Ня варта блытаць з ≪Манапол?яй≫  ? гульнёй.

Манапо?л?я ( па-грэцку : μονο (mono)  ? ≪адз?н≫ ? па-грэцку : πωλ?ω (poleo)  ? ≪прадаваць≫) ? выключнае (так званае ≪манапольнае≫) права ? якой-небудзь сфэры дзейнасьц? дзяржавы або арган?зацы?. У эканом?цы манапол?я зьяв?лася, кал? манарх? даравал? вызначанаму купцу (рамесьн?ку, цэху) прыв?лей на вытворчасьць або гандаль вызначаным таварам . Ф?рма, якая працуе ва ?мовах манапол??, кантралюе рынак (гал?ну) цалкам або ? значнай ступен?.

Антыманапольнае заканада?ства шматл?к?х кра?на? разглядае кантраляваньне адной ф?рмай 30-70% рынку як манапольнае станов?шча ? ?водз?ць розныя санкцы?: рэгуляваньне кошта?, прымусовы падзел ф?рмы й г.д.

Праявы: уздым цаны , скарачэньне вытворчасьц?, ?нфляцыя , рост аплаты працы, недаацэнка збыту, рэклямы ? якасьц? тавару. Мае дастатковы запас грошай ? маёмасьц? для ?караненьня вын?ка? распрацо?к?, павел?чэньня прыбытку , пан?жэньня выдатка? вытворчасьц? за кошт буйнога абсягу выпуску тавара, выкарыстаньня больш дасканалых сродка? працы ? квал?ф?каванай працо?най с?лы. Аднак можа прывесьц? да застою. Прычына: уплы? маштабу (ашчаджэньне праз пашырэньне вытворчасьц?), заканада?чая перашкода стварэньню (уваходу) новага прадпрыемства ? гал?не, л?цэнз?йнае ? патэнтнае абмежаваньне, несумленныя паводз?ны ?дзельн?ка рынку ? ?мкненьне атрымаць звышпрыбытак. Абмежавальн?кам? манапол?? ёсьць выдатк? ? рынкавы попыт, што зам?нае адвольна павышаць цану на тавар. Урад можа перашкодз?ць узьн?кненьню ? ?мацаваньню манапол?? праз заканада?ства . У выпадку натуральнай манапол?? ? забесьпячэньн? вадой, прыродным газам ? электраэнэрг?яй урад можа прыбягаць да пераводу прадпрыемства ? дзяржа?ную ?ласнасьць ^[1] .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У 3-м разьдзеле Статуту Вял?кага Княства Л?то?скага 1588 году зьмяшча?ся артыкул 51 ≪Аб манапол??, гэта значыць нявыдачы адной асобе ? арэнду ? к?раваньне дахода?, як?я належаць усёй рэчы паспал?тай≫. Паводле 51-га артыкула Статуту, ≪ падатка? ? пабора? н?як?х на маёнтках нашых… ? рада? духо?ных ? сьвецк?х, таксама мыта? новых у местах нашых… у Л?тве ? ва ?с?х землях панства нашага, складаць ? ?стана?л?ваць не пав?нныя без дазволу ?с?х стана? на Сойме вальным , ан? таксама манапол?ю гэтых дахода? як?я з панства? нашых… л?то?ск?х паходзяць, устана?л?ваць ? дапускаць не пав?нныя. А хто б адважы?ся, нягледзячы на гэтую пастанову, л?сты нашыя з Канцыляры? нашай атрымаць, той пав?нны быць пакараны штрафам у скарб наш земск? ста копам? гроша?. А так?я л?сты нашыя н?якая с?лы не пав?нныя мець, ? тая асоба тым валодаць ня будзе магчы≫ ^[2] .

Беларусь [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Паводле 33-га артыкула Канстытуцы? Рэспубл?к? Беларусь 1994 году, ≪Манапал?зацыя сродка? масавай ?нфармацы? дзяржавай, грамадзк?м? аб’яднаньням? або асобным? грамадзянам?, а таксама цэнзура не дапускаюцца≫ ^[3] . 16 сьнежня 2002 году А.Лукашэнка падп?са? Закон ≪Аб натуральных манапол?ях≫. Паводле 3-га артыкула Закону, ≪Сфэрам? натуральных манапол?я? прызнаюцца: траспартаваньне нафты ? нафтапрадукта? па маг?стральных трубаправодах ; транспартаваньне газу па маг?стральных ? разьмеркавальных трубаправодах; перадача ? разьмеркаваньне электрычнай ? цеплавой энэрг??; цэнтрал?заванае водазабесьпячэньне ? водаадвядзеньне; паслуг? электрасувяз? ? паштовай сувяз? агульнага карыстаньня; паслуг? чыгуначнага транспарту агульнага карыстаньня, як?я аказваюцца з выкарыстаньнем ?нфраструктуры чыгуначнага транспарту агульнага карыстаньня, чыгуначныя перавозк?; паслуг? транспартных тэрм?нала?, аэрапорта? ; аэранав?гацыйныя паслуг?≫. Згодна з 6-м артыкулам Закону, натуральныя манапол?? ≪ня маюць права: ажыцьця?ляць дзеяньн?, як?я прыводзяць або могуць прывесьц? да немагчымасьц? аказаньня паслуга?… або да замены ?х ?ншым? паслугам?; адма?ляцца ад заключэньня дамовы з асобным? спажы?цам? на аказаньне паслуга?… пры ная?насьц? ? ?х тэхн?чнай магчымасьц? аказаць так?я паслуг?; спаганяць за аказваныя паслуг? плату, што перавышае памер, усталяваны органам рэгуляваньня дзейнасьц? суб’екта? натуральных манапол?я?≫. Паводле 10-га артыкула, М?н?стэрства антыманапольнага рэгуляваньня ? гандлю Рэспубл?к? Беларусь (МАРГ Беларус?) ≪утварае ? вядзе Дзяржа?ны рэестар суб’екта? натуральных манапол?я?≫ ^[4] . На 10 л?пеня 2018 году ? Дзяржрэестар уваходз?ла 196 прадпрыемства? у 4 гал?нах:

• траспартаваньне нафты, нафтапрадукта? ? газу па трубаправодах (10) ? ААТ ≪ Гомельтранснафта Сябро?ства ≫, ААТ ≪ Полацактранснафта Сябро?ства ≫ ( Наваполацак ), ААТ ≪ Газпрам трансгаз Беларусь ≫, УП ≪ М?нгаз ≫ ? 6 абласных УП ≪Берасьцеаблгаз≫, ≪В?цебскаблгаз≫, ≪Гомельаблгаз≫, ≪Горадняаблгаз≫, ≪Маг?лё?аблгаз≫ ? ≪Менскаблгаз≫;
• электра-, цепла- ? водазабесьпячэньне ? водаадвядзеньне (175) ? 6 абласных УП ≪ Берасьцеэнэрга ≫, ≪В?цебскэнэрга≫, ≪Гомельэнэрга≫, ≪Горадняэнэрга≫, ≪ Маг?лё?энэрга ≫ ? ≪ Менскэнэрга ≫, 169 мясцовых жыльлёва-камунальных гаспадарак у гарадах ? раёнах;
• электрасувязь ? паштовая сувязь (2) ? УП ≪ Белтэлекам ≫ ? УП ≪ Белпошта ≫;
• чыгуначныя ? паветраныя перавозк? (9) ? УП ≪ Белаэранав?гацыя ≫, УП " Нацыянальны аэрапорт ≪Менск ≫ ( Смаляв?цк? раён ), ДА ≪ Беларуская чыгунка ≫ (≪БЧ≫) ? 6 чыгуначных УП ≪ Баранав?цкае аддзяленьне БЧ≫ (Берасьцейская вобласьць), ≪Берасьцейскае аддзяленьне БЧ≫, ≪В?цебскае аддзяленьне БЧ≫, ≪Гомельскае аддзяленьне БЧ≫, ≪Маг?лё?скае аддзяленьне БЧ≫ ? ≪Менскае аддзяленьне БЧ≫ ^[5] .

12 сьнежня 2013 году А.Лукашэнка падп?са? Закон ≪Аб проц?дзеяньн? манапал?стычнай дзейнасьц? ? разьв?цьц? канкурэнцы?≫. Паводле 6-га артыкула Закону, ≪Пано?ным прызнаецца станов?шча гаспадарчага суб’екта, доля якога на таварным рынку складае 35 ? болей адсотка?≫. Таксама ≪Пано?ным прызнаецца станов?шча кожнага зь некальк?х гаспадарчых суб’екта?≫ ( ал?гапол?я ), кал? ≪цягам прынамс? аднаго году… сукупная доля ня больш як 3-х гаспадарчых суб’екта?, доля кожнага зь як?х болей за дол? ?ншых гаспадарчых суб’екта? на адпаведным таварным рынку, перавышае 50% або сукупная доля ня больш як 5 (найбольшых) гаспадарчых суб’екта?… перавышае 75%≫. Пагато? ≪Ня можа быць прызнана пано?ным станов?шча гаспадарчага суб’екта, доля якога на таварным рынку не перавышае 15%≫. Адпаведна ≪Усталяваньне пано?нага станов?шча гаспадарчага суб’екта цягне за сабой улучэньне ? Дзяржа?ны рэестар гаспадарчых суб’екта?, як?я займаюць пано?нае станов?шча на таварных рынках≫, як? вядзе МАРГ Беларус?. Згодна з 18-м артыкулам Закону, пано?ным прадпрыемствам пад пагрозай судовага падзелу (артыкул 50) забаранял?ся 10 дзеяньня?:

• ≪стварэньне ?ншым гаспадарчым суб’ектам перашкода? доступу на таварны рынак або сыходу з таварнага рынку;
• усталяваньне, падтрыманьне манапольна высокай або манапольна н?зкай цаны , усталяваньне манапсан?чна (кал? адз?н купец) н?зкай цэны;
• зьняцьцё тавару з абарачэньня, кал? вын?кам такога зьняцьця стала павышэньне цаны;
• эканам?чна або тэхналяг?чна не абгрунтаваныя скарачэньне або спыненьне вырабу тавару, кал? на гэты тавар ёсьць попыт або разьмешчаныя заказы на яго паста?к? пры ная?насьц? магчымасц? яго рэнтабэльнага вырабу;
• эканам?чна або тэхналяг?чна не абгрунтаваныя адмова або ?х?леньне ад заключэння дамовы з асобным? спажы?цам? пры ная?насьц? магчымасц? вырабу ? паставак адпаведнага тавару;
• эканам?чна, тэхналяг?чна або ?ншым чынам не абгрунтаванае ?сталяваньне розных цэна? на адз?н ? той самы тавар;
• навязваньне прада?цу або спажы?цу эканам?чна або тэхналяг?чна не абгрунтаваных умова? дамовы , як?я ёсьць нявыгадным? для ?х або не адносяцца да прадмету дамовы, у тым л?ку згоды на заключэньне дамовы тольк? пры ?мове ?нясеньня ? яе палажэньня? адносна тавара?, у як?х прадавец або спажывец не зац?ка?леныя;
• заключэньне пагадненьня?, як?я абмяжо?ваюць свабоду удзельн?ка? гэтых пагадненьня? на вызначэньне цэна? ? умова? паставак тавара? у дамовах з трэц?м? асобам?, а таксама навязваньне так?х умова? або адмова ад заключэньня дамова? па прычыне адмовы ? прыняцьц? магчымым спажы?цом названых умова?;
• заключэньне пагаднення? з прада?цам? або спажы?цам?, як?я цягнуць за сабой абмежаваньне або ?сталяваньне кантролю над вырабам тавару, ?сталяваньне кантролю над рынкам? збыту тавару, абмежаваньне рынку збыту тавару;
• стварэньне дыскрым?нацыйных умова?, у тым л?ку прымяненьне да прада?цо? або спажы?цо? няро?нага падыходу пры ро?ных умовах≫ ^[6] .

На 10 л?пеня 2018 году ? Дзяржа?ны рэестар гаспадарчых суб’екта?, як?я займаюць пано?нае станов?шча на таварных рынках, уваходз?ла 176 прадпрыемства? на рэспубл?канск?м узро?н? ? звыш 400 на мясцовым (абласным) узро?н? ^[7] . Паводле 33-га артыкула Закону ≪Аб проц?дзеяньн? манапал?стычнай дзейнасьц? ? разьв?цьц? канкурэнцы?≫, згода МАРГ Беларус? патрабавалася на гаспадарчую канцэнтрацыю (зьл?цьцё ? паглынаньне , стварэньне холдынга ? камэрцыйнай арган?зацы?), кал? балянсавы кошт актыва? перавыша? 200 000 базавых вел?чыня? , а выручка за папярэдн? год перавышала 400 000 базавых вел?чыня? ^[8] .

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Бэрдшо? Дж. Эканом?ка. Ч. 1: Уводз?ны. М?краэканом?ка. / Мн.: Тэхналог?я; Беларуск? Фонд Сораса, 1996. ISBN 985-6022-14-2