Сталов?чы

	Сталов?чы ; лац. Stałovi?y
	; Былы касьцёл Мальтыйскага ордэну
Кра?на:	Беларусь
Вобласьць :	Берасьцейская
Раён :	Баранав?цк?
Сельсавет :	Сталов?цк?
Насельн?цтва:	758 чал. ( 2009 )
Часавы пас :	UTC+3
Тэлефонны код :	+375 163
Паштовы ?ндэкс :	225313
СААТА :	1204890041
Нумарны знак :	1
Геаграф?чныя каардынаты :	53°12′39″ пн. ш. 26°2′8″ у. д. ? / ? 53.21083° пн. ш. 26.03556° у. д. Каардынаты : 53°12′39″ пн. ш. 26°2′8″ у. д. ? / ? 53.21083° пн. ш. 26.03556° у. д.
	Сталов?чы на мапе Беларус? ± Сталов?чы
	Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы

Стало?в?чы ^[1], Ста?лав?чы ? вёска ? Беларус? , каля рак? Смалянк? . Цэнтар сельсавету Баранав?цкага раёну Берасьцейскай вобласьц? . Насельн?цтва на 2009 год ? 758 чалавек. Знаходз?цца за 12 км на по?нач ад Баранав?ча?, за 8 км ад чыгуначнай станцы? Дамашэв?чы (л?н?я Менск ? Берасьце ); на а?тамаб?льнай дарозе Гарадз?шча ? Баранав?чы .

Сталов?чы ? да?няе места г?старычнай Наваградчыны , кол?шняя рэзыдэнцыя Мальтыйскага ордэну . Да нашага часу тут захава?ся былы касьцёл Сьвятога Яна Хрысьц?целя ? стыл? в?ленскага барока , помн?к арх?тэктуры XVII?XVIII стагодзьдзя?, часткова зруйнаваны расейск?м? ?ладам? ? вын?ку маско?скай перабудовы .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вял?кае Княства Л?то?скае [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Упершыню Сталов?чы ( Ствалов?чы ) упам?наюцца ? XIV ст. ^[2] як дзяржа?нае ?ладаньне. У 1-й палове XV ст. вял?к? князь В?та?т перада? вёску Ням?ру Разанов?чу, што сва?м прыв?леем ад 2 л?стапада 1449 году пацьвердз?? вял?к? князь Каз?мер . Дачка Разанов?ча Марыя Ням?ра?на пабралася шлюбам з намесьн?кам брацла?ск?м князем М?ха?лам Вас?льев?чам Чартарыйск?м ^[3].

У XVI ст. Сталов?чы атрымал? статус мястэчка . Пасел?шча ?ваходз?ла ? склад Наваградзкага павету ? належала М?калаю Радз?в?лу ≪С?ротку≫ , як? збудава? тут дра?ляную капл?цу. Ягоны сын Жыг?монт Караль у 1609 годзе заснава? Сталов?цкую камандорыю Мальтыйскага ордэну , збудава? дра?ляны касьцёл. У 1639 годзе на ягоным месцы ?зьвял? мураваную капл?цу . Мураваны касьцёл пачал? будаваць у 1736 годзе.

За часам? Барскай канфэдэрацы? ? 1771 годзе пад Сталов?чам? адбылася буйная б?тва , у якой расейцы пад камандаю Суворава разьб?л? войск? Рэчы Паспал?тай на чале з гетманам вял?к?м М. К. Аг?нск?м . У памяць пра яе ? мястэчку пастав?л? валун з надп?сам? па-беларуску й па-польску: ≪12 IX 1771 тут адбылася б?тва канфэдэрата? гетмана М. К. Аг?нскага з войскам? А. Суворава≫, ≪Pokoj ich duszom≫. У 1793 годзе пасел?шча атрымала статус места ? стала стал?цай павету.

Пад уладай Расейскай ?мпэры? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У вын?ку трэцяга падзелу Рэчы Паспал?тай (1795 год) Сталов?чы апынул?ся ? складзе Расейскай ?мпэры? , дзе стал? цэнтрам воласьц? Наваградзкага павету. Статус пасел?шча пан?з?л? да мястэчка. Тут працавал? пошта , карчма , знаходз??ся вайсковы гарн?зон. На 1867 год у мястэчку было 102 дамы, дзейн?чал? касьцёл ? царква.

Па здушэньн? нацыянальна-вызвольнага па?станьня ? 1868 годзе годзе расейск?я ?лады гвалто?на перараб?л? касьцёл пад царкву Маско?скага патрыярхату . На 1900 год у Сталов?чах было 100 дваро?, валасная ?права, народная вучэльня, 3 млыны, 2 царквы, 2 юдэйск?я мал?то?ныя дамы, карчма, некальк? крама?; штогод праводз?л?ся 2 к?рмашы. У пачатку XX ст. ? 95 дваро?; побач зь мястэчкам знаходз??ся аднайменны маёнтак (1 двор).

За часам? Першай сусьветнай вайны ? 1915 годзе Сталов?чы занял? войск? Нямецкай ?мпэры? .

Найно?шы час [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

25 сакав?ка 1918 году згодна з Трэцяй Уста?ной граматай Сталов?чы абвяшчал?ся часткай Беларускай Народнай Рэспубл?к? . Жыхары мястэчка ? воласьц? атрымал? Пасьведчаньн? Народнага Сакратарыяту БНР ^[4]. 1 студзеня 1919 году ? адпаведнасьц? з пастановай ? зьезду КП(б) Беларус? Сталов?чы ?вайшл? ? склад Беларускай ССР ^[5]. Згодна з Рыскай м?рнай дамовай 1921 году яны апынул?ся ? складзе м?жваеннай Польскай Рэспубл?к? , дзе стал? цэнтрам гм?ны Баранав?цкага павету. У гэты час тут было 116 дамо?; сумежна зь мястэчкам разьмяшча?ся аднайменны фальварак (3 дамы).

У 1939 годзе Сталов?чы ?вайшл? ? склад БССР , дзе 12 кастрычн?ка 1940 году стал? цэнтрам сельсавету. У Другую сусьветную вайну з канца чэрвеня 1941 да 8 л?пеня 1944 году вёска знаходз?лася пад акупацыяй Трэцяга Райху . На 1 студзеня 1998 году тут было 232 двары, на 2001 год ? 289. У 2000-я гады Сталов?чы атрымал? аф?цыйны статус ≪ аграгарадку ≫.

Мястэчка на старых здымках
Палян?чыцкая вул?ца, 1899 г.
Рынак, 1899 г.
Стары касьцёл па маско?скай перабудове , 1914 г.
Новы касьцёл , 1914 г.

Панарама мястэчка зь вежы старога касьцёла, 1915 г.
Панарама мястэчка зь вежы новага касьцёла
Стары касьцёл з боку Баранав?цкай вул?цы, 1916 г.
Панарама мястэчка з боку М?рскай вул?цы, 1916 г.

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

XIX стагодзьдзе : 1830 год ? 289 муж., зь ?х шляхты 4, духо?нага стану 3, мяшчана?-юдэя? 163, мяшчана?-хрысьц?яна? ? сяляна? 118, жабрако? 1 ^[6]; 1867 год ? 523 чал. ^[7]; 1897 год ? 929 чал.
XX стагодзьдзе : 1909 год ? 858 чал.; 1921 год ? 678 чал.; 1939 год ? 876 чал.; 1959 год ? 607 чал.; 1970 год ? 765 чал.; 1998 год ? 699 чал. ^[8]; 1999 год ? 662 чал.
XXI стагодзьдзе : 2001 год ? 671 чал. ^[9]; 2005 год ? 639 чал. ^[10]; 2009 год ? 758 чал.

?нфраструктура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Сталов?чах працуюць СВК, пошта, ф?л?я ≪ Беларусбанку ≫, дз?цячы садок, дом культуры, б?бл?ятэка, стало?ка, крамы. Да 1953 году ?снавала школа, пераведзеная пазьней у пасёлак Кастрычн?цк? , за 1,5 км ад Сталов?ча?.

Забудова [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вул?цы ? пляцы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Паводле перап?су 1874 году, у Сталов?чах ?снавала вул?цы Ка?пен?цкая, Рынкавая ? Слон?мская ^[11].

Турыстычная ?нфармацыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Славутасьц? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Касьцёл Сьвятога Яна Хрысьц?целя (1639, 1736?1743; цяпер царква Аляксандра Не?скага Беларускага эказархату Маско?скага патрыярхату ) ? адз?ны ? Беларус? касьцёл Мальтыйскага ордэну , помн?к арх?тэктуры в?ленскага барока ; арх?тэктары ? Ёс?ф Фантана ? Ян Гла?б?ц
Касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса (1907?1911) ? помн?к арх?тэктуры нэаготык?

У Сталов?чах таксама захава?ся млын, збудаваны ? пачатку XX ст.

Галерэя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Краяв?ды Сталов?ча?
Кол?шн? касьцёл Мальтыйскага ордэну , гало?ны фасад
Кол?шн? касьцёл, ?нтэр’ер
Касьцёл Найсьвяцейшага Сэрца Езуса
Помн?к б?тве пад Сталов?чам?

Асобы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Карнэль Пял?кша (1823?1872) ? адз?н з к?ра?н?ко? па?станьня 1863?1864 гадо?

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

^ Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматы?ны даведн?к / ?. А. Гапоненка ? ?нш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай . ? Менск : Тэхналог?я, 2010. ? 319 с. ISBN 978-985-458-198-9 . ( pdf , djvu , online ) С. 76.
^ Валаханов?ч А. Сталав?чы // ЭГБ . ? Мн. : 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 396.
^ Дубейка В. Нашы вёск? // Наш край . 4 жн??ня 1993 г.
^ Вял?к? г?старычны атлас Беларус? . У 4 т. Т. 4. ? М?нск, 2018. С. 19.
^ 150 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус? / Уклад. ?ван Саверчанка , Зьм?цер Санько . ? В?льня: Наша Будучыня, 2002. ? 238 с. ISBN 9986-9229-6-1 .
^ Сорк?на ?. Мястэчк? Беларус?... ? В?льня, 2010. С. 413.
^ Jelski A. Stołowicze // Słownik geograficzny... T. XI. ? Warszawa, 1890. S. 364 .
^ Памяць: Г?ст.-дакум. хрон?ка г. Баранав?чы ? Баранав?цкага р-на. ? Мн. : БЕЛТА, 2000.
^ БЭ . ? Мн. : 2002 Т. 15. С. 136.
^ Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 3. Кн. 1. ? Менск , 2006.
^ Place Names in the 1874 List of Jewish Males in Lyakhovichi

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн. : БелЭн , 2002. ? Т. 15: Следав?к? ? Трыо. ? 552 с. ? ISBN 985-11-0251-2
Гарады ? вёск? Беларус?: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / рэдкал.: Г.П. Пашко? (дырэктар) [? ?нш.]. ? Менск : БелЭн, 2006. ? 528 с.: ?л. ISBN 985-11-0373-X .
Памяць: Г?ст.-дакум. хрон?ка г. Баранав?чы ? Баранав?цкага р-на. ? Мн. : БЕЛТА, 2000. ? 736 с.: ?л. ISBN 985-6302-28-5 .
Сорк?на ?. Мястэчк? Беларус? ? канцы ХV??? ? першай палове Х?Х ст. ? В?льня: ЕГУ, 2010. ? 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7 .
Энцыклапедыя г?сторы? Беларус?. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашко? (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн. : БелЭн , 2001. ? Т. 6. Кн. 1: Пузыны ? Усая. ? 591 с. ? ISBN 985-11-0214-8
Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego i innych krajow słowia?skich . Tom XI: Sochaczew ? Szlubowska Wola. ? Warszawa, 1890.

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

[1] Назвы населеных пункта? Рэспубл?к? Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматы?ны даведн?к / ?. А. Гапоненка ? ?нш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай . ? Менск : Тэхналог?я, 2010. ? 319 с. ISBN 978-985-458-198-9 . ( pdf , djvu , online ) С. 76.

[2] Валаханов?ч А. Сталав?чы // ЭГБ . ? Мн. : 2001 Т. 6. Кн. 1. С. 396.

[3] Дубейка В. Нашы вёск? // Наш край . 4 жн??ня 1993 г.

[4] Вял?к? г?старычны атлас Беларус? . У 4 т. Т. 4. ? М?нск, 2018. С. 19.

[at-5] 150 пытання? ? адказа? з г?сторы? Беларус? / Уклад. ?ван Саверчанка , Зьм?цер Санько . ? В?льня: Наша Будучыня, 2002. ? 238 с. ISBN 9986-9229-6-1 .

[6] Сорк?на ?. Мястэчк? Беларус?... ? В?льня, 2010. С. 413.

[7] Jelski A. Stołowicze // Słownik geograficzny... T. XI. ? Warszawa, 1890. S. 364 .

[8] Памяць: Г?ст.-дакум. хрон?ка г. Баранав?чы ? Баранав?цкага р-на. ? Мн. : БЕЛТА, 2000.

[9] БЭ . ? Мн. : 2002 Т. 15. С. 136.

[10] Гарады ? вёск? Беларус?. Энцыкл. Т. 3. Кн. 1. ? Менск , 2006.

[11] Place Names in the 1874 List of Jewish Males in Lyakhovichi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Сталов?чы лац. Stałovi?y
Былы касьцёл Мальтыйскага ордэну
Кра?на:	Беларусь
Вобласьць :	Берасьцейская
Раён :	Баранав?цк?
Сельсавет :	Сталов?цк?
Насельн?цтва:	758 чал. ( 2009 )
Часавы пас :	UTC+3
Тэлефонны код :	+375 163
Паштовы ?ндэкс :	225313
СААТА :	1204890041
Нумарны знак :	1
Геаграф?чныя каардынаты :	53°12′39″ пн. ш. 26°2′8″ у. д. ? / ? 53.21083° пн. ш. 26.03556° у. д. ? / 53.21083; 26.03556 Каардынаты : 53°12′39″ пн. ш. 26°2′8″ у. д. ? / ? 53.21083° пн. ш. 26.03556° у. д. ? / 53.21083; 26.03556
Сталов?чы на мапе Беларус? ± Сталов?чы Сталов?чы
Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы