Се?льская гаспада?рка Белару?с? ? гал?на вытворчасьц? Беларус?, што забясьпечвае вырошчваньне расьл?на? ? гадо?лю жывёлы дзеля харчаваньня ? прамысловай сырав?ны.

Асно?ным? гал?нам? ёсьць мяса-малочная жывёлагадо?ля , бульбаводзтва, ?льнаводзтва ? сьв?нагадо?ля . Па?сюдна разьв?тыя збожжавая гаспадарка ? вырошчваньне тэхн?чных расьл?на?. Вылучаюць 5 зона? адмысло?ваньня. У Берасьцейскай ? Гарадзенскай абласьцях, а таксама на па?днёвым захадзе Менскай ? ?сходзе Гомельскай вобласьця? мел? пашырэньне пасевы пшан?цы . На пяшчанай ? супяшчанай глебах Палесься часьцей сеял? жыта ? кармавы луб?н . У В?цебскай, Маг?лё?скай ? Менскай абласьцях был? найбольшыя плошчы а?са ? ячменю. На по?начы ? па?ночным усходзе сеял? лён -да?гунец. Пасевы цукровых бурако? засяроджвал?ся вакол 4 цукровых завода? ( Гарадзейск? , Жаб?нка?ск? , Ск?дзельск? ? Слуцк? ). У Л?дзк?м ? Петрыка?ск?м раёнах вырошчал? этэраалейныя расьл?ны. У Берасьцейскай, Гомельскай ? Менскай абласьцях было больш пасева? бульбы . У Менск?м раёне было разьв?та агародн?цтва . У Гомельск?м ? Менск?м раёнах вылучалася садо?н?цтва . Птушкагадо?ля была найбольш а?таматызаванай гал?ной жывёлагадо?л?. Буйнейшым? птушкафабрыкам? был? Аршанская , Баранав?цкая, Кобрынская , Менская ? Смаляв?цкая . На захадзе ? по?дн? больш разьв?тая сьв?нагадо?ля. Сярод ?ншых гал?на? жывёлагадо?л? разьв?цьцё атрымал? рыбаводзтва , зьверагадо?ля ? пчалярства ^[1] .

Гал?ны [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Жывёлагадо?ля . Улучала гадо?лю буйной рагатай жывёлы, сьв?нагадо?лю, конегадо?лю, пчалярства ? рыбаводзтва .
• Расьл?наводзтва . Улучала збожжавую гаспадарку, бульбаводзтва , ?льнаводзтва, буракаводзтва, пладаводзтва , агародн?цтва, кормавытворчасьць ? кветкаводзтва ^[2] .

М?ну?шчына [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пры канцы 5-га тысячагодзьдзя да Н.Х. у Беларус? зьяв?л?ся нэал?тычныя сельскагаспадарчыя прылады ^[1] . З IV стагодзьдзя да Н.Х. пачал? вырошчваць проса . У ? тысячагодзьдз? земляробы выкарысто?вал? дра?лянае прамаградз?льнае рала з полазам. У ?Х стагодзьдз? на землях Беларус? зьяв?лася 2-зубая дра?ляная саха з 2 мэтал?чным? сашн?кам?, якая стала асно?най ворнай прылада з X стагодзьдзя. Таксама выкарысто?вал? дра?ляныя рыдлё?к? з мэтал?чным? ако?кам? ? мэтал?чныя матыг? . Ураджай зьб?рал? мэтал?чным? сярпам? зь лязом да?жынёй 25-30 см. Зерне малац?л? дра?ляным? цапам? . Лён ? канопл? апрацо?вал? на ?льнамялках ды часал? дра?ляным? грабяням?. Зерне малол? на муку каменным? жорнам? дыямэтрам да 30 см. Крупы выраблял? ? ручных ? нажных ступах. З X стагодзьдзя вядомы лён . З Х? стагодзьдзя аз?мае жыта стала вядучай зернявой культурай ? стала вядомай грэчка. Трэцяе месца пасьля пшан?цы займа? ячмень. Сярод бабовых сустракал?ся сачав?цы . Сярод гародн?ны был? вядомыя капуста, рэпа , цыбуля, бурак? ? агурк? . У папарным земляробстве прымянял? двух- ? трохпольле . Па?сюдна разводз?л? курэй ? гусей, а таксама каро? ? сьв?ней ^[3] . У XIII стагодзьдз? земле?ладаньне падзял?лася на сялянскае ? шляхецкае . Асно?най гал?ной сельскай гаспадарк? было расьл?наводзтва . Вырошчвал? жыта , авёс, грэчку , гарох, лён -да?гунец ? канопл?. Часткай сельскай гаспадарк? заставал?ся так?я промыслы, як пчалярства , рыбало?ства , паляваньне ? рамяство . У XV стагодзьдз? зьяв?л?ся фальварк? , ск?раваныя на таварную вытворчасьць. У 1557 годзе вял?к? князь л?то?ск? Жыг?монт А?густ зацьвердз?? Уставу на валок? , якая прывяла да дакладнага ?л?ку земля? ? аднастайнасьц? сялянск?х пав?ннасьця?. Сельская гаспадарка Беларус? стала асаб?стай праз падворнае землекарыстаньне. У вын?ку далучэньня да Расейскай ?мпэры? ? канцы XVIII стагодзьдзя ? Беларус? пашырыл?ся пасевы бульбы , канопля? ? льну. Сельскагаспадарчы крыз?с 1880-х гадо? прывё? да пера?тварэньня малочнай жывёлагадо?л? ? асно?ную гал?ну сельскай гаспадарк? Беларус? замест вытворчасьц? збожжа. Важным? к?рункам? стал? авечкагадо?ля ? льнаводзтва. У 1906 годзе расейск? прэм’ер Пётар Сталып?н правё? зямельную рэформу, што пашырыла асаб?стае сялянскае землекарыстаньне. У 1913 годзе каля 75% насельн?цтва Беларус? займалася сельскай гаспадаркай, якая дала 67,5% нацыянальнага прыбытку ^[1] . За мяжу ? асно?ным паста?лял? масла ( Дз?сенскае масла ), мяса, лён ? пяньку ^[2] .

У 1925 годзе сельскагаспадарчая вытворчасьць Беларускай ССР аднав?лася да ?зро?ню 1913 году ? вын?ку новай эканам?чнай пал?тык? . У 1929 годзе пачалася калектыв?зацыя , што суправаджалася раскулачваньнем . Да 1935 году ? калгасы перайшло 92,3% пася?ных плошча? ? 85,6% гаспадарак. Сялянства прымус?л? да адчужэньня ад вын?ка? працы ? сродка? вытворчасьц?, а таксама да неэкв?валентнага абмену з горадам ^[1] . Таксама сяляна? адм?н?страцыйна прымацавал? без пашпарто? да калекты?ных гаспадарак (дэ-факта вярнул? прыгоннае права ). У 1940 годзе на долю калгаса? ? са?гаса? у Беларускай ССР прыпадала 65% нарыхтовак збожжа, 77% ? ?льновалакна, 73% ? малака , 46% ? бульбы ? 23% ? мяса ^[2] . Нал?чвалася 10 000 калгаса?, 92 са?гасы ? 36 машынна-трактарных станцыя? . Пасьля 1945 году калектыв?зацыю правял? ? Заходняй Беларус? ^[1] . У 1951 годзе сельскагаспадарчую вытворчасьць аднав?л? да ?зро?ню 1940 году. У 1950-я гады правял? мэл?ярацыю без належнага гаспадарчага ? прыродаахо?нага абгрунтаваньня, а таксама мэхан?зацыю ? электрыф?кацыю калгаса? ^[2] . У 1970-я гады са?гасы стал? далучаць да харчовых прадпрыемства?. У 1980-я гады зан?жаныя заробк? ? сельскай гаспадарцы прывял? да скарачэньня дол? сельскага насельн?цтва да 35% ^[1] . У вын?ку Чарнобыльскай катастрофы 1986 году з гаспадарчага абароту выйшла 1/5 частка ?годзьдзя?. З 1990 году праз стратнасьць паменшы?ся збор ураджаю ? пагало?е жывёлы, што выкл?кала спад вытворчасьц? мяса, малака ? яек ^[2] .

Са здабыцьцём незалежнасьц? ? 1991 годзе пашырыл?ся асаб?стыя гаспадарк? ? акцыянэрныя таварыствы . Аднак перавага адзяржа?ленай уласнасьц? калгаса? працягвала адахвочваць сялянства ад вын?ковасьц? ? працы. Таксама зан?жаныя ?радам цэны на сельскагаспадарчую сырав?ну перашкаджал? разьв?цьцю гал?ны ^[1] . У 1993 годзе ? сельскай гаспадарцы выкарысто?вал? 123,1 тыс. трактаро?, 70 400 грузав?ко?, 25 500 збожжа?борачных, 10 000 с?ласа?борачных , 8400 бульба?борачных ? 4000 ?льно?борачных камбайна?, а таксама 10 000 зернеачышчальных машына?. Машыны дазвалял? мэхан?заваць палявыя працы ? жывёлагадо?лю. У 1994 годзе на сельскую гаспадарку прыпадала 26,3% асно?ных фонда? кра?ны ? 19,5% нацыянальнага даходу. Каля 34% валавай вытворчасьц? дал? асаб?стыя дапаможныя гаспадарк? калгасьн?ка? ? супрацо?н?ка? са?гаса?, а таксама садова-агародн?цк?я таварыствы : 90% гародн?ны, 80% бульбы, 37% яек, 27% во?ны , 24% малака ? 13% мяса. У дзяржа?ных закупках яны склал? 14% па во?не ? 10% па бульбе. За 1990?1994 гады вытворчасьць у асаб?стых гаспадарках вырасла ? больш як 1,5 разы. Каля 3/4 пасева? збожжа ? Беларус? складал? жыта ? ячмень . Астатнюю плошчу займал? авёс, пшан?ца, грэчка, кукуруза (на зерне) ? проса . Зь зернебабовых вырошчвал? кармавы луб?н, гарох , в?ку ? фасолю . Ураджай харчовай бульбы забясьпечва? унутраныя патрэбы ? паста?ля?ся на вываз. Тэхн?чныя расьл?ны займал? каля 5% пася?ной плошчы. Найбольш зь ?х вырошчвал? лён-да?гунец, менш ? цукровыя бурак? . Таксама пачал? вырошчваць рапс , бо дагэтуль у Беларус? адсутн?чала ?ласная сырав?на для атрыманьня алею . Сенажац? ? паша займал? 1/3 угодзьдзя?. Кармавыя расьл?ны займал? каля 40% пася?ных плошча?: канюшына , люцэрна , кармавыя бурак?, кукуруза ? рапс на с?лас, турнэпс ? кармавы луб?н. На корм жывёле ?шло каля 70% валавога збору збожжа ? зернебабовых, а таксама 40% бульбы. Агародн?цтва было разьв?та вакол буйных гарадо?. Сярод 30 в?да? пашыранай у Беларус? гародн?ны найбольшае значэньне мел? капуста , агурк?, таматы , бурак?, радыска , рэдзька, цыбуля , часнок, салата, морква , пятрушка ? кроп. З пладовых ? ягадных культура? вырошчал? яблын? , сьл?вы, грушы , в?шн?, чарэшн?, парэчк? , агрэст , мал?ны ? клубн?цы . Асно?най гал?ной жывёлагадо?л? заставалася разьвядзеньне буйной рагатай жывёлы зь перавагай мяса-малочных ? малочных парода? . Другой паводле значнасьц? была сьв?нагадо?ля . Большасьць пагало?я сьв?ней знаходз?лася ? сьв?нагадо?чых комплексах, пабудаваных у 1970?1980-я гады. Птушкагадо?ля засяроджвалася вакол вял?к?х гарадо?, дзе месьц?л?ся птушкафабрык?, кшталту Менскай. Авечкагадо?ля ператварылася ? дапаможную гал?ну жывёлагадо?л?, на якой адмысло?вал?ся асобныя калгасы ? са?гасы. Конегадо?ляй займал?ся адмысловыя конныя заводы, найбольшым? сярод як?х был? ? пасёлку Ратамка (Менск? раён), Амсьц?сла?ск?м ? Ветка?ск?м раёнах. Большасьць коней у асаб?стую ?ласнасьць набывал? сяляне. Зьверагадо?ляй займалася больш як 10 зьверагаспадарак, дзе гадавал? норак , серабрыста-чорных л?со?, пясцо? ? нутрыя? . Пчалярства было пашырана ? пчолагадавальн?ках, на пчал?ных фэрмах у калгасах ? са?гасах ды сярод аматара? ^[2] .

Расьл?наводзтва Беларус? (млн тона?) ^[4]

Год	Бульба	Збожжа	Цукровыя бурак?	Гародн?на	Садав?на	?льно- валакно
1913	4,1	2,6				0,0328
1940	11,9	2,7		0,673		0,0365
1960	10,6	2,2	0,383	0,843	0,221	0,0844
1980	9,3	4,1	1,122	0,733	0,414	0,061
1990	8,6	7	1,479	0,749	0,373	0,052
1995	9,5	5,5	1,472	1,031	0,383	0,06
2000	8,7	4,5	1,474	1,379	0,299	0,037
2010 [5]	7,831	6,189	3,773	2,335	0,799	0,037
2018	5,865	5,814	4,806	1,746	0,954	0,04

На 1 студзеня 1995 году нал?чвалася 2951 асаб?стая гаспадарка, 1862 калгасы ? 658 са?гаса?. На аснове шэрагу калгаса? ? са?гаса? узьн?кл? акцыянэрныя таварыствы, таварыствы з абмежаванай адказнасьцю ? агракамб?наты. У сярэдн?м на калгас прыпадала 3058 га ?годзьдзя?, зь ?х 1979 га ворнай зямл?. На са?гас ? 2988 га ?годзьдзя?, зь ?х 2001 га ворнай зямл?. Асаб?стыя гаспадарк? мел? 60 900 га зямл? (609 км², 17,7 га на гаспадарку), 3032 трактары ? 909 грузав?ко?. На 1996 год большасьць калгаса? ? са?гаса? заставалася стратнай ? некальк? гадо? не набывала трактаро?, угнаеньня? ? гэрб?цыда?. ?х пася?ныя плошчы скарац?л?ся празь нястачу сродка? на пал?ва . Адток вяско?ца? у горад прывё? да пераваг? ? сельск?м насельн?цтве пэнс?янэра? . Сярод працаздольных вяско?ца? пашырэньне набы? алькагал?зм . У Беларус? выкарысто?вал? 9,3 млн гектара? (93 000 км²) угодзьдзя?, як?я складал? 46% земля? Беларус?. Ворныя земл? нал?чвал? 6,2 млн га (62 000 км²) зь ?х (2/3). Прыродныя ?мовы Беларус? ?лучал? ра?н?нную паверхню, сярэдне?радл?выя глебы , дастатак у цеплын? ? в?льгац?, а таксама ? працо?ных рэсурсах. Сельск?я гаспадарк? атрымл?вал? большасьць прылада? ? м?нэральных угнаеньня? ад мясцовых прамысло?ца?: колавыя трактары, збожжа?борачныя камбайны, грузав?к? ? х?м?каты супраць пустазельля ? шкодн?ка?. Большасьць сельскагаспадарчай сырав?ны перапрацо?вал? мясцовыя прадпрыемствы харчовай ? лёгкай прамысловасьц?. Адмысло?ца? для сельскай гаспадарк? рыхтавал? 4 ВНУ ( Беларуская дзяржа?ная сельскагаспадарчая акадэм?я ? Горках, Беларуск? дзяржа?ны аграрны тэхн?чны ?н?вэрсытэт , В?цебская дзяржа?ная акадэм?я вэтэрынарнай мэдыцыны ? Гарадзенск? дзяржа?ны аграрны ?н?вэрсытэт ), 28 тэхн?кума? ? 2 каледжы М?н?стэрства сельскай гаспадарк? ? харчаваньня Рэспубл?к? Беларусь па 60 спэцыяльнасьцях. У сельскагаспадарчых ВНУ дадал? 8 спэцыяльнасьця?: 1) камэрцыйная дзейнасьць; 2) м?жнародныя гаспадарчыя дачыненьн?; 3) ф?нансы ? крэдыт ; 4) ул?к, анал?з ? а?дыт ; 5) прававое забесьпячэньне б?знэсу; 6) прамысловае рыбаводзтва, 7) радыялёг?я , 8) вырошчваньне вострапрыпра?ных ? лекавых расьл?на?. На дзяржа?ным узро?н? склал? глебавыя мапы Беларус? ? мапаграмы, правял? бан?цо?ку ? мэл?ярацыю, праклал? м?жгаспадарчыя дарог? ? л?н?? высакавольнай электраперадачы . Дзейн?чала Акадэм?я аграрных навук Рэспубл?к? Беларусь, чые навукова-дасьледчыя ?нстытуты ( ?нстытут глебазна?ства ? аграх?м?? , ?нстытут пладаводзтва ) праз досьледныя гаспадарк? паста?лял? сартавое насеньне ? племянную жывёлу, а таксама ?каранял? перадавыя прыёмы вытворчасьц? ^[2] . У 2000 годзе сельская гаспадарка займала 16,5% у асно?ных фондах пры 14,1% занятых, 12,7% у СУП ? 6,7% укладаньня? у асно?ны кап?тал. Нал?чвалася 2500 асаб?стых гаспадарак, 1730 калгаса? ? 617 са?гаса?. Стратным? был? 48,8% дзяржа?ных прадпрыемства? ^[1] .

Вырабы жывёлагадо?л? Беларус? ^[4]

Год	Яйк?, млн	Малако , млн тона?	Мяса (у забойнай вазе), тыс. тона?
1913	413	1,4	219,3
1940	611,8	2	274,7
1960	867,8	3,2	401,8
1980	3035	6,1	857
1990	3657	7,5	1187
1995	3373	5,1	657
2000	3288	4,5	598
2010 [6]	3536	6,624	971
2018	3363	7,345	1226

Пагало?е птушк? ? жывёлы (млн галова?) ^[7]

Год	Птушка	Буйная рагатая жывёла	зь ?х каровы	Сьв?ньн?	Авечк? ? козы	Кон?
1913		2,293	1,61	2,444	1,483	2,05
1941	14,7	2,843	1,956	2,52	2,578	1,17
1961	18,6	3,666	2,021	3,164	1,213	0,519
1980	37,3	6,735	2,748	4,437	0,564	0,234
1990	49,8	7,166	2,439	5,204	0,51	0,219
1996	40,1	5,054	2,137	3,895	0,262	0,229
2000	30,1	4,221	1,845	3,566	0,174	0,217
2010 [8]	37,5	4,151	1,478	3,887	0,124	0,113
2018	51,2	4,341	1,498	2,841	0,151	0,043

На 1 студзеня 2018 году сельскагаспадарчыя земл? Беларус? нал?чвал? 8501,6 тыс. гектара? (85 016 км²), што складала 40% земля? кра?ны. Сельскагаспадарчыя прадпрыемствы нал?чвал? каля 294 000 супрацо?н?ка? ? мел? 40 400 трактаро? ? 9500 збожжа?борачных камбайна?. Прадпрыемствы трымал? 50,7 млн птушак, 4,4 млн буйной рагатай жывёлы (карова?) ? 3,2 млн сьв?ней ^[9] . У 2018 годзе сельская гаспадарка дала каля 7% сукупнага ?нутранага прадукту Беларус? ? забясьпечыла звыш 8% занятасьц? ? кра?не. Абсяг вытворчасьц? перавыс?? 18,8 млрд рублё? ($9,214 млрд), зь якога 56% ($5,3 млрд, +6,2%) пастав?л? за мяжу. Найбольш пастав?л? ?: Расею ? каля 80%, Казахстан ? 5,9%, Укра?ну ? 2,3%, Летуву ? 1,8% ? К?тай ? 1,6% ^[10] .

На л?стапад 2019 году 25 гаспадарак Беларус? займал?ся арган?чным земляробствам ^[11] .

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• М?н?стэрства сельскай гаспадарк? ? харчаваньня Рэспубл?к? Беларусь : закупныя цэны на вырабы расьл?наводзтва   (рас.)
  • Беларуская дзяржа?ная сельскагаспадарчая акадэм?я (Горк?, Маг?лё?ская вобласьць)
• Аддзяленьне аграрных навук // Нацыянальная акадэм?я навук Беларус? , 2020 г.  Праверана 14 студзеня 2020 г.
• Сельская гаспадарка // Газэта ≪ Зьвязда ≫, 29 л?стапада 2019 г.  Праверана 14 студзеня 2020 г.
• Сельская гаспадарка // ≪ Э?рарадыё ≫, 29 л?стапада 2019 г.  Праверана 14 студзеня 2020 г.
• Сельская гаспадарка   (рас.) // Нацыянальны статыстычны кам?тэт Рэспубл?к? Беларусь , 2020 г.  Праверана 14 студзеня 2020 г.

Гэта ? нак?д артыкула пра Беларусь . Вы можаце дапамагчы В?к?пэды?, пашыры?шы яго .