Узброеныя с?лы Беларускай Народнай Рэспубл?к?
Гады ?снаваньня	24 л?стапада 1917 ? сакав?к 1921
Кра?на	Беларуская Народная Рэспубл?ка
Уваходз?ць у	Войска Польскае (лета 1919 ? сакав?к 1921)
Тып	сухапутныя войск? ( пяхота ? кавалерыя )
Колькасьць	каля 11 000 чал. (без ул?ку партызан ? балаха?ца?) каля 54 000 чал. (агульным л?кам)
Дысьлякацыя	БНР Польшча
Войны	Грамадзянская вайна ? Расе? Польска-савецкая вайна
Удзел у	Варша?ская б?тва (1920) Б?тва пад Кобрынем (1920) Б?тва на Нёмане
Вядомыя камандз?ры	Гасан Канапацк? Франц?шак Кушаль Стан?сла? Булак-Балахов?ч Б. Перамык?н

Г?сторыя беларускай арм??
	Войска Полацкага княства
	Войска Вял?кага Княства Л?то?скага
	Войска Рэчы Паспал?тай ( Войска Вял?кага Княства Л?то?скага ) Войск? па?станца? 1794 году
	Расейская ?мпэратарская арм?я Беларуск? 7-ы гусарск? полк В?ленская ваенная акруга Беларуск? армейск? корпус
	Л?то?скае войска
	Войск? па?станца? 1830 году
	Войск? па?станца? 1863 году
	Узброеныя с?лы БНР
	Летув?скае войска Першы беларуск? полк Беларуск? асобны батальён
	Рабоча-Сялянская Чырвоная Арм?я Беларуска-летув?ская арм?я Беларуская ваенная акруга
	Польскае войска Самаабарона Л?твы ? Беларус? Беларуская Вайсковая Кам?с?я
	Войска Сярэдняй Л?твы
	Узброеныя с?лы СССР Савецк? партызанск? рух у Беларус?
	Беларуская самаабарона Беларуская Народная Партызанка
	Беларуск? Копрус Самааховы Беларуская Краёвая Абарона
	Беларуск? лег?ён 30-я дыв?з?я (2-я расейская) 30-я дыв?з?я (1-я беларуская)
	Беларуск? пасьляваенны антысавецк? супрац??
	Узброеныя С?лы Рэспубл?к? Беларусь

Узброеныя с?лы Беларускае Народнае Рэспубл?к?  ? комплекс узброеных фармаваньня?, як?я стварал?ся на тэрыторы? сучаснае Беларус? ? пэрыяд зь л?стапада 1917 году па сакав?к 1921 году.

Фармаваньн? пад эг?даю БНР [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

24 л?стапада 1917 году, яшчэ зада?га да зья?леньня БНР , на тэрыторы? часткова акупаванае нямецк?м? войскам? Беларус? бы? сфармаваны 1-ы Менск? беларуск? пяхотны полк (каля 2 тыс. чал.), сталы асноваю ?зброеных фармаваньня? Выкана?чага кам?тэту Вял?кае Беларускае рады ?себеларускага зьезду. Гэты полк удзельн?ча? у баях з бальшав?кам? ? студзен? ? лютым 1918 году, дзейн?чаючы сумесна з польск?м корпусам пад камандаваньнем ?енэрала До?бара-Мусьн?цкага . 9 сакав?ка 1918 году, карыстаючыся чарговым наступам нямецк?х войска?, Выканкам рады абвясьц?? пра стварэньне Беларускае Народнае Рэспубл?к?.

20 кастрычн?ка Рада БНР зьвярнулася да канцлеру Нямецкай ?мпэры? ,яшчэ раз просячы прызнаньня незалежнасьц? Беларус? ? дазвола на стварэньне беларускага войску ^{[1] [2]} .

Беларуск?я аф?цэры,выкарысто?вая назьб?раную сялянам? зброю, прыступ?л? да стварэньня беларуск?х войска?, не чакаючы дазволу ад нямецк?х улад. Немцы адказал? арыштам стваральн?ка? гэтых атрада?, у тым л?ку палко?н?ка К. Езав?тава , ? пасадз?л? ?х у турму. Ад расстрэлу ?х уратавала тольк? Л?стапада?ская рэвалюцыя ? Нямеччыне ^{[1] [2]} .

9 л?стапада беларуск? ?рад выда? яшчэ адну пастанову аб фармаваньн? войска. 11 л?стапада генэралу К. Кандратов?чу, палко?н?ку К. Езав?таву было даручана стварэньне штабу 1-га Беларускага Палка. К?прыян Кандратов?ч , як сябар Рады БНР, прапанава? праект арган?зацы? 200-тысячнага войска ? паведам??, што в?ленск?я банк?ры ? грамадзяне ? падтрымку гэтай ?дэ? гатовы выдаткаваць значныя ф?нансавыя сродк?. Адз?най перашкодай, паводле генэрала К. Кандратов?ча, была неабходнасьць згоды немца? ? паста?ка празь ?х збро? ^{[1] [2]} .

А. Луцкев?ч запратэстава? супраць прапановы генэрала Кандратов?ча, бо ня веры? у ≪падтрымку мас≫ ? бы? перакананы ? адмове з боку немца?. Тым ня менш ён ствары? дэлегацыю з Р. Ск?рмунтам, В. Сав?чам ? ?нш., ? адправ?? яе да германск?х улада?. Аднак як у Салдацк?м Савеце 10-й арм??, так ? ? генэрала Э. Фалькенгайна дэлегацыя атрымала адмову. Генэрал Фалькенгайн адказа? проста: ≪Кал? ? пол? бачаньня нямецк?х войска? зьявяцца як?ясьц? ?зброеныя с?лы, то мы зьвернем супраць ?х свае кулямёты≫. ^{[1] [2]} .

У часе сустрэчы генэрала К. Кандратов?ча з польск?м камандуючым генэралам Владыславам Вэйткам, было вырашана, што кожная народнасьць будзе мець уласныя аддзелы самааховы на прынцыпах а?таном??, ? тольк? ? выпадку агульнай пагрозы будзе падпарадко?вацца агульнаму к?ра?н?цтву. Аднак да ?тварэньня агульнага фронту супраць бальшав?ко? не дайшло ^{[1] [2]} .

Дзейнасьць Рады БНР у гэтым к?рунку занепако?ла нават бальшав?ко?. На бок Рады перайшл? беларуск?я эсэры, як?х бальшав?к? атруц?л? сва?м? прапановам? аб кампрам?су (тыя эсэры ?дзельн?чал? ? перамовах Луцкев?ча зь Лен?ным) ^{[1] [2]} .

Аднак неспакой бальшав?ко? ня бы? апра?даны. БНР не хап?ла н? часу, н? арган?зацыйных талента?, каб у каротк? час стварыць баяздольныя войск?. Акрамя таго ва ?радзе БНР (Савеце народных м?н?стра?) панавал? кап?тулянцк?я настро? ? ?вогуле неразуменьне ва ?мя чаго ствараецца беларуская арм?я. Вярбо?ка ?шла павольна, а ? дабавак у гэтай арм?? панавал? прабальшав?сцк?я погляды ^{[1] [2]} .

Усьведамляючы х?сткасьць свайго станов?шча, л?дэры БНР паспрабавал? ?сталяваць кантакты з палякам? для сумеснага стварэньня баяздольных частка?, але спробы гэтыя не ?вянчал?ся посьпехам ? паляк? не был? зац?ка?лены ? стварэньн? беларускай дзяржавы, а тым больш, ≪вял?кае Беларус?≫, якая прэтэндавала на так?я гарады, як В?льня й Беласток , аспрэчваныя Польшчаю. Наступным прэтэндэнтам на ролю саюзьн?ка рэспубл?к? стал? войск? ангельска-француск?х ?нтэрвэнта? на По?дн? Расе? . 13 студзеня 1919 году старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтру Сьцяпан Некрашэв?ч зьвярну?ся да камандуючага саюзным? войскам? ?енэрала Бертэлё з мэмарандумам пра стварэньне т. зв. ≪заходняга войска≫ ? беларускага аналяга войска , як? ме? бы мэтаю таксама барацьбу з бальшав?кам?. На пасаду гало?накамандуючага прапанава?ся ?енэрал Вэнт . Аднак сфармаваць атрымалася тольк? адну дыв?з?ю ? Заходнюю стралковую (прыбл. 10 тыс. чал.), якая складалася ня тольк? зь беларуса?, але, гало?ным чынам, з паляка? ? л?то?ца?, ? якая распалася пры першым жа сутыкненьн? з часткам? Чырвонай Арм?? .

Пэрыяд польскае акупацы? (1919?1920) [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Улетку 1919 году вял?кая частка Беларус? была занята польск?м? войскам?, з прычыны чаго было зьмеркавана вярнуцца да ар?ан?зацы? беларускага войска. Беларуск?я пал?тычныя дзеячы пачал? перамовы з польск?м? ?ладам? на прадмет фармаваньня войска. З гэтай нагоды ? В?льн? была створана Беларуская вайсковая кам?с?я (БВК), старшыня якой Павал Аляксюк 9 чэрвеня заяв??: ≪Мы пав?нны стварыць сваё войска, якое побач з польск?м? й ?ншым? войскам? вызвал?ць Беларусь ад бальшав?зму≫. Тым ня менш, паляк? не сьпяшал?ся з ар?ан?зацыяю беларуск?х частка?: тольк? 22 кастрычн?ка Юзэфам П?лсудзк?м бы? выдадзены дэкрэт, як? дазваляе сфармаваць 2 беларуск?х батальёны й зацьвердз?? БВК у складзе Па?ла Аляксюка, А. Прушынскага(Алеся Гаруна) , Г. Канапацкага , Ф. Кушаля ? У. Мурашк?. Палко?н?к Канапацк?, апрача таго, бы? прызначаны гало?накамандуючым войскам.

Штаб войска зьмесцава?ся ? Слон?ме . Тутака ж был? ар?ан?заваны аф?цэрск?я курсы. Абмундз?раваньне й рыштунак для беларуск?х частка? палякам далося атрымаць з Францы? , дзе захо?вал?ся запасы вайсковай маёмасьц?, пак?нутага амэрыканск?м войскам. Ва ?с?х буйных беларуск?х гарадах, падкантрольных палякам: Менску , Слуцаке , Бабруйску , Гародн? , Баранав?чах , П?нску , Л?дзе , Берасьце , Беластоку  ? была абвешчана маб?л?зацыя, адкрывал?ся пункты для вербаваньня й зап?су самахотн?ка?. Але не прайшло й месяца, як польскае камандаваньне пераканалася ? бескарыснасьц? ?дэ? стварэньня беларускага войска: беларусы, а асабл?ва сяляне, ус?м? с?лам? пярэчыл? маб?л?зацы?, ? ? войска атрымалася прыцягнуць тольк? 485 чалавек.

≪Зялёнае войска≫ [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У 1920 годзе чарговая спроба стварэньня войска была прадпрынятая Беларускаю партыяю эсэра? . ≪Цяпер падышо? час, кал? Беларуская рэспубл?ка ня можа больш ?снаваць без беларускага войска, якое тольк? адно можа зразумець прав?льныя справы перадавога беларускага народу й несьц? ?нутраную й вонкавую ахову Беларускае рэспубл?к?≫, ? п?сала эсэра?ская ?азэта ≪Змаганьне≫. У адрозьненьне ад чальцо? рады ? паляка?, эсэры распачал? крок? па стварэньн? ≪зялёнага≫ войска на тэрыторы? савецкае Беларус?, менав?та як?м мела быць стаць ядром беларускага войска. Ар?ан?зацыяю так?х ≪зялёных≫ атрада? займа?ся П. Злоцк?, празь якога беларуск?я эсэры кантактавал? з Расейск?м пал?тычным кам?тэтам Б. Сав?нкава у Варшаве , пазьней рэар?ан?заваным у ≪Народны саюз абароны Радз?мы й Вол?≫ ? мелым некальк? ф?л?яла? у Беларус?. Але й на гэты раз стварыць нацыянальнае беларускае войска не атрымалася ? у канцы 1920 гадо? Зялёнае войска нал?чвала ня больш за 3 тысяча? чалавек. Дэ-факта гэтыя с?лы, як ? с?лы, фармаваныя пры паляках годам раней, ужо не кантралявал?ся ?ладам? БНР, як ? сама тэрыторыя Беларус?, аднак працэс ?х фармаваньня фармальна адбыва?ся пад ?х кантролем.

Слуцкае па?станьне [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ны артыкул: Слуцкае па?станьне

Чацьвёртая рэ?нкарнацыя беларускага войска прыйшлася на кастрычн?к 1920 году. З 15 па 16 кастрычн?ка у Слуцку , занятым польск?м? войскам?, беларусы скл?кал? зьезд прадста?н?ко? воласьця? ? мястэчка?. На ?м была абрана Слуцкая рада, якая ?значальваецца эсэрам В. Пракулев?чам, ? абвешчана Слуцкая рэспубл?ка . 17 л?стапада рада абвясьц?ла ?сеагульную маб?л?зацыю з мэтаю стварэньня войска ^[3] . Узбраеньне ? ф?нансавыя сродк? забясьпечвал?ся палякам?. Аднак атрымалася сфармаваць тольк? 1-ю Слуцкую стралковую брыгаду ? складзе двух палко? ? Слуцк?х мушкецёра? ? Граза?скага, якая нал?чвала каля 4 тысяча? чалавек. Падчас наступу бальшав?ко? з 28 л?стапада па 31 сьнежня 1920 году брыгада са зьменным посьпехам аказвала ?м супрац??, але ? вын?ку была змушана адступ?ць на польскую тэрыторыю. Выключэньнем ста? тольк? Беластоцк? батальён пад камандаваньнем Н. Дзям?дава, пак?нуты ? нэ?тральнай зоне для працягу барацьбы ад ?мя БНР. 29 л?стапада батальён з малым? стратам? (4 заб?тых ? 10 параненых) прымус?? уцякаць 40-ы стралковы полк чырвонай арм?? й узя? курс на Слуцак з мэтаю злучэньня са стралковаю брыгадаю, якая да таго часу ?жо спын?ла барацьбу, нак?ро?ваючыся ? Польшчу. Пазна?шы пра гэта, Дзям?да? працягва? апэраваць на Мозыршчыне аж да студзеня 1921 году, пакуль таксама ня бы? змушаны бегчы на польскую тэрыторыю. Асобны Беластоцк? батальён Н. Дзям?дава л?чыцца апошняю беларускаю вайсковаю часткаю, якая пак?нула Беларусь пад нац?скам бальшав?ко? ^[4] . Нягледзячы на тое, што рада БНР ня мела да Слуцкага па?станьня н?якага ста?леньня, сучасныя беларуск?я г?сторык? л?чаць яго эп?зодам г?сторы? БНР ^{[5] [6]} .

Войска Булак-Балахов?ча [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асабняком ад астатн?х беларуск?х частка?, функцыянава?шых у Грамадзянскую вайну, трымалася Расейскае народнае добраахвотн?цкае войска ?енэрала С. Булак-Балахов?ча  ? найбуйнае вайсковае фармаваньне на службе БНР, па памерах пра?зыходнае ?сё астатн?я частк?, кал?-небудзь падкантрольныя гэтай дзяржаве. На п?цы свайго разьв?цьця гэта войска нал?чвала 25 тысяча? чалавек (9,5 тысяча? багнэта? ? 4,5 тысяча? шабля? пры 67 гарматах), прычым у склад яе, апроч беларуса? , уваходз?л? прадста?н?к? самых розных нацыянальнасьця?: немцы , прыбалты , паляк?, расейцы , укра?нцы . Ста?ка ?енэрала знаходз?лася пад Туравам . У распараджэньне Беларускае рады Булак-Балахов?ч перавё? свае частк? самастойна, але, у сутнасьц?, большасьць у ?х складал? расейцы, ? этн?чна беларуск?м гэта войска не зья?лялася

Палко?н?к Л?со?ск?, польск? вайсковы пракурор, адкл?ка?ся пра Расейскае народнае добраахвотн?цкае войска наступным чынам ^[7] :

…Войска Балахов?ча ?я?ляе сабою банду разбойн?ка?. Каб заняць як?-небудзь горад, пасылае салдат, тыя рабуюць ? заб?ваюць м?рных жыхаро?. Пасьля пагрома? прыязджае Балахов?ч са сва?м штабам, пачынаюцца п’янк?. Балахов?ч заахвочвае рабаваньн?, ?накш жа?неры адмов?л?ся б ваяваць… Аф?цэр, як? ?ступа? у войска Балахов?ча, абл?вае сябе брудам, як? ?жо не змыеш

Сумесна з войскам Булак-Балахов?ча дзейн?чала значна меншае Беларускае народнае войска (900 чалавек). На Ровенск?м к?рунку апэравала 3-я Расейскае войска Б. Перамык?на (16 тысяча? чалавек). Усе гэтыя тры войск? сх?лял?ся да садзейн?чаньня таксама войска П. Урангеля , з чым беларуск?я ?лады не магл? не л?чыцца.

Найболей пасьпяхова ≪балаха?цы≫, як ?м дал? мянушку ? народзе, ваявал? ?восень 1920 году. У кастрычн?ку па патрабаваньн? Польскага Сойма яны был? змушаны пак?нуць тэрыторыю Польшчы й уварвал?ся ? Беларусь. Папярэдне ?згадн??шы свае дзеяньн? з Сав?нкавым, Булак-Балахов?ч разьл?чва? на падтрымку сялянства ды ар?ан?зацыю сялянск?х па?станьня? на бальшав?цк?х тэрыторыях. 10 л?стапада атрады Булак-Балахов?ча ?зял? Мазыр , пача?шы ?мкл?вае пасо?ваньне на ?сход, аднак на Дняпры ?х чакала ня?даласьць: с?лы чырвоных, у некальк? разо? пра?зыходныя с?лы балаха?ца?, здолел? зайсьц? ? тыл супэрн?ка й пачал? адц?скаць яго да ?сходу, плянуючы ?зяць у асяродзьдзе. Выратавал? войска Булак-Балахов?ча жа?неры Беластоцкага й Смаленскага палко?, як?я фарс?равал? Прыпяць ? своечасова прыйшэлыя ёй на дапамогу. Але агульнае станов?шча гэта не памяняла: стратэ??чная перавага па-ранейшаму заставалася за бальшав?кам?, як?я ?мкл?ва прасо?ваюцца на захад, прымушаючы балаха?цав адыходз?ць. У канчатковым вын?ку гэта прывяло да вяртаньня частка? Расейскага народнага дабраахвотн?цкага войска ? Польшчу.

Пасьля заключэньня Рыскай м?рнай дамовы пам?ж Савецкаю Расеяю й Польшчаю рэштк? гэтых войска? был? раззброены палякам?й? нак?раваны ? лягеры для ?нтэрнаваных. Пасьля, у чэрвен? 1921 году, адбылася ?х рэар?ан?зацыя па ?н?цыятыве Б. Сав?нкава, на выпадак магчымага працягу ?зброенае барацьбы з бальшав?кам?, але ? канцы таго ж году гэтыя частк? канчаткова спын?л? сваё ?снаваньне.

Форма й знак? адрозьненьня [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Недахоп абмундз?раваньня, а таксама яго шматстатнасьць уплывал? на адсутнасьць характэрнае формы адзежы ? войсках БНР. Так, формаю чыно? 1-й Слуцкае стралковае брыгады бы? гарн?тур з самаробнага сукна (куртка тыпу фрэнча ? штаны-гал?фэ), выраблены саматужным спосабам, ? заячая шапка-вушанка. Аф?цэры нас?л? старую форму ?зору Расейскае ?мпэры? , але на ?х гала?ных уборах ? ка?нярах мелася нацыянальная эмблема ≪Пагоня≫ . Салдаты нас?л? эмблему тольк? на гала?ных уборах.

Па рашэньн? БВК у 1919 годзе была ?ведзена адмысловая форма адзежы для беларуск?х вайсковых частка?, распрацаваная адмыслова ?творанаю кам?с?яю. Аблямо?ка на фуражках ангельскага ?зору прызначалася асобнага колеру для кожнага выгляду падразьдзяленьня?: для пяхоты  ? чорная, для штаб?ста? ? чырвоная, для кавалерыста?  ? белая. Адрозьн?вал?ся й колеры аксам?тавых аколышка?: шэрыя ? у пяхотн?ка?, блак?тныя ? у кавалерыста? ? чорныя ? у штаб?ста?. На аколышках месцавалася стужачка нацыянальных колера?, у сярэдз?не якое знаходз??ся герб ≪Пагоня≫. Герб таксама вышыва?ся на пагонах.

Спраектаваны мундз?р бы? тыпу фрэнча, шэры, з аблямо?кам?, колеры як?х разьмярко?вал?ся аналяг?чна колерам на аблямо?ках фуражка?. У кавалеры?, апроч таго, был? блак?тныя ка?нер ? зака?рашы. Пагоны мел? шэры колер, у тон мундз?ру. Знак? адрозьненьня ? аф?цэра? разьмяшчал?ся не на пагонах, а на рукавах ? у выглядзе срэбных палоска?. Мел?ся ? ?х ? срэбныя пятл?цы на ка?нярах.

Салдацк? шынэль адрозьн?ва?ся ад аф?цэрскага тым, што была аднабортная (аф?цэрская мела два барты). Шынял? мел? так? ж колер, як у польск?м войску, з аблямо?кам?, як на мундз?ры. На ка?нярах шынялё? знаходз?л?ся пятл?цы нацыянальных колера?.

Што характэрна для войска, якое дзейн?чала ? пэрыяд Грамадзянскае вайны, а тым больш, ?нтэрнацыянальнае, войска Булак-Балахов?ча ня мела аднастайнага абмундз?раваньня. Адметнаю рысаю ≪балахо?ца?≫, як ?х звал? ? народзе, был? шапк?-кубанк? з жо?тым верхам.

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• А. Дзяраб?н, Р. Палас?ёс-Фэрнандэс. ≪Грамадзянская вайна ? Расе? 1917?1922. Нацыянальныя войск?≫. АСТ, 2000 г.
• Алег Латышонак. ≪Жа?неры БНР≫. 2009 г.
• Чупрына?, А. Г.  Крах антысавецкага бандытызму ? Беларус? ? 1918?1925 гадах / А. Г. Чупрына?. ? Менск : Беларусь, 1981. ? 173 з.