супраць шлюбу каралевы Ядв?г? з а?стрыйск?м? Габсбургам? [35] .

Нягледзячы на гэтыя спробы, станов?шча Ягайлы пах?снулася з прычы выя?леньня Кейстутам дакумэнта?, як?я даводз?л? таемную супрацу Ягайлы з Тэ?тонск?м Ордэнам, у вын?ку чаго Кейстут пазбав?? Ягайлу ягонай в?цебскай вотчыны ? пак?ну? яму тольк? замак у Крэве, але ? 1382 годзе Ягайла здоле? падняць па?станьне, у час якога пад выглядам перамова? Кейстута разам з сынам В?та?там ? шматл?к?м? сваякам? зьнявол?л? ? заб?л? [36] . Па забойстве Ягайла, аднак, дэманстрацыйна адда? пашану Кейстуту ? запэ?н?? в?ленскае баярства ? сваёй нев?наватасьц?, хоць ужо ? тыя часы пачалося пашырэньне чутак пра яго дачыненьне да забойства. У сваю чаргу, сын Кейстута В?та?т здоле? уцячы на тэрыторыю Тэ?тонскага Ордэну [37] , дзе скла? зь ?м ха?рус у 1383 годзе. У час гэтага змаганьня Ягайла мус?? прызнаць пераход Полацку пад уладаньне Андрэя Альгердав?ча ? вяртаньне ? ВКЛ Дзьм?трыя Бранскага, хоць у той жа час з вымарачных вотчына? на Валын? ?тварылася Луцкае намесьн?цтва [37] .

Ягайла ? Ядв?га. Т. Далябэла, XVII ст.

Жадаючы ?сьц? далей на ?мацаваньне ?ласнага ?нутранага станов?шча, Ягайла прыня? у ВКЛ В?та?та, перада?шы большую частку ягонай вотчыны (Гарадзенскае, Ва?кавыскае княствы, Падляшша, часткова Берасьцейскую зямлю), хоць уласна Троцкая зямля засталася пад к?раваньнем Ск?ргайлы [38] .

У студзен? 1385 году в?ленская дэлегацыя правяла перамовы ? Кракаве з нагоды меркаванай дынастычнай ун??, а ?летку польск?я ?па?наважаныя прыехал? ? Вял?кае Княства Л?то?скае. Акт ун?? падп?сал? 14 жн??ня ? княскай вежы Крэ?скага замка (цяпер Смаргонск? раён ). Ягайла атрыма? права ажан?цца з 11-гадовай польскай карале?най Ядв?гай ? заняць польск? сталец. Узамен ён абавязва?ся прыняць катал?цтва ? ахрысьц?ць у яго брато?, сваяко? ? ?ншых падданых, вызвал?ць палонных хрысьц?яна? (паляка?), заплац?ць 200 000 флярына? за зры? пагадненьня аб шлюбе Ядв?г? зь В?льгельмам Габсбургам, вярнуць забраныя ? наза?сёды далучыць свае земл? да Карале?ства Польскага, хоць ?снуе меркаваньне, што гэтыя ?мовы вядомыя тольк? паводле пазьнейшых, падробленых палякам? сьп?са? [39] [40] . Канчатковае зацьверджаньне ун?? адбылося ? 1386 годзе, па тым, як Ягайла па?торна (у правасла?? ме? хрост пад ?мем Якуба) ахрысьц??ся на Вавэльскай катэдры ? Кракаве пад ?мем Уладз?слава, ажан??ся зь Ядв?гай ? 4 сакав?ка ?рачыста каранава?ся. Аф?цыйна ён пача? тытулавацца ≪каралём Польшчы, вярхо?ным князем Л?то?ск?м ? дзедз?чам Руск?м≫, пакла?шы пачатак карале?скай дынасты? Ягайлав?ча? (Ягелона?) . Пры каранацы? Ягайла абяца? аб’яднаць сваю дзяржаву з Польшчай, далучыць да рымска-катал?цкай царквы ня тольк? паганскую Жамойць , якая складала каля 8% насельн?цтва княства, але ? правасла?ных л?цьв?на? ? рус?на?. Паляк? ? ха?русе зь Вял?к?м Княствам Л?то?ск?м бачыл? заклад утварэньня магутнай Польшчы, уратаваньня кра?ны ад анарх??, што па?стала ? пэрыяд м?жкарале?я.

На наступны год адбы?ся абрад сымбал?чнага хросту л?то?ск?х паганца?, як? атрыма? назву Ягайлавага хросту: Ягайла зь Ядв?гай прыехал? ? В?льню , дзе зьн?шчыл? паганск?я сымбал? (непагасны агонь у гонар Перуна , абага?ляных зьмей, высекл? сьвятыя га?), раздавал? навахрышчаным белыя суконныя сьв?тк?, скураныя боты ? грошы (таму асобныя паганцы хрысьц?л?ся па 2 разы ? больш). У В?льн? Ягайла выда? дазвол на ?тварэньне катал?цк?х б?скупства ? 7 плябан?я? (прыхода?). У час паездак па тэрыторы? сучаснай Беларус? заснава? шэраг касьцёла? ? кляштара? (у тым л?ку ? мястэчках Абольцы ? Быстрыцы ). У 1388 годзе Папа Урбан VI сваёй булай утвары? у В?льн? катал?цкае б?скупства, пазьней падпарадкаванае Гнёзьненскай м?трапол??.

Вяртаючыся ? Польшчу, Ягайла пак?ну? намесьн?кам у Л?то?скай Рус? свайго брата Ск?ргайлу . З мэтай умацаваньня сваёй апоры ? пашырэньня катал?цтва сярод фэ?дала? Вял?кага Княства Л?то?скага выда? у 1387 годзе прыв?лей, паводле якога фэ?далам, што прынял? катал?цтва, давал?ся дадатковыя правы ? вольнасьц? [41] . Гэта выкл?кала незадавальненьне правасла?ных, што выкарыста? В?та?т .

Праз збл?жэньне ВКЛ з Польшчай Тэ?тонск? Ордэн на гэты раз скла? ха?рус з Андрэем Альгердав?чам, як? ста? дзейн?чаць супольна з залежным ад ВКЛ смаленск?м князем Сьвятаславам, што ?рэшце прычын?лася да разгрому смаленск?х аддзела? ? павел?чэньня залежнасьц? княства ад ВКЛ (наступны князь Смаленскага княства, Юры Сьвятаславав?ч, фактычна бы? прызначаны Ск?ргайлам, ён жа прызна? залежнасьць ад Ягайлы ? Ск?ргайлы) [42] .

?дучы на па?торнае ?мацаваньне сва?х пазыцыя? у ВКЛ, Ягайла адправ?? у В?льню ?ласнага намесьн?ка, пак?ну? за Ск?ргайлам Трок? ? далучы? да ягонай зямл? амаль усё тагачаснае В?ленскае ваяводзтва (Менскае княства ? Падняпро?ск?я воласьц?), фармальна яму ж бы? перададзены Полацак, як? фактычна працягва? трымаць Андрэй. Умацо?ваючы свае пазыцы? ? Польшчы, Ягайла выда? сва?х дачок замуж за свайго былога пал?тычнага канкурэнта мазавецкага князя Зямов?та ? к?ра?н?ка пранямецкай парты? ?ладз?слава Апольскага. Уз?мку 1388 году Ск?ргайла здоле? усталяваць фактычны кантроль над Полацкам [43] .

У 1388 годзе, выражаючы незадавальненьне а?кштайцк?х баяра? рэзк?м узмацненьнем ?нтэграцы? з Польшчай, на бок Тэ?тонскага Ордэну зно? перайшо? В?та?т, якога Ягайла ? адказ на дзьве выправы В?та?та пазбав?? Падляшша ? Берасьцейскай зямл?, хоць спроба мазавецк?х аддзела? асталявацца ? апошняй (земл? был? перададзеныя Янушу Мазавецкаму) апынул?ся беспасьпяховым?. Па трэцяй выправе В?та?та Ягайла мес?? пайсьц? на складаньне зь ?м зам?рэньня (гл. Востра?скае пагадненьне ), паводле якога В?та?т прызнава?ся вял?к?м князем (пры фармальным вяршэнстве Ягайлы), Ягайла перадава? у ягонае ?ладаньне В?ленскае, Троцкае княствы, Луцак ? ?ладз?мер-Валынск?, Ск?ргайла ж атрымл?ва? Крамянец ? фармальнае права на Падольле [44] .

Падтрымл?ваючы распачатую В?та?там пал?тыку на скасаваньне ?дзельных княжаньня? у складзе ВКЛ, Ягайла высла? войск? на здушэньне бунту свайго брата Сьв?дрыгайлы, як? намага?ся захап?ць в?цебскае княжаньне. Не?забаве па?станьне падтрымал? Ворша ? Друцак, хоць узброеным супрац?вам адказала тольк? Ворша [45] .

Супольная мал?тва зь В?та?там перад Грунвальдзкай б?твай . Я. Матэйка , 1855 г.

У 1400 годзе рэарган?зава? Крака?ск? ?н?вэрсытэт (заснаваны ? 1364 годзе Каз?мерам III ) на ?зор Парыскага ?н?вэрсытэту. З таго часу ён завецца Ягелонск?м.

У пачатку XV ст., ?дучы насустрач вайсковым стратам В?та?та, у 1401 годзе скла? В?ленска-Радамскую ун?ю , якая пацьвярджала вяршэнства Ягайлы ? ВКЛ ? спадчынныя правы князя над кра?най. Рацёнская дамова 1404 году, складзеная фактычна з тым? ж перадумовам?, таксама падп?свалася ? тым л?ку ? ад ?мя Ягайлы ? прадугледжвала прызнаньне вяршэнства Ягайлы ? ВКЛ, замацаваньне ? складзе вотчына? В?та?та заходняга Падольля, абавязак ВКЛ па дапамозе Тэ?тонскаму Ордэну (апроч война? з Польшчай), дапамогу Тэ?тонскага Ордэну ? здабыцьц? Но?гараду ? Пскову, права Польшчы на выкуп у Ордэну Добжынскае зямл?.

На працягу 1409?1411 гадо? вё? ≪Вял?кую вайну≫ супраць нямецк?х рыцара?, як?я захап?л? па?ночна-?сходн?я земл? Польшчы. У час Грунвальдзкай б?твы 15 л?пеня 1410 году ?значальва? усе саюзныя войск? (91 харугва, каля 32 тыс. чалавек). У вын?ку гэтай б?твы арм?я крыжако? была разгромленая ? фактычна перастала ?снаваць, каля 8000 тэ?тонск?х ваяро? был? заб?тыя, у тым л?ку гросмайстар Ульрых фон Юнг?нгэн .

Вын?к? перамог? замацавал? Торунск?м м?рам 1411 году. Гэта спын?ла агрэс?ю Тэ?тонскага ордэну ? абумов?ла яго хутк? заняпад як дзяржавы, спрыяла эканам?чнаму разьв?цьцю Карале?ства Польскага ? Вял?кага Княства Л?то?скага, як?я атрымал? магчымасьць шырэй удзельн?чаць у м?жнародным гандл? на Балтыйск?м моры . У час б?твы гера?чна выяв??ся будучы вял?к? харунжы Ягайлы, Мацей [46] , за што кароль дарава? таму шмат зямель пад Любл?нам , вёск? Грушк?, па чым той атрыма? прозьв?шча Грушэцк? ? зраб??ся пачынальн?кам шляхецкага роду Грушэцк?х .

На Гарадзельск?м сойме 1413 году, як? юрыдычна замацо?ва? ун?ю Вял?кага Княства Л?то?скага ? Польскага карале?ства , пастанав?л?, што Л?тва бяз вол? караля ? Сэнату не аб?рае сабе князя, у сваю чаргу Польшча бязь ведаму першай не аб?рае сабе караля. Шэраг параграфа? пастановы гэтай ун?? прадугледжвала прыём у польск?я гербавыя брацтвы 47 рода? фэ?дала? Вял?кага Княства Л?то?скага. Адначасна Ягайла ? В?та?т абяцал? прызначаць на дзяржа?ныя пасады пераважна фэ?дала?-катол?ка?, як?я прынял? польск?я гербы, даваць палёгк? катал?цк?м установам, права вольнага распараджэньня ?с?м? землям? для фэ?дала?-катал?ко?, скасаваньне для ?х падатка? ? пав?ннасьця? на карысьць дзяржавы ? некаторыя дробныя палёгк? (права вольнага ?зяцьця шлюбу дачкам? ? сёстрам? катал?цк?х фэ?дала?). Але ун?я гарантавала захаваньне адасобленасьц? ?лады вял?кага князя.

Па сьмерц? В?та?та ? 1430 годзе вял?к?м князем ста? брат Ягайлы Сьв?дрыгайла , як?, выражаючы ?нтарэсы буйна?ласьн?цкай княскай клясы, распача? змаганьне за адасабленьне ад Польшчы. Супраць яго выступ?? падтрыманы палякам? брат В?та?та Жыг?монт Кейстутав?ч , як? абвясьц?? сябе вял?к?м князем, а Сьв?дрыгайлу выцясьн?? ва ?сходн?я земл? ВКЛ, дзе Сьв?дрыгайла абапёрся на падтрымку князё? ? выступ?? з праграмай ура?наваньня ? правох правасла?ных фэ?дала?. Прыв?леям? ад 1432 ? 1434 гадо? Ягайла ? Жыг?монт ура?навал? ? маёмасных ? асаб?стых правах правасла?ных ? катал?цк?х фэ?дала? [47] , хоць ад ?мя Ягайлы бы? апубл?каваны тольк? першы прыв?лей. Ягайла абяца?, што ня будзе ператвараць правасла?ныя цэрквы ? касьцёлы, дасьць ?с?м свабоду веры ? пак?не ?се станы ? ?х правох. Тэкст першага прыв?лею ?казва? на перадумовы прыняцьця прыв?лею, то бок нармал?зацыю сытуацы? ? кра?не ? захаваньне прысяг? Ягайлу [48] . Прыв?лей ня бы? падп?саны Ягайлам [49] , хоць праз два гады ягоныя палажэньн? ?жо не ад ?мя Ягайлы пацьвердз?л? Троцк?м прыв?леем.

Памёр на 86-м годзе жыцьця ? час м?жусоб?ц пам?ж Сьв?дрыгайлам ? Жыг?монтам Кейстутав?чам. 48-гадовае караляваньне Ягайлы было пэрыядам значных пал?тычных, эканам?чных ? культурных посьпеха? у г?сторы? Польшчы ? Вял?кага Княства Л?то?скага. Г?сторык? славяць яго за шчодрасьць, цьвярозасьць (п?? тольк? ваду), аднак папракаюць за тое, што занадта прыслухо?ва?ся да парад вяльможа? ? шляхты. Паводле г?старычных крын?ца?, нават па працяглым жыцьц? ? Польшчы Ягайла разма?ля? па-беларуску , трыма?ся звычая? продка?. Ён прывёз зь В?льн? п?сцо?, музыка? ? мастако?. Майстры-л?цьв?ны на заказ караля аздаблял? фрэскам? касьцёлы ? Кракаве , Любл?не , Гнезьне ? ?ншых польск?х местах [50] .

Сям’я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

18 лютага 1386 году 33-гадовы вял?к? князь л?то?ск? Ягайла ?зя? за жонку 12-гадовую польскую каралеву Ядв?гу . У 25 гадо? Ядв?га нарадз?ла дачку , якая пражыла менш за месяц. Адразу за дачкой 17 л?пеня 1399 году памерла ? Ядв?га. 29 студзеня 1402 году польск? кароль Ягайла пабра?ся 2-м шлюбам з 21-гадовай немкай Ганнай Цылейскай, якая была дачкой графа Цыл?? В?льгельма. Тая нарадз?ла дачку. 21 сакав?ка 1416 году Ганна Цылейская памерла. 2 тра?ня 1417 году Ягайла ажан??ся 3-? раз з полькай Эльжбетай Грано?скай-П?лецкай, якая была ?давой пасьля 2-х мужо? ? мела дзяцей ад ранейшых шлюба?. 12 тра?ня 1420 году Эльжбета памерла [51] .

У 1421 годзе 70-гадовы Ягайла папрас?? вял?кага князя л?то?скага В?та?та , як? бы? яго стрыечным братам, пасватаць яму 17-гадовую гальшанскую князё?ну Соф’ю . Тая жыла ? свайго дзядзьк? Сямёна Дзьм?трыев?ча Друцкага, бо яе бацька памёр, кал? Соф’? было 5 гадо?. Старэйшай незамужняй сястры Вас?л?се ? хутк?м часе знайшл? жан?ха, каб малодшая Соф’я змагла пайсьц? замуж. 24 лютага 1422 году ? Фарным касьцёле Наваградка (Вял?кае Княства Л?то?скае; цяпер Беларусь) 70-гадовы польск? кароль Ягайла ?зя? 4-ы шлюб з 17-гадовай князё?най Соф’яй Гальшанскай. У ноч на 31 кастрычн?ка 1424 году каралева Соф’я ≪Сонка≫ нарадз?ла першынца ?ладз?слава . 16 тра?ня 1426 году нарадз??ся 2-? сын, як? не?забаве памёр 2 сакав?ка 1427 году. Увесну 1427 году яе абв?навац?л? ? здрадзе мужу. Пад катаваньням? 2 пакаё?к? каралевы сьведчыл? быццам тая здраджвала з рыцарам Янам Х?ньчам з Рогава (цяпер Сьвентакшыскае ваяводзтва ), як? бы? сынам падскарб?я, а таксама зь ?ншым? 6-ю рыцарам?, як?я наведвал? каралеву. Ян Х?ньча з Рогава ? ?ншыя затрыманыя сьведчыл? пра адсутнасьць здрады ? судзе, як? апра?да? каралеву Соф’ю. У ноч на 30 л?стапада 1427 году нарадз??ся 3-? сын Каз?мер , як? атрыма? 2-е ?мя Андрэй у гонар Соф’?нага бацьк? Андрэя Гальшанскага [51] .

Першага сына ? 10-гадовым веку абрал? каралём Польшчы (пад апекаю мац?) пад ?мем Уладыслава III , у 15-гадовым веку ён ста? таксама каралём Вугоршчыны, а ? 21 год заг?ну? у ба? супраць турка? пад Варнай . Другога сына ? 1440 годзе абрал? вял?к?м князем л?то?ск?м, а ? 1447 годзе пад ?мем Каз?мера ?V  ? каралём Польшчы.

Мова ? культура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ныя артыкулы: Л?цьв?ны  ? Рус?ны
Б?зантыйск?я росьп?сы капл?цы ? Любл?нск?м замку, створаныя на заказ Ягайлы

Яшчэ да заняцьця польскага стальцу ? як ? ?ншыя вял?к?я княз? л?то?ск?я ( Гедз?м?н , Альгерд , В?та?т ) ? падава? тытулятуру з словам? ≪ Божаю м?ласьцю≫ (≪ virtute Dei dux magnus Litwanorum ≫, 1382 ? 1385 гады) [52] .

Партрэт Ягайлы з гербам Пагоняй . С. Б’янк?, каля 1643 г.

У пачатку свайго гаспадараньня ? Польшчы наведа? Познань , дзе ?зя? удзел у набажэнстве. Паводле паданьня, занатаванага ? крын?цах, на пытаньне, чаму кароль пастав?? Богу сьвечку, а д’яблу два агарк?, адказа? ?жываючы ≪ рускую ≫ прыма?ку: ≪ Служы Богу, а д’ябла не гняв?! ≫ [53] . У 1387 годзе зраб?? супольнае з Ск?ргайлам наданьне царкве Сьвятога Яна ? Лагойску [54] [55] .

Чэск?я паслы, як?я ? 1420 годзе прапанавал? Ягайлу карону Чэх?? , характарызавал? яго як ≪ прыроджанага прых?льн?ка ≫ чэскай мовы ? абаронцу славянск?х мова? увогуле (так?м парадкам Ягайла ?спрыма?ся як носьб?т славянскай мовы або чалавек, народжаны ? славянск?м асяродзьдз?), таксама ? самой пасольскай ?нструкцы? адзначалася небясьпека для славянск?х кра?на? ? славянск?х мова? нямецкага зас?льля [56] .

Польск? г?сторык Ян Длугаш , хоць ? недалюбл?ва? Ягайлу, але пахвал?? яго за заснаваньне ? Польшчы чыста славянскага манастыра пад Кракавам , дзе ?се абрады спра?лял?ся на славянскай мове замест пано?най тады ? польск?х касьцёлах лац?ны [57] .

На беларускай (≪рускай≫) мове Ягайла вё? асаб?стае л?ставаньне з сва?м стрыечным братам В?та?там [58] [59] . На гэтай жа мове да Ягайлы п?са? Жыг?монт Кейстутав?ч у 1433 годзе [60] .

У сваёй (лац?нскай) грамаце ад 20 лютага 1387 году Ягайла засьведчы? разуменьне пад л?то?скай мовай (мовай л?то?скага народу ) беларускую [61] [62] :

« …паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ? нашым кра?; гэткае паспал?тае рушэньне дзеля выгнаньня ворага з нашае Л?то?скае зямл? па-народнаму завецца ?пагоня“ . »

З прыв?лею вял?кага князя л?то?скага Ягайлы, 20 лютага 1387 г.

У сва?х граматах ад 17 ? 22 лютага 1387 году Ягайла ?жы? у лац?нск?м тэксьце ≪ народныя ≫ словы ? выразы ≪ ?ста?ное лукно ≫ ( stawne lukno nuncupatis ), ≪ серабшчызна ≫ ( contribucionibus wlgariter srzebrzczysna ) ? ≪ дзецк?я ≫ ( ministerialibus vulgariter dzeczskye ), а ? грамаце ад 15 тра?ня 1390 году ?пам?ну? меру, называную ≪ пуд ≫ ( pud dicta ) [63] . Гэта адпавядае мног?м ?ншым тагачасным лац?нск?м граматам л?то?ск?х князё? ? баяра? , дзе з азначэньнем ≪народны≫ (≪гутарковы≫) падавал?ся менав?та беларуск?я словы [64] .

Яшчэ ? 1922 годзе прафэсар г?сторы? В?ленскага ?н?вэрсытэту Фэл?кс Канечны ( be ) зьвярта? увагу на тое, што ≪ пасольства яго [Уладз?слава Ягайлы] у Крака? (аб руцэ Ядв?г?) не патрабавала перакладн?ка, бо яны выкарысто?вал? беларускую мову. Тая мова вякам? л?чылася ?л?то?скай“ ? так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведал? пра ?снаваньне летув?скай мовы , пакуль яе не адкрыла параф?яльнае духавенства ≫ [c] [65]

На жаданьне Ягайлы шматл?к?я капл?цы ? касьцёлах ? замках Польшчы атрымал? аздобу фрэскам? ? б?зантыйска-руск?м стыл? [57] .

Галерэя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Творы малярства [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • Творы малярства
  • Невядомы мастак, каля 1500 г.
    Невядомы мастак, каля 1500 г.
  • Невядомы мастак, XVII ст.
    Невядомы мастак, XVII ст.
  • Невядомы мастак, каля 1750 г.
    Невядомы мастак, каля 1750 г.
  • Невядомы мастак, XVIII ст.
    Невядомы мастак, XVIII ст.
  • Канстантын Александровіч, 1790 г.. Копія з М. Бачарэлі
    Канстантын Александров?ч, 1790 г.. Коп?я з М. Бачарэл?
  • Невядомы мастак, канец XVIII — пачатак XIX стагодзьдзяў
    Невядомы мастак, канец XVIII ? пачатак XIX стагодзьдзя?
  • Невядомы мастак, XIX ст.
    Невядомы мастак, XIX ст.
  • М. Гадлеўскі, 1863 г.
    М. Гадле?ск?, 1863 г.

Граф?чныя партрэты [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • А. Боза, 1831 г.
    А. Боза, 1831 г.
  • Невядомы мастак, 1841 г.
    Невядомы мастак, 1841 г.
  • А. Лесэр, 1846 г.
    А. Лесэр, 1846 г.
  • А. Лесэр, 1830—84 гг.
    А. Лесэр, 1830?84 гг.
Папярэдн?к
Кейстут 		Вял?к? князь л?то?ск?
1382?1392 		Наступн?к
В?та?т
Папярэдн?к
Ядзьв?га 		Кароль польск?
1386?1434 		Наступн?к
Уладысла? III
Папярэдн?к
? 		Найвышэйшы князь л?то?ск?
1392?1434 		Наступн?к
?

За?ваг? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ Паводле Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuanie
  2. ^ Паводле В?ленскага сьп?су
  3. ^ польск . ≪Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o r?k? Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdy? u?ywały j?zyka białoruskiego. Ten j?zyk uwa?any był przez wieki całe za ?litewski“ i tak nawet cz?sto nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu j?zyka letuwskiego, a? dopiero odkryło go duchowie?stwo parafjalne≫

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #119009927 // Gemeinsame Normdatei   (ням.) ? 2012?2016.
  2. ^ а б в г Грыцкев?ч А. Ягайла // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 775.
  3. ^ Грыцкев?ч А. Ягайла // БЭ . ? Мн. : 2004 Т. 18. Кн. 1. С. 228.
  4. ^ Грыцкев?ч А. Ягайла // ЭГБ . ? Мн. : 2003 Т. 6. Кн. 2. С. 285.
  5. ^ Francovich-Onesti N. Vestigia longobarde in Italia (568?774). Lessico e antroponimia. ? Roma, 1999. P. 251.
  6. ^ Piel J. M. Sobre a formacao dos nomes de mulher medievais hispano-visigodos // Confluencia. N. 3, 1992. P. 99.
  7. ^ Nielsen O. Olddanske personnavne. ? Kjøbenhavn, 1883. S. 19 .
  8. ^ Forstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. ? Bonn, 1900. S. 28 .
  9. ^ Kapff R. Deutsche Vornamen: mit den von ihnen abstammenden Geschlechtsnamen sprachlich erlautert. ? Nurtingen am Neckar, 1889. S. 17 .
  10. ^ Socin A. Mittelhochdeutsches Namenbuch. ? Basel, 1903. S. 14, 163, 714 .
  11. ^ Kremer D. Die Germanischen Personennamen in Katalonien // Estudis romanics. Nr. 14, 1972. S. 43.
  12. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. ? Krakow, 1997. S. 39.
  13. ^ Дайл?да А. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: ад стварэння да Крэ?скай ун?? / Рэц. С. Тараса? . ? Менск, 2019. С. 17.
  14. ^ Forstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. ? Bonn, 1900. S. 987?992
  15. ^ Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 101.
  16. ^ Schmittlein R. Les noms d’eau de la Lituanie (suite) // Revue internationale d’onomastique. Nr. 1, 1964. P. 86.
  17. ^ Договор о перемирии на 10 лет между ВКЛ и Тевтонским орденом (1379) , Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  18. ^ Договор между в.к.л. Ягайлом и великим магистром Тевтонского ордена Винрихом фон Книпроде (1380) , Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  19. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253?1433. ? Vratislaviae, 1845. P. 53, 55 .
  20. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. ? Leipzig, 1863. S. 604?607, 611, 613?614, 617?619, 627?629, 631, 641 .
  21. ^ Codex epistolaris Vitoldi. ? Cracoviae, 1882. S. 997, 1025?1026, 1028 .
  22. ^ Договор между в.к.л. Ягайлом и магистром Ливонии Вильгельмом фон Фримерсхаймом (1380) , Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  23. ^ Бражольский договор о перемирии между ВКЛ и Тевтонским орденом (июль 1382) , Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  24. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о передаче части Жемайтии за рекой Дубисой (1382) , Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  25. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253?1433. ? Vratislaviae, 1845. P. 56?57, 59 .
  26. ^ Лицкевич О. В. ≪Летописец великих князей литовских≫ и ≪Повесть о Подолье≫: опыт комплексного критического разбора. ? СПб., 2019. С. 263?266.
  27. ^ Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 207.
  28. ^ Codex diplomaticus Poloniae. T. 3. ? Varsaviae, 1858. P. 338 .
  29. ^ ПСРЛ. Т. 4. ? СПб., 1848. С. 72, 75?76, 78, 83, 94?95, 99, 113 .
  30. ^ ПСРЛ. Т. 5. ? СПб., 1851. с. 235?236, 242, 245, 258, 262 .
  31. ^ ПСРЛ. Т. 4. ? СПб., 1848. С. 81?82 .
  32. ^ ПСРЛ. Т. 5. ? СПб., 1851. С. 238, 242, 264.
  33. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 117-118. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  34. ^ а б Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 119. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  35. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 123. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  36. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 119-120. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  37. ^ а б Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 120. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  38. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 124. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  39. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 125. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  40. ^ Арло? У. Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае . ? KALLIGRAM, 2012. С. 53.
  41. ^ Любавский М. К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно / М. К. Любавский. ? Минск: Беларуская навука, 2012. ? С. 232. ? 395 с. ? (Помн?к? г?старычнай думк? Беларус?).
  42. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 126. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  43. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 127-128. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  44. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 128-129. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  45. ^ Насев?ч В. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: Падзе? ? асобы. ? Менск : Полымя, 1993. ? С. 131-132. ? 160 с. ? ISBN 5-345-00627-Х
  46. ^ Gruszecki   (пол.) . Polski Słownik Biograficzno-Genealogicznу  (21.12.2010).  Праверана 17 кастрычн?ка 2010 г.
  47. ^ Грыцкев?ч А. Ягайла // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 2. С. 776.
  48. ^ Любавский М. К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно / М. К. Любавский. ? Минск: Беларуская навука, 2012. ? С. 172-173. ? 395 с. ? (Помн?к? г?старычнай думк? Беларус?).
  49. ^ Łowmia?ski H. Studia nad dziejami Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego / H. Łowmia?ski. ? Pozna?: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1983. ? С. 422. ? 579 с.
  50. ^ Арло? У. Кра?на Беларусь. Вял?кае Княства Л?то?скае . ? KALLIGRAM, 2012. С. 56.
  51. ^ а б Бутэв?ч А.   Загадк? аднаго вянчаньня // Зьвязда  : газэта. ? 13 чэрвеня 2012. ? №  111 (27226) . ? С.  3 . ? ISSN 1990-763x .
  52. ^ Дайл?да А. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: ад стварэння да Крэ?скай ун?? / Рэц. С. Тараса? . ? Менск, 2019. С. 78.
  53. ^ Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 11?12.
  54. ^ Москалевич Р. М. Логойск, его историческая судьба в церковном и гражданском отношении // Минские епархиальные ведомости". № 2, 1870.
  55. ^ Л?цкев?ч А. Да пытання пра рутэн?зацыю балта? ВКЛ у XV ? пачатку XVI стст. // ARCHE Пачатак . № 11?12, 2009. С. 56.
  56. ^ Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 12, 107.
  57. ^ а б Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 12.
  58. ^ Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 107.
  59. ^ Лицкевич О. В. ≪Летописец великих князей литовских≫ и ≪Повесть о Подолье≫: опыт комплексного критического разбора. ? СПб., 2019. С. 168.
  60. ^ Л?цкев?ч А. Да пытання пра рутэн?зацыю балта? ВКЛ у XV ? пачатку XVI стст. // ARCHE Пачатак . № 11?12, 2009. С. 68?69.
  61. ^ Дайл?да А. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: ад стварэння да Крэ?скай ун??. ? Менск, 2019. С. 62.
  62. ^ Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 78?79.
  63. ^ Дайл?да А. Пачатк? Вял?кага княства Л?то?скага: ад стварэння да Крэ?скай ун?? / Рэц. С. Тараса? . ? Менск, 2019. С. 175.
  64. ^ Урбан П. Старажытныя л?цьв?ны: мова, паходжаньне, этн?чная прыналежнасьць . ? Менск : 2001. С. 39?46.
  65. ^ Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegl?d Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Спадчынныя
Герб Вялікага Княства Літоўскага «Пагоня»
Выбарныя
* ? вял?к?я княз? л?то?ск?я, як?я паводле тагачаснай практык? аб?рал?ся зь л?ку тольк? Ягайлав?ча? , гал?ны дынасты? Гедз?м?нав?ча?
Пясты
960 ? 1300
Мешка I  · Балесла? I Храбры  · Мешка II Лямбэрт  · Безпрым  · Мешка II Лямбэрт  · Балесла? Запамятаваны  · Каз?мер I Аднав?цель  · Балесла? II Сьмелы  · Уладз?сла? I Герман  · Зьб?гне?  · Балесла? III Крывавусны  · Уладз?сла? II Выгнанец  · Балесла? IV Кучаравы  · Мешка III Стары  · Каз?мер II Справядл?вы  · Мешка III Стары  · Каз?мер II Справядл?вы  · Лешэк I Белы  · Мешка III Стары  · Уладз?сла? III Лясканог?  · Лешэк I Белы  · Мешка IV Плятаног?  · Лешэк I Белы  · Уладз?сла? III Лясканог?  · Генрык I Барадаты  · Генрык II Пабожны  · Балесла? Лысы  · Конрад I Мазавецк?  · Балесла? V Сарамл?вы  · Лешэк II Чорны  · Генрык IV Проб  · Пшэмысл II
Сымбаль Пястаў
Сымбаль Пяста?
Сымбаль Рэчы Паспалітай
Сымбаль Рэчы Паспал?тай
Пшэмыслав?чы
1300 ? 1320
Пясты
1320 ? 1370
Ангэв?ны
1370 ? 1386
Ягелоны
1386 ? 1572
Выбарныя карал?
1573 ? 1795
Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Ягайла&oldid=2513738 ≫