Тава?рыства белару?скай шко?лы ( ТБШ ) ? культурна-асьветная арган?зацыя ? Заходняй Беларус? ? 1921?1937 гадох, заснаваная ? Радашкав?чах Бран?славам Тарашкев?чам , затым аб’ядналася зь Беларускай школьнай радай у В?льн? . Адно?леная ? Рэспубл?цы Беларусь у 1996 годзе.

К?раваньне [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Асамблея . Скл?каецца аднойчы на тры гады. Правамоцная пры ная?насьц? больш за палову абраных прадста?н?ко?. Ухваляе пастановы большасьцю галасо? прысутных. Аб?рае Наз?ральную раду, Канцылярыю ? Рэв?з?йную кам?с?ю. Ухваляе к?рунк? дзейнасьц?.
• Канцылярыя . Зьб?раецца аднойчы на 2 месяцы. Пасяджэньн? правамоцныя пры ная?насьц? больш за палову сябра?. Ухваляе пастановы 2/3 галасо? прысутных. Зацьвярджае к?ра?н?ко? гал?нам? дзейнасьц? ? вядзе ?л?к суполак.
• Наз?ральная рада . Унос?ць прапановы аб дзейнасьц?. Старшыня прадста?ляе ТБШ перад ?ншым? ?становам?.
• Рэв?з?йная кам?с?я . Зьб?раецца штогод. Правярае грашовае справаводзтва ? разглядае звароты ? скарг? ^[1] .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Асно?ная мэта дзейнасьц? была абвешчана ? Статуце ? ≪ пашыраць ? памагаць асьвеце ? беларуск?м нацыянальным, людск?м ? хрысьц?янск?м духу ≫. Акты?ным? дзеячам? Таварыства был? Фаб?ян Ак?нчыц , А. Аляшкев?ч, Франц?шак Аляхнов?ч , Радасла? Астро?ск? , Павал Б?ндзюк , А. Б?ч, Флягонт Валынец , Язэп Га?рыл?к , Макс?м Гарэцк? , ?ван Грэцк? , ?гнат Дварчан?н , Аляксандар Дмахо?ск? , Язэп Драздов?ч , Павал Жа?рыд , А. Каляда, Макар Касьцев?ч , М?ха?л Каханов?ч , М. Кепель, П?л?п К?зев?ч , ?ван Краско?ск? , Павал Крынчык , Антон Луцкев?ч , Алена Лябецкая , А. Малец, М?калай Марц?нчык , Пётар Мятла , Сяргей Па?лов?ч , П?л?п Пестрак , П. Пл?с, В. Пранько, М?ха?л Пяткев?ч , П. Пяткун, Вас?ль Рагуля , А. Райчонак, Сымон Рак-М?хайло?ск? , Уладз?мер Самойла , Аркадзь Смол?ч , Адам Станкев?ч , Фел?кс Стацкев?ч , Антон Трэпка , Аляксандар Уласа? , Леан?да Чарня?ская-Гарэцкая , Рыгор Шырма , Фаб?ян Ярэм?ч ? ?нш.

Таварыства засно?вала ? ?трымл?вала беларуск?я народныя школы ? дамы, курсы, наста?н?цк?я сэм?нары?, чытальн?-б?бл?ятэк?, сярэдн?я ? вышэйшыя навучальныя ?становы, выдавала часоп?сы, падручн?к? ? ?ншую л?таратуру, займалася канцэртнай дзейнасьцю.

Сродк? на дзейнасьць ТБШ паходз?л? зь месячных складак, добраахвотных ахвяраваньня?, прыбытка? з канцэрта? ? продажу л?таратуры. Чальцам? ТБШ магл? быць ф?зычныя асобы ? задзейн?чаныя ? колах ? школьных радах. К?ро?ным органам была Цэнтральная Школьная Рада , якую аб?рал? на сходзе. ?снавала 12 акруговых управа? ? Баранав?чы , Беласток , Вялейка , Горадня , Глыбокае , Косава , Л?да , Наваградак , Слон?м , Сьв?слач ? В?льня .

Безвын?ковым? был? спробы стварыць акруговую ?праву ТБШ у Пружанах ^[2] .

У 1926 годзе БХД у супрацьвагу КПЗБ ? ТБШ стварыл? сваю арган?зацыю ? Беларуск? ?нстытут гаспадарк? ? культуры .

У 1927 годзе гурток ТБШ у вёсцы Галавачы ( Ск?дальская гм?на ) ахвярава? 650 злотых на адбудову беларускай г?мназ?? ? мястэчку Глыбокае ^[3] .

К?ра?н?кам? арган?зацы? был? Антон Луцкев?ч , Сымон Рак-М?хайло?ск? , Фел?кс Стацкев?ч , Бран?сла? Тарашкев?ч , Антон Трэпка , Рыгор Шырма ? ?ншыя. Арган?зо?вала беларуск?я школы, культурна-асьветн?цк?я гуртк? (у 1928 годзе каля 500 гуртко? ? да 30 тыс. сябра? ТБШ), б?бл?ятэк?, народныя дамы, клюбы, распа?сюджвала беларуск?я газэты ? часоп?сы. З 1933 году выдавала часоп?с ≪Летап?с Таварыства беларускай школы≫ .

Дзейн?чала ва ?мовах уц?ску з боку польск?х улада?. У 1936 годзе арган?зацыя была забароненая.

Работа [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Адным з найбольш акты?ных у Заходняй Беларус? бы? гурток ТБШ у вёсцы Шкленск . 27 л?стапада 1927 ён зладз?? у сваёй вёсцы вечарыну-спэктакль. Сакратар гуртка М?хал Касьцев?ч нап?са? у газэту ≪ Права працы ≫:

≪ Был? згуляны дзьве п’есы: ?М?халка“ ? ?Суд“, пасьля чаго пяял?ся беларуск?я песьн?, дэклямавал?ся вершы беларуск?х паэта? ? ?рэшце пад гучныя воплеск? сабра?шыхся ? нягледзячы на мокрую пагоду ? з суседн?х вёсак публ?к?, вечар бы? закончаны сваёй ?Лявон?хай“ ≫ ^[4] . А пасьля той гурток 7 студзеня 1928 правял? беларускую вечарыну ? вёсцы Навасёлк? .

14 студзеня 1928 году гурток не атрыма? дазволу на правядзеньне новай вечарыны.

У л?стападзе 1927 году гурток вёск? Пясчанка Ск?дальскай гм?ны пастав?? у вёсцы Ра?к? драму Франц?шка Аляхнов?ча ≪Дрыгва≫.

Колькасьць [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У л?стападзе 1926 у шэрагах ТБШ у Беластоцк?м ваяводзтве нал?чвалася 38 гуртко? ? 700 таварыша?. А на 1 л?пеня 1927 тамака бы? ужо 91 гурток ? 1824 таварыша? (ва ?сёй Заходняй Беларус? 3034 гуртк? ? 10 584 таварыша?). Сярод ?х у Гарадзенск?м павеце на 1927 год дзейн?чал? 48 гуртко? ? каля 1000 таварыша?, таму была створана асобная Гарадзенская акруга ТБШ ^[5] .

У 1930 у Палеск?м ваяводстве дзейн?чал? 58 гуртко? (1088 таварыша?), 1932 ? адпаведна 51 (1048) ^[6] . Больш за ?сё ?х было ? Коса?ск?м ? Пружанск?м паветах . Некальк? гуртко? дзейн?чала на П?ншчыне.

Забарона [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

З-за выдуманага абв?навачваньня ? сувяз? з Грамадою ? КПЗБ, бо польск?я ?лады выдумал?, што некаторы гуртк? Таварыства ?снавал? як прыкрыцьцё пал?тычнай дзейнасьц? ? не праводз?л? н?якай культурнай працы ^[7] ) сябры ТБШ цярпел? перасьлед ад польск?х улада?, шмат хто бы? пакараны розным? тэрм?нам? зьняволеньня. У л?стападзе 1936 годзе дзейнасьць ТБШ была забаронена. 22 студзеня 1937 ТБШ было распушчана паводле загаду польск?х улада?.

Сучасны стан [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

22 сакав?ка 1996 заснаванае Рэспубл?канскае грамадзкае аб’яднаньне ≪Таварыства беларускай школы≫ , якое зарэг?стравана М?н?стэрствам юстыцы? (пасьведчаньне №00738). РГА ≪ТБШ≫ ? добраахвотная грамадзкая культурна-асьветная арган?зацыя, якая аб’ядно?вае грамадзян з мэтай ≪ садзейн?чаньню стварэньню сучаснай сыстэмы нацыянальнай асьветы ? адукацы?, спрыяньню разв?цьцю адукацы? на беларускай мове, культурна-асьветнай працы сярод дзяцей, моладз? ? дарослых дзеля фармаваньня ? ?х нацыянальнай сьвядомасьц? ? засваеньня ?м? агульначалавечых кашто?насьця? ≫ ^[1] . Прэзыдэнты ТБШ ? Генадзь Пятро?ск? (былы першы намесьн?к м?н?стра адукацы?), з 1999 (старшыня з 2003 году) ? Алесь Лозка (дырэктар Беларускага навукова-мэтадычнага цэнтру гульн? ? цацк? М?н?стэрства адукацы?, затым дацэнт БДПУ) ^[8] .

17 верасьня 2021 году Вярхо?ны суд Беларус? на пазо? М?н?стэрства юстыцы? Беларус? пастанав?? зачын?ць Таварыства беларускай мовы. У позьве зьмяшчал?ся абв?навачаньн? ? несапра?днасьц? юрыдычнага адрасу празь вяртаньне карэспандэнцы? ? ? неабнародаваньн? справаздачы аб дзейнасьц? ^[9] .

Выданьн? ТБШ [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

1. Франц?шак Аляхнов?ч . Аляксандар Дмахо?ск? . М?ха?л Каханов?ч . Антон Луцкев?ч . Бран?сла? Тарашкев?ч .   Статут Таварыства Беларускае Школы. // Беларуск?я ведамасьц?  : газэта. ? 1921, 3 кастрычн?ка. ? № 4. ? С. 2, 3.
2. З беларуск?х культурных арган?зацыя?. Да ведама ?с?х сябро? Таварыства Беларускае Школы. // Родныя гон?  : месячн?к л?таратуры й культуры Заходняе Беларус?. ? 1927, сакав?к. ? № 1. ? С. 43?46.
3. Зьезд Т-ва Беларускай Школы Коса?скага пав. Зьезд Т-ва Беларускай Школы Навагр. пав. З беларуск?х культурных арган?зацыя?. // Родныя гон?  : месячн?к л?таратуры й культуры Заходняе Беларус?. ? 1927, сакав?к. ? № 2. ? С. 28?34.
4. Зьезд Т-ва Беларускай Школы Гарадзенскага вокругу. // Родныя гон?  : месячн?к л?таратуры й культуры Заходняе Беларус?. ? 1927, сакав?к. ? № 3. ? С. 35?37.
5. Зьезд Т-ва Беларускай Школы Вялейскага пав. Зьезд Т-ва Беларускай Школы Стайпецкага пав. // Родныя гон?  : месячн?к л?таратуры й культуры Заходняе Беларус?. ? 1927, верасень?кастрычн?к. ? № 6. ? С. 59?64.
6. Антон Грынев?ч. Беларуск? дз?цячы сьпе?н?к з беларуск?х нар. матыва? ? л?рык?, сабраных у 1905?1924 г.г. В?льня, 1925.
7. Летап?с ТБШ, № 2 (25) 2011
8. Матэматычны фальклор. Пачатковыя матэматычныя ?я?ленн? ? навык? сродкам? народнай педагог?к? /укл. А. Лозка ? М?нск, 2002. ? 52 с.
9. Скарбонка гульня?, дапаможн?к для наста?н?ка?/ укл. ?. Губарэв?ч. ? М?нск, 2005. ? 108 с.
10. Акты?ная ацэнка: метад. дапам. / укл. Н. ?ль?н?ч. ? М?нск, 2011. ? 83 с.
11. Альтэрнатывы ? адукацы?: Зборн?к артыкула?. ? М?нск, 2012. ? 166 с.
12. Наша адукацыя. Матэрыялы круглага стала / рэд. В. Вячорка. ? М?нск, 2014. ? 120 с.
13. Акты?ная ацэнка ? дзеянн?: вопыт наста?н?ка? Беларус?: дапаможн?к для наста?н?ка?/ М. ?. Запрудск?, М. Кудзейка, Т. П. Мацкев?ч ? ?нш. Пад рэд. М. ?. Запрудскага. ? М?нск, 2014. ? 238 с.
14. С. Чарня?ск?. Як стварыць сучасную школьную газету: метадычны дапаможн?к. ? К?е?: Акадэм?я ?кра?нскай прэсы, Цэнтр свабоднай прэсы, Таварыства беларускай школы, 2014. ? 73 с.
15. Медыяадукацыя ? школе: фарм?раванне медыяграматнасц? вучня?: дапаможн?к для наста?н?ка?. Пад рэд. М. ?. Запрудскага ? М?нск, 2016. ? 336 с.
16. Д. Стэрна. Як будаваць партнёрства ? навучанн?, 2017. ? 16 с.

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Беларуская школа за мяжой

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Ваб?шчэв?ч А. Нацыянальная школа ? Заходняй Беларус? (1921?1939). А?тарэф. дыс. канд. г?ст. навук. ? Менск , 1996.
• Ваб?шчэв?ч А. Таварыства беларускай школы: Першыя гады ?снавання // Спадчына . ? 1996. ? № 5.
• Ваб?шчэв?ч А. Таварыства беларускай школы (1921?1936) // Спадчына. ? 1997. ? № 1.
• Ваб?шчэв?ч А. ТБШ (1921?1936 г.) // Беларуск? г?старычны часоп?с  ? 1997. ? № 1.
• S-wicz.   Towarzystwo Szkoły Białoruskiej na ławe oskar?onych.   (пол.) // Przegl?d Wile?ski  : газэта. ? 1933, 12 lutego. ? № 3. ? С. 2?4.

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Пра ТБШ на Наста?н?к.?нфо