Дэл?

Прав?ць спасылк?
Зьвестк? зь В?к?пэды? ? вольнай энцыкляпэды?
Дэл?
г?ндз . ??????
Дэлі
Дата заснаваньня: 500 да н. э.
Кра?на: ?ндыя
Мэр : Канвар Са?н
Плошча : 1484 км²
Насельн?цтва  ( 2001 )
колькасьць: 13 782 976 чал.
шчыльнасьць : 9287,72 чал./км²
Часавы пас : UTC+5:30
Тэлефонны код : +91 11
Паштовы ?ндэкс : 110 xxx
Нумарны знак : DL-xx
Геаграф?чныя каардынаты : 28°42′0″ пн. ш. 77°12′0″ у. д. ? / ? 28.7° пн. ш. 77.2° у. д. ? / 28.7; 77.2 Каардынаты : 28°42′0″ пн. ш. 77°12′0″ у. д. ? / ? 28.7° пн. ш. 77.2° у. д. ? / 28.7; 77.2
Дэл? на мапе ?нды?
Дэлі
Дэлі
Дэл?
Галерэя здымка? у В?к?схов?шчы
http://delhigovt.nic.in/

Дэ?л? ( г?ндз? : ??????; пэнджаб? : ?????, па-ангельску : Delhi ) ? друг? паводле вел?чын? (пасьля Мумба? ) мэгапол?с ?нды? [1] , як? мае статут саюзнай тэрыторы? (Нацыянальная стал?чная акруга Дэл?). Разьмешчаны на по?начы ?нды? на беразе рак? Джамна . Дэл? ? адз?н з самых эканам?чна разьв?тых гарадо? ?нды? з самым высок?м узро?нем спажываньня. Колькасьць а?тамаб?ля? у Дэл? большая за ?ншыя чатыры мэгапол?сы Бангалор , Калката , Чэна? ? Мумба? разам узятыя. У Дэл? ? найлепшы транспарт ? ?нфраструктура. Па гэтай прычыне ? Дэл? ? прадмесьцях На?да ? Гургаон у апошн?я гады стал? акты?на разьв?вацца м?жнародныя карпарацы?, камэрцыйныя ? гандлёвыя цэнтры, а?тамаб?льная прамысловасьць , СМ? , вытворчасьць тавара? народнага спажываньня.

Дэл? ста? таксама горадам навук?, ? займае вядучае месца ня тольк? ? вобласьц? ?нфармацыйных тэхналёг?я? , тэлекамун?кацыя? , але ? ? прыродазна?стве ? прыкладных навуках. 30% кампан?я? ?нды?, засяроджанных у сфэры ?нфармацыйных тэхналяг?я?, месьцяцца ? Дэл? (тут горад саступае тольк? Бангалору , у як?м засяроджана 35% IT-адмысло?ца?). Дэл? ёсьць шматнацыянальны горад, у як?м перамешаныя розныя культуры. Розныя народы ?нды? выконваюць розныя рол? ? эканом?цы горада.

Дэл? ляжыць на заходн?м беразе рак? Джамны (або сьвятой Ямуны, вядомай з часу ≪ Магабгараты ≫), правам прытоку Ганга . М?жрэчча гэтых рэк ? Доаб, урадл?вая абжытая ра?н?на, ? старажытная жытн?ца Г?ндустану. З по?дня да горада падыходзяць астанцы старажытнай горнай грады Аравал?, накрытыя магутнай то?шчай рачных наноса?. Гэтыя груды ажы?ляюць манатоннасьць навакольных ра?н?на? (сярэдняя вышыня Дэл? ? 293 м над узро?нем мора). Выключна выгаднае геаграф?чнае станов?шча на гандлёвых шляхах, што пралягаюць з А?ган?стану , ?рану ? Сярэдняй Аз?? на ?сход да ра?н?на? Ганга ? на по?дзень у па?востра?ную ?ндыю, стымулявала эканам?чны рост гораду. А знаходжаньне на сутыку розных цыв?л?зацыйных зона? ? ?нду?сцкай ? ?сламскай  ? зраб?ла яго канглямэратам культурных традыцыя? ? шматл?к?х народа?, як?я насяляюць ?ндыйск? субкантынэнт.

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Труна Хумаюна , пабудаваная ? 1560 годзе
Чырвоны форт

Першыя чалавечыя пасел?шчы?, верагодна, прысутн?чал? вакол Дэл? ? 2 тысячагодзьдз? да нашай эры й да таго [2] , але сьляды бесперапыннага пражываньня датуюцца па крайняй меры з VI стагодзьдзя да нашай эры [3] . Горад л?чыцца месцам ?ндапрастг? , легендарнай стал?ца пандава? , як?я згадваюцца ? ?ндыйск?м эп?чным творы Магабгарата [4] . Пасяленьне ?збуйнела з часо? ?мпэры? Маурыя? каля 300 году да н. э. Астанк? сям? буйных гарадох был? адкрыты ? Дэл?. Ананг Пал з томарскай дынасты? заснава? горад Лал Кот у 736 годзе да н. э. Ча?ган заваява? Лал Кот у 1180 годзе й пераназва? яго ? К?ла Пай П?тора. Кароль Прытв?рай Ча?ган пацярпе? паразу ? 1192 годзе ад захопн?ка Мугамада Горы [4] .

У 1206 годзе Кутб-уд-дын Аябак , першы к?ра?н?к з рабскай дынасты? ствары? Дэл?йск? султанат . Кутб-уд-дын пача? буда?н?цтва Кутуб М?нара й Кувата-аль-?слам , гэта самыя раньн?я захаваныя мячэты ? ?нды? [5] . Пасьля падзеньня рабскай дынасты? наступным? к?ра?н?кам? горада был? цюрск?я й а?ганск?я дынасты?, як то дынастыя Х?льджы , дынастыя Тугглак , дынастыя Са?д , а таксама дынастыя Лодг? , якая панавала ? пэрыяд позьняга сярэднявечча, ? пабудавала некальк? фарто? ? пасел?шча?, як?я зараз уваходзяць у сем гарадо? Дэл? [6] .

У 1398 годзе Тымур Ленк уварва?ся ? ?ндыю на падставе таго, што мусульманск?я султаны Дэл? был? занадта мякк?м? ? аднос?нах да сва?х падданых ?ндуса? . Тымур увайшо? у Дэл? й горад бы? разрабаваны, разбураны й пак?нуты ? ру?нах [7] . Разам з Дэл?, Тымур зьн?шчы? 100 тысячы палонных [8] . Дэл? бы? буйным цэнтрам суф?зма ? пэрыяд ?снаваньня султанату [9] . У 1526 годзе Бабур Заг?рудын перамог апошняга султана Лодг? ? першай б?тве пры Пан?паты й заснава? ?мпэрыю Вял?к?х Магола? , якая к?равала ? Дэл?, Агры й Лагоры .

?мпэрыя Вял?к?х Магола? кантралявала Дэл? на працягу больш чым трох стагодзьдзя?, з шаснаццац?гадовым перапынкам падчас к?раваньня Шэр Шага Суры з 1540 да 1556 году [10] . У 1553?1556 гады, ?нду?сцк? цар, Гему В?крамадытыя ?зышо? на трон Дэл?, перамогшы с?лы ?мператара Акбара ? Агры й Дэл?. Тым ня менш, Маголы аднав?л? сваю ?ладу пасьля таго, як войск? Акбара перамагл? Гему падчас другой б?твы пры Пан?паты [11] [12] [13] . Шаг Джаган пабудава? сёмы горад Дэл?, як? нос?ць ягонае ?мя й больш вядомы як ≪Стары горад≫ ц? ≪Стары Дэл?≫. Стары горад бы? стал?цай ?мпэры? Магола? з 1638 году. Пасьля 1680 году ?плы? ?мпэры? Вял?к?х Магола? хутка зьн?з??ся ? той час, кал? ?нду?сцк?я маратг? занял? бачнае станов?шча [14] .

Саслабленая ?мпэрыя Вял?к?х Магола? атрымала паразу ? Карнальскай б?тве , пасьля чаго с?лы Надыр-шага ?варвал?ся й разрабавал? Дэл?, выносячы шмат скарба?, у тым л?ку Па?л?ны трон [15] . Дамова, якая была падп?сана ? 1752 годзе зраб?ла маратга? абаронцам? трона Вял?к?х Магола? ? Дэл? [16] . У 1761 годзе пасьля таго, маратг? трывал? паразу ? трэцяй б?тве пры Пан?паты , у Дэл? ?варва?ся Ахмэд Шаг Абдал? . У 1803 годзе с?лы брытанскай Ост-?ндзкай кампан?? перамагл? маратга? недалёка ад Дэл? й скончылася час панаваньня Вял?к?х Магола? над горадам [17] .

Пасьля ?ндыйскага па?станьня 1857 году Дэл? патрап?? пад прамое к?раваньне брытанскай кароны й бы? уключаны ? рэг?ён прав?нцы? Пэнджаб . У 1911 годзе стал?ца Брытанскай ?нды? была перанесена з Калькуты ? Дэл?, пасьля чаго група брытанск?х арх?тэктара? на чале з Эд??нам Лачэнзам распрацавал? новы пал?тычны й адм?н?страцыйны раён, вядомы як Нью-Дэл?, дзеля зьмяшчэньня ? ?м урадавых будынка?. Нью-Дэл?, таксама вядомы як Дэл? Лачэнз, бы? аф?цыйна абвешчаны стал?цай ?ндыйскага Зьвяза пасьля набыцьця кра?най незалежнасьц? 15 жн??ня 1947 году.

У час падзелу ?нды? тысячы ?ндуса? ? сыкха? зьбегл? з Заходняга Пэнджабу й Сындз? ? Дэл?, у той час як мног?я мусульманск?я жыхары горада м?гравал? ? Пак?стан . Пачынаючы з 31 кастрычн?ка 1984 году каля трох тысяч сыкха? был? заб?тыя на працягу чатырохдзённых антысыкхск?х беспарадка? пасьля таго, як тагачасны прэм’ер-м?н?стар кра?ны ?ндыра Гандз? была заб?та сва?м сыкхск?м ахо?н?кам. М?грацыя ? Дэл? з астатняй частк? ?нды? працягваецца, што спрыяе росту насельн?цтва горада, бо нараджальнасьць у горадзе ?дзе на спад [18] .

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рака Ямуна

Нацыянальная стал?чная тэрыторыя Дэл? распа?сюджана на плошчу 1484 км², зь як?х 783 км² тэрыторы? месьцяцца ? сельскай мясцовасьц? й 700 км² тэрыторы? знаходзяцца ? сам?м горадзе. Дэл? мае максымальную да?жыню 51,9 км ? максымальную шырыню ? 48,48 км. К?руюць горадам тры мясцовыя органы: Мун?цыпальная карпарацыя Дэл?, плошча дзейнасьц? якой складае 1397,3 км², Нью-Дэл?йск? гарадзк? кам?тэт, плошча ? 42,7 км² ? Дэл?йск? гапрадзк? савет, плошча ? 43 км² [19] .

Большасьць тэрыторы? Дэл?, у тым л?ку Нью-Дэл?, разьмешчана на заходн?м беразе рак? Ямуны , якая адлучае гало?ны горад ад прыгарада? ува ?сходняй частцы, нягледзячы натое, што ёсьць добрыя транспартныя сувяз? пам?ж абодвума бакам?, як то а?тамаб?льныя й чыгуначныя масты, а таксама Дэл?йск? мэтрапал?тэн .

Дэл? бы? адным зь дзесяц? найбольш забруджаных гарадо? сьвету ? 1990-х гадох, чые транспартныя сродк? выраблял? 70% вык?да? забруджвальных рэчыва? [20] . У 1996 годзе Вярхо?ны суд ?нды? распача? судовую справу ? сувяз? зь ?скам Цэнтра навук? й навакольнага асяродзьдзя кра?ны й прыня? рашэньне пра пераход дэл?йск?х а?тобуса? ? такс? з выкарыстаньня этыляванага бэнз?ну на сьц?снуты прыродны газ у 1998 годзе.

Кл?мат [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У Дэл? наз?раецца атыповая вэрс?я в?льготнага субтрап?чнага кл?мату . Лета до?гае й вельм? гарачае, з пачатку красав?ка да сярэдз?ны кастрычн?ка , з сэзонам? мусона? . У пачатку сакав?ка наз?раецца разварот у напрамку ветру, з па?ночна-заходняга к?рунку на па?днёва-захадн?. Яны прыносяць з сабой гарачыя хвал? з Раджастана , несучы разам з тым пясок . З сакав?ка па травень наз?раецца сьпякота. Мусон прыходз?ць у канцы чэрвеня , прыносячы некаторую перадышку ад сьпякоты, але й павял?чваючы в?льготнасьць у той жа час. Мяккая з?ма пачынаецца ? канцы л?стапада й ейны п?к прыходз?цца на студзень , кал? наз?раюцца густыя туманы [21] .

Гадавы дыяпазон тэмпэратура? складае ад ?0,6 °C да 46,7 °C [22] . Гадавая сярэдняя тэмпэратура складае 25 °C. Сярэднемесячныя тэмпэратуры вагаюцца ад 13 °C да 32 °C [23] . Сярэднегадавая колькасьць ападка? складае каля 790 мм, большасьць зь як?х наз?раецца падчас сэзону мусона? у л?пен? й жн??н? . Сярэдняя дата зья?леньня мусонных вятро? у Дэл? 29 чэрвеня [24] .

  Кл?матычныя зьвестк? для Дэл?  
Паказьн?к Сту Лют Сак Кра Тра Чэр Л?п Жн? Вер Кас Л?с Сьн Год
Сярэдн? максымум t , °C 21,0 23,5 29,2 36,0 39,2 38,8 34,7 33,6 34,2 33,0 28,3 22,9 31,2
Сярэдняя t , °C 14,3 16,8 22,3 28,8 32,5 33,4 30,8 30,0 29,5 26,3 20,8 15,7 25,1
Сярэдн? м?н?мум t , °C 7,6 10,1 15,3 21,6 25,9 27,8 26,8 26,3 24,7 19,6 13,2 8,5 19,0
Норма ападка?, мм 19 20 15 21 25 70 237 235 113 17 9 9 790
Крын?ца: Ганконская абсэрваторыя

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Горад-спадарожн?к Гургаон , як? месьц?ць б?знэсовы раён

Паводле ацэнак чысты дзяржа?ны СУП 26,36 м?л?ярда даляра? ЗША у нам?нальным выражэньн? й 75,02 м?льярду даляра? ЗША паводле парытэту пакупн?цкай здольнасьц? [25] . Дэл? зья?ляецца самым буйным гандлёвым цэнтрам ? па?ночнай ?нды? [26] . У 2007 годзе гарадзк? даход на душу насельн?цтва скла? 1 488 даляра? ЗША ? актуальных цэнах, гэты паказчык зья?ляецца трэц?м па вел?чын? ? ?нды? пасьля Чандыгарга й Гоа па стане на 2006?2007 гады [27] .

На троесны сэктар прыходз?цца 70,95% ад валавага СУП гораду, у той час кал? на другасны й першасны сэктары праыпадае 25,20% ? 3,85% адпаведна [28] . Доля працаздольнага насельн?цтва ? горадзе складае 32,82%, што зья?ляецца ростам на 52,52% у пэрыяд пам?ж 1991 ? 2001 гадам? [29] . Узровень беспрацо?я ? Дэл? зьн?з??ся з 12,57% у 1999?2000 гадох да 4,63% у 2003 годзе [29] . У сьнежн? 2004 году 636 тысяча? чалавек был? зарэг?страваныя з рознай праграмай занятасьц? [29] .

У 2001 годзе агульная колькасьць праца?н?ко? ува ?с?х дзяржа?ных ? кваз?-дзяржа?ных установах склала 620 тысячы чалавек. Для пара?наньня ? прыватных установах занята 219 тысячы чалавек [29] . Асно?ныя гал?ны сфэры паслуга? ?ключаюць ?нфармацыйныя тэхналёг?? , тэлекамун?кацы? , гатэльны б?знэс , банка?ская справа , СМ? й турызм [30] . Дзякуючы буйному спажывецкаму рынку ? спалучэньн? з даступнасьцю квал?ф?каванай працо?най с?лы, горад прыцягвае значныя замежныя ?нвэстыцы?. У 2001 годзе ? сэктары апрацо?чай прамысловасьц? было занята 1440 тысячы чалавек, а л?к прамысловых прадпрыемства? склада? 129 тысячы [31] . Буда?н?цтва , энэргетыка , тэлекамун?кацы?, ахова здаро?я й камунальныя паслуг?, а таксама рынак нерухомасьц? стал?ся неад’емнай часткай эканом?к? Дэл?.

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

  1. ^ Irfan Habib (1999). ≪The agrarian system of Mughal India, 1556?1707≫ . Oxford University Press, 1999. ISBN 978-0-19-562329-1 .
  2. ^ ≪Delhi History≫ . Delhi Tourism. Advent InfoSoft (P) Ltd.
  3. ^ Asher, Catherine B (2000) [2000]. ≪Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries≫ . In James D. Tracy. City Walls. Cambridge University Press. pp. 247?281. ISBN 0-521-65221-9 .
  4. ^ а б ≪Chapter 1: Introduction≫ (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005?2006 . Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. pp. pp1-7.
  5. ^ ≪India: Qutb Minar and its Monuments, Delhi≫ (PDF). State of Conservation of the World Heritage Properties in the Asia-Pacific Region: : Summaries of Periodic Reports 2003 by property, Section II . UNESCO World Heritage Centre. pp. pp71-72.
  6. ^ ≪Battuta’s Travels: Delhi, capital of Muslim India≫ . Sfusd.k12.ca.us.
  7. ^ ≪The Islamic World to 1600: The Mongol Invasions (The Timurid Empire)≫ . Ucalgary.ca.
  8. ^ ≪Genocide: a history≫ . W. D. Rubinstein (2004). p.28. ISBN 0-582-50601-8
  9. ^ Upadhyay, R (16 February 2004). ≪Sufism in India: Its Origin, History and Politics≫ . South Asia Analysis Group.
  10. ^ ≪Sher Shah ? The Lion King≫ . India’s History : Medieval India . indhistory.com.
  11. ^ Akbar the Great , Srivastva,A.L. Vol.1 pages 24-26
  12. ^ ≪Himu-a forgotten Hindu Hero≫, Bhartiya Vidya Bhawan, p.100
  13. ^ Kar, L. Colonel H. C. ≪Military History of India≫ Calcutta 1980, p. 283
  14. ^ Thomas, Amelia. ≪Rajasthan, Delhi and Agra≫. Lonely Planet. ISBN 978-1-74104-690-8 .
  15. ^ ≪Iran in the Age of the Raj≫ . Avalanchepress.com.
  16. ^ Gordon, Stewart. ≪The Marathas 1600?1818, Volume 2≫. Cambridge University Press, 1993. ISBN 978-0-521-26883-7 .
  17. ^ Mayaram, Shail. ≪Against history, against state: counterperspectives from the margins Cultures of history≫. Columbia University Press, 2003. ISBN 978-0-231-12731-8 .
  18. ^ ≪Fall in Delhi birth rate fails to arrest population rise≫ . Chennai, India: The Hindu.
  19. ^ ≪Introduction≫ . The New Delhi municipal council act, 1994. New Delhi Municipal Council.
  20. ^ ≪Express India≫ . Cities.expressindia.com.
  21. ^ ≪Fog continues to disrupt flights, trains≫ . Chennai, India: The Hindu.
  22. ^ ≪At 0.2 degrees Celsius, Delhi gets its coldest day≫ . Hindustan Times.
  23. ^ ≪Weatherbase entry for Delhi≫ . Canty and Associates LLC.
  24. ^ Kurian, Vinson (28 June 2005). ≪Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule≫ . The Hindu Business Line.
  25. ^ ≪Budget Speech 2008?2009≫ (PDF). Finance.Delhigovt.nic.in
  26. ^ ≪Know India: Delhi≫ . India.gov.in.
  27. ^ Mohan, Vibhor. ≪Chandigarh’s per capita income highest in India-Chandigarh-Cities-The Times of India≫ . Timesofindia.indiatimes.com.
  28. ^ ≪Chapter 2: State Income≫ (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005?2006 . Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. pp. pp8-16.
  29. ^ а б в г ≪Chapter 5: Employment and Unemployment≫ (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005-06 . Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. pp. pp59-65.
  30. ^ ≪Industries in Delhi≫ . Mapsofindia.com.
  31. ^ ≪Chapter 9: Industrial Development≫ (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005-06 . Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. pp. pp94-107.

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Атрымана з ≪ https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Дэл?&oldid=2458158 ≫