Кашм??рская мова (саманазва: ?????, ?????, выма?л. [k?ː?ur] ) ? мова дардзкае групы ?нда?ранскае гал?ны ?ндаэ?рапейскае сям’? мова?, распа?сюджаная гало?ынм чынам на ?сходзе ?ндыйскага штату Джаму ? Кашм?р , у кашм?рскай дал?не ^{[3] [4]} . Паводле ?нфармацы? л?нгв?стычнага даведн?ку Ethnologue у сьвеце нал?чваецца каля 7 147 587 носьб?та? мовы, зь ?х прынамс? 6 797 587 чал. пражывае ? ?нды? ^[5] , бл?зу 350 000 носьб?та? прадста?ляюць сабою ?м?гранта? у Пак?стане , як?я перасял?л?ся ? кра?ну пасьля падзелу Брытанскай ?нды? ^[6] , пражываючы ? памежных з ?ндыяй рэг?ёнах тэрыторы? Азад Кашм?р .

Кашм?рская мова знаходз?цца ? перал?ку з 23 мова?, прызнаных фэдэральным урадам ?нды?, а таксама мае дапаможны статус у штаце Джаму ? Кашм?р ^[5] .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Кашм?рская мова зья?ляецца найбуйнейшай сярод дардзк?х мова? паводле колькасьц? носьб?та? ? ёсьць адз?най дардзкай мовай, якая мае сталую л?таратурную традыцыю ^[7] . Як л?чыцца, традыцыя кашм?рскае л?таратуры ?зыходз?ць прынамс? на сем з паловаю стагодзьдзя?, аднак арыг?нальныя тэксты гэтага пэрыяду не захаваныя. Дастаткова надзейна п?сьмовая г?сторыя кашм?рскае мовы прасочваецца цягам трох апошн?х стагодзьдзя?.

П?сьмовасьць [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У п?сьмовай кашм?рскай мове выкарысто?ваюцца чатыры сыстэмы п?сьмовасьц?, выкарыстаньне як?х х?стаецца ? залежнасьц? ад г?сторы? п?сьма або сацыял?нгв?стычных фактара? ?х выкарыстаньня. Так, у кашм?рскай мове вядомыя п?сьмо шарада, дэванагары ? арабскае п?сьмо ? ягонай адаптацыя для мовы ?рду .

З VIII стагодзьдзя н.э. у кашм?рскай мове пачынае выкарысто?вацца п?сьмо шарада, якое зья?ляецца вытворным ад традыцыйнага ?ндыйскага п?сьма брагм? ^[8] . З г?старычных прычына? гэты варыянт зап?су пазьней бы? выцесьнены больш сучасным п?сьмом дэванагары, ужываным для зап?су мова? па?ночнай ?нды?, а таксама мясцовай адаптацыяй арабскага п?сьма ^[9] . Зь п?сьмовых мова?, у як?х выкарысто?ваецца арабская п?сьмовасьць, кашм?рская мова зья?ляецца адной зь нешматл?к?х, у якой адлюстро?ваецца большая частка ?нвэнтару галосных фанэма? ^[10] .

Выкарыстаньне арабскага п?сьма або дэванагары часта абумо?л?ваецца рэл?г?йным? адрозьненьням? ? асяродзьдз? кашм?рца? з прычыны таго, што арабская п?сьмовасьць традыцыйна складае значную частку культуры кашм?рца? мусульманскага веравызнаньня. Сярод кашм?рца? ?ншага веравызнаньня выкарысто?ваюцца дэванагары або шарада, аднак апошняя п?сьмовасьць мае выключна л?тург?чную ролю ? прадста?н?ко? сацыяльнай групы кам?рца?, г.зв. кашм?рск?х пандыта?.

У пара?нальна няда?н?я часы ? нефармальнай камун?кацы? мае ?жытак таксама лац?нск? альфабэт , у прыватнасьц?, у сетцы ?нтэрнэт ^[11] .

Л?нгв?стычная характарыстыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Фанэтыка, фаналёг?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Гукавы лад кашм?рскае мовы мае наступны выгляд.

• Галосныя :

Для сыстэмы галосных кашм?рскае мовы характэрная ная?насьць разьв?тага фаналяг?чнага сярэдняга шэрагу, пярэдн?я галосныя часам разглядаюцца як варыянты галосных сярэдняга шэрагу ? пазыцы? пасьля палятал?заваных або палятальных зычных ? ёту.

Супрацьпаста?леньне паводле да?жын? маюць усе галосныя фанэмы. Спалучэньн? тыпу Vn (дзе V ? галосны) у сярэдз?не слова перад зычным фанэтычна рэал?зо?ваюцца ? выглядзе насавых галосных, аднак фаналяг?чная назал?зацыя галосных не адзначаецца.

• Зычныя :

Для сыстэмы зычных у кашм?рскай мове характэрнае супрацьпаста?леньне прыдыхальных ? непрыдыхальных, якое закранае глух?я змычныя ? адрозьненьне ад ?ндаарыйск?х мова?, дзе яны часьцей за ?сё маюцца ? глух?х ? звонк?х. ?ншай адрознай рысай кашм?рскае мовы сярод ?нвэнтару зычных зья?ляецца ?снаваньне супрацьпаста?леньня? паводле палятал?зацы? й ляб?ял?зацы?, як?я ахопл?ваюць усе зычныя за выняткам палятальных ? ляб?яльных (як?я, адпаведна, ня могуць прымаць палятальную або ляб?яльную артыкуляцы?). Прадста?лена два шэраг? афрыката?, зубны й палятальны (часам могуць разглядацца як альвэалярныя ? альвэапалятальныя адпаведна).

На ?зор ?ншых мова? дадзенага арэалу, кансанантная сыстэма кашм?рскае мовы мае цэрэбральны шэраг, аднак у адрозьненьне ад бальшын? дардзк?х мова?, ён уключае тольк? выбухныя, не ?ключаючы афрыкаты й сьв?сьцячыя.

• Склад :

Часьцей за ?сё склад у кашм?рскай мове мае выгляд CVC, дзе C ? зычны, V ? галосны, адзначаюцца таксама склады структуры VC або CV. Склады паводле структуры VCC, CVCC, CCVC, CCVCC (з кансанантным? групам?) давол? рэдк?я за выключэньнем складо? з пачатковым? спалучэньням? тыпу Cr або са спалучэньнями накшталт nC у пазыцы? пасьля галоснага.

Сынтакс?с [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У адрозьненьне ад ?ндаарыйск?х мова?, кашм?рскай мове ? асно?ным уласьц?вы парадак слова? паводле схемы V2 ? станов?шча ф?н?тнага дзеяслову гало?ным чынам ?мкнецца да канца сказу ^[12]

Марфалёг?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Адрозьн?ваюцца два граматычныя рады ? мужчынск? ды жаночы.

Кашм?рскай мове характэрныя чатыры склоны, два апошн?х зья?ляюцца ?скосным?: назо?ны , родны , давальны , эргаты?ны ^[13] .

Лексыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Лексыка кашм?рскае мовы мае пераважна дардзк? характар, шматл?к?я лексэмы маюць сувяз? з мовам? ?сходнедардзкае падгрупы, да якой належыць кашм?рская мова.

У сувяз? з г?старычнай роляй ?сламу ? асяродзьдз? кашм?рца? прадста?леныя таксама араба-пэрсыдзк?я запазычваньн?, выкарыстаньне як?х зьмяняецца ? залежнасьц? ад рэл?г?йнае прыналежнасьц? носьб?та (напрыклад, у ?нду?сцк?м асяродзьдз? ? значэньн? ≪агонь≫ выкарысто?ваецца agun , вытворнае ад санскр. Agni , тады як кашм?рцы-мусульмане прымяняюць арабскае запазычваньне nar ) ^[14] . Пэрсызмы ? кашм?рскую мову пран?кал? з клясычнае новапэрсыдзкае мовы, якая працяглы час мела аф?цыйны статус у Кашм?ры, дзякуючы яе ж пасярэдн?цтву моваю засвоеныя араб?змы.

Араб?змы й пэрсызмы складаюць большую частку лексык? кашм?рскае мовы культурнай гал?ны, ?х дзеля павял?чваецца дзякуючы пасярэдн?цтву мовы ?рду, якая зья?ляецца аф?цыйнай мовай у Пак?стане й штаце Джаму ? Кашм?р.

Апрача таго, за?важную дзелю кашм?рскае лексык? складаюць лексэмы ?ндаарыйскага паходжаньня, як?я ?спрымал?ся з урду ? зь невядомай ?ндаарыйскай мовы, бл?зкай да дыялекта? па?ночна-заходняга Панджабу й мовам пагары. Напрыклад, ?ндаарыйск?м? запазычваньням? зья?ляюцца гаспадарчыя тэрм?ны. Ма?леньню кашм?рца?-?нду?ста? уласьц?вая пэ?ная колькасьць запазычваньня? з санскрыту, гало?ным чынам, ?нду?сцк?х рэл?г?йных тэрм?на?.

Пачынаючы з другой паловы Х?Х ст. аказвае ангельская мова .

Дыялекталёг?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дыялекты кашм?рскае мовы ? асно?ным дасьледаваныя слаба.

У кашм?рскай дал?не, як прав?ла, прынята вылучаць тры дыялектныя групы: камраз? (по?нач, захад), мараз? (по?дзень, усход) ? ямраз? (у цэнтральнай частцы ?сходу Кашм?ру, у навакольлях стал?цы штату Срынагар), у аснову л?таратурнае мовы пакладзены апошн?.

За межам? ?ласна Кашм?ру да кашм?рск?х дыялекта? традыцыйна зал?чваюць дыялект каштавары, распа?сюджаны на по?начы акруг? Джаму (усход штату Джаму ? Кашм?р). Пры ная?насьц? генэтычнае бл?зкасьц? да л?таратурнае кашм?рскае мовы гэты дыялект мае вял?кую колькасьць адрозьненьня? на розных узро?нях мовы, з прычыны чаго ?ключэньне гэтага ?дыёму ? склад дыялекта? кашм?рскае мовы можа быць дыскус?йным.

Акрамя гэтага, а крузе Джаму пашыраныя ?дыёмы сыраджы й пагул?, як?я раней часам разглядал?ся як пераходныя зьвеньн? ад кашм?рскае мовы да бл?жэйшых ?ндаарыйск?х дыялекта?. На цяперашн? час прадста?ляецца ?маверным, што гэтыя ?дыёмы ?я?ляюць сабою мовы ?ндаарыйскага паходжаньня, як?я зьведал? ?плы? кашм?рскае мовы.

Шэраг спэцыф?чных рыса? у фаналёг??, сынтакс?се й марфалёг?? характэрны для ма?леньня кашм?рца?-?нду?ста?, што дазваляе яго вылучаць у якасьц? асобнага дыялекту кашм?рскае мовы.

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Ashok K Koul. Lexical Borrowings in Kashmiri. ? Delhi: Indian Institute of Language Studies, 2008.
• Edelman D.I. The Dardic and Nuristani languages. ? М .: Наука, 1983.
• Grierson G.A. Vol. I?II // A Manual of the Kashmiri Language. Comprising Grammar, Phrase-Book and Vocabularies. ? Oxford: Calendron, 1911.
• Grierson G.A. Vol. VIII, pt. 2. Specimens of the Dardic or Pishacha Languages (including Kashmiri) // Linguistic Survey of India. ? 2nd ed. ? Delhi: Motilal Banarasidass, 1968.
• Hook, Peter E. 37 // Is Kashmiri an SVO language?. ? Indian Linguistics, 1976. ? С. 133-142.
• Pushp P.N. Kashmiri literature // Contemporary Indian literature. ? New Delhi: 1957.
• Кашмири // БРЭ. Т.13. М ., 2008.
• Захарьин Б. А., Эдельман Д. И. Язык кашмири. ? М .: Наука. Главная редакция восточной литературы, 1971.
• Эдельман Д. И. Дардские языки. ? М .: Наука, 1965.

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

В?к?пэдыя мае вэрс?ю кашм?рскай мовай

• Ангельска-кашм?рск? сло?н?к   (анг.) , Digital Dictionaries of South Asia
• Koul, Omkar. Kashmiri: A grammatical sketch .