Тымур

Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
(Перанак?равана з ≪ Тамэрлян ≫)
Тымур
Эм?р ?мпэры? Тымурыда?
1370 ? 1405
Каранацыя 1370
Асаб?стыя зьвестк?
Нарадз??ся 8 красав?ка 1336 , Шыхрысабз
Памёр 18 лютага 1405 , Атрар
Пахаваны Самарканд
Дынастыя Тымурыды
Сужэнец Saray Malik Katun [d] , Uljay-Turkan aga [d] , Чалпан-мульк ага [d] ? Dilshad aga [d]

Тымур , Тамэрлан ( па-чагатайску : ????? , л?таральна: жалеза , 9 красав?ка 1336 , вёска Ходжа-?льгар, сучасны ?збэк?стан  ? 18 лютага 1405 , Атрар , сучасны Казахстан ) ? сярэднеаз?яцк? дзяржа?ны дзяяч ? пал?тык, знакам?ты палкаводзец, заснавальн?к дынасты? Тымурыда? , эм?р 1370 ? 1405 гадо? не будучы нашчадкам Чынг?схана . Тымур усё жыцьцё панава? праз падста?ных хана?-нашчадка?, як?я фактычна был? марыянэткам? ? ягоных руках. Стал?цай сваёй ?мпэры? Тымур абра? горад Самарканд . Ён спрыя? разьв?цьцю навук? й культуры , асабл?ва шмат уваг? надаючы буда?н?цтву палаца? , мячэта? , ма?залея? . Валодаючы выб?тным? арган?затарск?м? й вайсковым? здольнасьцям?, ён здоле? сфармаваць шматл?кае, дысцыпл?наванае й добра ?зброенае войска.

Тымур ме? цюрскае паходжаньне [4] . Зья?ляецца прапрадзедам Бабура , заснавальн?к дынасты? Вял?к?х Магола?, як?я зья?лял?ся к?ра?н?кам? ?мпэры? Вял?к?х Магола? ? ?нды? да 1857 году [5] [6] [7] . Тымур бы? дзедам Улугбека , ген?я астраном?? й матэматыцы , як? ствары? адну з самых вял?к?х абсэрваторыя? у ?сламск?м сьвеце. А таксама збудава? мэдрэсэ ? Самаркандзе й Бухары , ператвары?шы гэтыя гарады ? сусьветныя культурныя цэнтры навучаньня ? Цэнтральнай Аз?? [8] .

Таксама вядомы пад ?мёнам? Ам?р Тэмур, Тэмурленг, Тымур Кульгавы, Жалезны кульга.

Б?яграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Нарадз??ся ? вёсцы Ходжа-?льгар/Кешы ля Шагрэсабзу (цяпер Кашкадар’?нская вобласьць, Узбэк?стан ). Паходз?? з атурэчанага мангольскага племен? барласа?. Сын бэка Тарагая. У 1362 годзе паступ?? на службу да мангольскага хана Таглук-Тымура, як? захап?? уладу ? Мавэраннагры, ? бы? прызначаны прав?целем Кашкадар’?нскага в?лаету. Пасьля прызначэньня прав?целем Мавэраннагру ?льяс-Хаджы, Тымур адасоб??ся ? ста? самастойным уладаром. Укла? ха?рус з прав?целем Балха ? Самарканду эм?рам Хусэйнам ? пача? до?гую барацьбу супраць ?льяса-Хаджы ? яго бацьк?. У 1362 годзе пад час адной з сутычак Тымур бы? паранены ? нагу ? з таго часу кульга? (адсюль мянушка).

У 1370 годзе Тымур сам захап?? уладу над Мавэранаграм ? прыня? тытул вял?кага эм?ра. Потым ск?ну? з пасаду ды заб?? эм?ра Хусэйна, ажан??ся зь ягонай удавой ? прыня? тытул ≪гурган≫ (па-чагатайску азначае ≪зяць≫ дому Чынг?схана). Тымур, ня будучы нашчадкам Чынг?схану, усё жыцьцё прав?? праз падста?ных хана?-чынг?з?да? (нашчадка? Чынг?схана), як?я был? марыянэткам? ? ягоных руках. Стал?цай дзяржавы Тымура стала места Самарканд . Тымур спрыя? разьв?цьцю навук? ? культуры, асабл?ва шмат уваг? надаючы буда?н?цтву палаца?, мячэта?, ма?залея?. Валодаючы выб?тным? арган?затарск?м? ? вайсковым? здольнасьцям?, сфармава? вял?кае, дысцыпл?наванае ? добра ?зброенае войска.

У вын?ку шматл?к?х вайсковых выпра? Тымур захап?? ? далучы? да сваёй дзяржавы амаль усе абшары тагачаснага ?ранамо?нага сьвету за выняткам Па?ночнай ?нды?: у 1381 годзе заваява? Харасан , 1384  ? Гурган , 1385  ? Па?ночны ?ран , 1386  ? Азэрбайджан , 1387  ? ?сфаган . Выправы Тымура мел? захопн?цк? характар. У 1376 ? 1377 гадах Тымур падтрыма? хана Г?йясэдз?на Тахтамыша ? барацьбе за сынгацк? пасад, пасьля чаго апошн?, аб’ядна?шы Белую ? С?нюю Орды, ста? суперн?кам Тымура У вын?ку трох вял?к?х выпра? супраць Тахтамыша ( 1389 , 1391 , 1394 ? 1396 ) Тымур разграм?? Залатую Арду, разрабава? яе стал?цу Сарай аль-Джадз?д (Сарай Бэрке), месты Хаджы-Тархан (Астрахань), Азак (Азо?) ды ?ншыя. Тахтамышава войска атрымала прытулак у Вял?к?м Княстве Л?то?ск?м . Пад час апошняй выправы войск? Тымура двойчы набл?жал?ся да Вял?кага Княства Л?то?скага: аднаго разу, перасьледуючы эм?ра? Тахтамыша, дайшл? да Дняпра ; пазьней войска Тымура увайшл? на Крымскую па?атоку. У 1398 ? 1399 гадах зьдзейсьн?? выправу ? ?ндыю , дзе захап?? Дэл? ды ?ншыя месты. У 1399 ? 1400 гадах войск? Тымура захап?л? ? зруйнавал? Халеб ды Дамаск у Сыры? . У 1400 годзе распача? вайну супраць турэцкага султана Баяз?да ? Йылдырыма (≪Бл?скав?чнага≫). У 1402 годзе пад час выправы ? Малую Аз?ю пад Анкарой Тымур разграм?? турэцкае войска, узя? у палон султана ? ягоных двух сыно?.

Тымур праслав??ся сваёй падступнасьцю, жорсткасьцю да заваяванага мясцовага насельн?цтва. Выправа Тымура ? К?тай , якая пачалася пры канцы 1404 году, была перарваная яго сьмерцю ? лютым 1405 году. Памёр у месьце Атрар (ру?ны яго непадалёк ад упадзеньня Арыса ? Сырдар’ю ? цяперашн?м Казахстане ). Пахаваны ? ма?зале? Гур-Эм?р у Самаркандзе .

Тамэрлан (Ам?р Тэмур) л?чыцца адным з нацыянальных героя? Узбэк?стану , нечым накшталт нашага князя В?та?та (як? бы? часткова яго сучасьн?кам).

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #118622803 // Gemeinsame Normdatei   (ням.) ? 2012?2016.
  2. ^ а б в г Timur // SNAC   (анг.) ? 2010.
  3. ^ а б Tamerlane // Find a Grave   (анг.) ? 1996.
  4. ^ "Timur (Turkic conqueror)." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
  5. ^ ≪Timur≫ , Encyclopædia Britannica, Online Academic Edition, 2007.
  6. ^ B.F. Manz, ≪T?m?r Lang≫, in Encyclopaedia of Islam.
  7. ^ ≪Timur≫ The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2001-05.
  8. ^ ≪History of mathematics≫ . By David Eugene Smith

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  • Марта? В.М., Сьм?рно? С.А. Сэрыя ≪Вял?к?я ?ладары сьвету≫. Тамэрлан. ? М.: Армада, ? 1996 р.
  • Tamerlane: Sword of Islam, Conqueror of the World. Justin Marozzi. Da Capo Press 2006 ISBN030681465X
  • Tamerlane: The Ultimate Warrior. Roy Stier. BookPartners 1998 ISBN1885221770

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Тымур ? схов?шча мультымэдыйных матэрыяла?

Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Тымур&oldid=2233244 ≫