Рака
Дзьв?на
лац.
D?vina
|
 Дзьв?на ? Полацку
|
| Агульныя зьвестк?
|
|---|
| Выток
| возера
Карак?на
(
Расея
)
|
|---|
| Вусьце
| Рыск? зал??
|
|---|
| Кра?ны басэйну
| Беларусь
,
Латв?я
,
Расея
|
|---|
| Вобласьц?
| В?цебская вобласьць
,
Цьвярская вобласьць
,
Смаленская вобласьць
,
Красла?ск? край
,
А?гшда?га?ск? край
,
Дзьв?нск
,
Л?ванск? край
,
Екабп?лск? край
,
Айзкра?кльск? край
,
Огрск? край
,
Саласьп?лск? край
,
Кека?ск? край
?
Рыга
|
|---|
| Да?жыня
| 1020 км
|
|---|
| Сярэднегадавы
сьцёк
| 666 м³/с
|
|---|
| Плошча басэйну
| 87,9 тыс. км²
|
|---|
| Нах?л воднай паверхн?
| 0,12 ‰
|
|---|
| Месцазнаходжаньне
|
|---|
|
|
|
Дзьв?на?
(
Захо?дняя Дзьв?на?
;
рас
.
Западная Двина
,
лат
.
Daugava
) ? рака ?
Беларус?
,
Латв??
?
Расе?
, адна з найбуйнейшых у Беларус?. Да?жыня 1020 км (у межах Беларус? 328 км). Плошча вадазбору 87,9 тыс. км² (у межах Беларус? 33,2 тыс. км²).
Выдатак вады
? вусьц? 666 м³/с. Агульны спад рак? на тэрыторы? Беларус? 38 м. Сярэдн? нах?л воднай паверхн? 0,12
‰
.
Старыя назвы ?
Эрыда?н
,
Рубо?н
,
Рудо?н
,
Дуна?
,
Дз?на?
, В?на?
[1]
.
- Правыя
:
Таропа
,
Усьвяча
,
Валынка
,
Шэв?нка
,
Обаль
,
Струнка
,
Палата
,
Бярэз?на
,
Дрыса
,
Зьмейка
,
Дубна
,
Айв?екстэ
,
Персе
,
Огрэ
- Левыя
:
Вялеса
,
Мяжа
,
Каспля
,
Лучоса
,
Б?кложа
,
Вула
,
Бельчыца
,
Вушача
,
Дз?сна
,
Каменка
,
Друйка
,
Ла?цэсе
,
?лукстэ
,
Кекав?ня
- Месты
:
Андрэапаль
,
Заходняя Дзьв?на
,
Вял?ж
,
В?цебск
(порт),
Полацак
,
Наваполацак
,
Дз?сна
,
Дрыса
,
Красла?ка
,
Дзьв?нск
,
Л?ваны
,
Екабп??с
,
Огрэ
,
Саласьп?лс
,
Рыга
- Мястэчк?
:
Сураж
,
Руба
,
Бешанков?чы
,
Ула
- Г?старычныя
мястэчк?
:
Эк?мань
,
Лявонпаль
,
Вята
,
Друя
- ГЭС
:
В?цебская
,
Полацкая
,
Кегумская
,
Пляв?нская
,
Рыская
- Заказьн?к?
:
М?жазёрны
,
Асьвейск?
,
Казянск?
,
Ельня
,
Балота Мох
,
Карытанск? Мох
,
Прошыцк?я Балоты
(частка),
Глыбокае-Чэрбамысла
,
Вял?кае Астров?та
,
До?гае
,
Белае
,
Крывое
,
Сасна
,
Рычы
,
Юхав?цк?
,
Вял?кае Балота
,
Фам?на
,
Улона
,
Запольск?
,
Мошна
,
Чысьц?к
,
Забалоцьце
, ун?кальная дзялянка лесу
Язьненская дуброва
- Курорты
: Летцы
- Зоны адпачынку
: Вула, Туро?ля
Пачынаецца на Валдайск?м узвышшы з возера
Карак?на
за 14 км на па?днёвы захад ад вёск? Пена
Цьвярской вобласьц?
(Расея) на вышын? 221 м над узро?нем мора, упадае ?
Рыскую затоку
Балтыйскага мора. Цячэ на Беларус? пераважна з усходу на захад
Сураскай н?з?най
, пам?ж
Гарадоцк?м
?
В?цебск?м
узвышшам? ? на большым сва?м працягу ?
Полацкай н?з?най
.
Дал?на трапэцападобнай формы, каля мястэчка Руба ? каньёнападобная. Шырыня яе ? асно?ным 3?4 км, пабл?зу ?току Вулы ? на крайняй усходняй частцы Беларус? дасягае 10?15 км. Глыб?ня ?рэза зьменьваецца ад 20?30 м да 40?50 м. У будове дал?ны часьцей за ?сё вылучаецца
абалона
? 2 (некаторыя дасьледн?к? адзначаюць 3?4) надабалонавыя тэрасы. Абалона ? межах Сураскай н?з?ны вузкая ? да 60 см. Вылучаюць 2 узро?н?: н?зк? (1,5?2 м над летн?м урэзам рак?, штогод зал?ваецца ? разводзьдзе) ? высок? (4?5 м, зал?ваецца тольк? па шматсьнегавых з?мах). Аналяг?чная будова захо?ваецца да В?цебску, прычым шырыня н?зкай абалоны 40?50 м, а высокай не перавышае 15?20 м. Каля мястэчка Руба абалона звужаецца да 10?20 м. На Полацкай н?з?не яна таксама вузкая, з двума ?зро?ням?: н?жняя (2,5?3,5 м над летн?м узро?нем вады) шырынёй 5?10 м ? верхняя (5?5,5 м) 15?20 м. Тольк? на асобных дзялянках абалона пашыраецца да 300?500 м (зрэдку да 3 км). Рэчышча зьв?л?стае, зарастае пераважна каля бераго?. Шырыня яго да вусьця рак? Вула 60?120 м, зрэдку да 190 м, каля
гран?цы
з Латв?яй 100?140 м, зрэдку да 240 м. На рацэ ?снуюць парог? ? на працягу 12 км вышэй за В?цебск цягнецца Вярхо?ск? парог, утвораны выхадам бл?зка да дзённай паверхн? дэвонск?х далям?та?: парожыстыя дзялянк? трапляюцца ? сутоках Дз?сны ? Дзьв?ны каля места
Дз?сна
, а таксама каля места
Дрыса
. Дно пяскова-камян?стае ? пясковае або пяскова-аточнае. Бераг? ?мерана-стромк?я, супясковыя, радзей ? пяскова-гл?н?стыя з валунам?, вышынёй да 8 м, зрэдку да 22 м.
Жы?леньне рак? мяшанае (пераважна сьнегавое зь вял?кай доляй грунтавога). Асабл?васьць рэжыму ? высокае веснавое разводзьдзе, н?зкая летня-восеньская межань з частым? дажджавым? паводкам?, устойл?вая з?мовая межань. На пэрыяд веснавога разводзьдзя прыпадае 56%, летня-восеньскую межань 33%, з?мовую ? 11% сярэдняга сьцёку. Веснавое разводзьдзе до?жыцца 60?70 дзён (з канца сакав?ка да 1-й дэкады чэрвеня). Сярэдняя вышыня над найн?жэйшай межаньню 4,4?9 м, найбольшы ?зровень у межах Беларус? 13,5 м (1931). Летне-восеньская межань (до?жыцца 4?5 месяца?) нярэдка парушаецца дажджавым? паводкам? вышынёй да 6 м. З?мовая межань каля 70?80 дзён. Замярзае ? 1-й дэкадзе сьнежня, крыгалом у 1-й дэкадзе красав?ка. Найбольшая та?шчыня лёду 50?78 см (люты ? сакав?к). Веснавы ледаход 4?10 дзён. Найбольшы выдатак вады каля В?цебску 3320 м³/с (1991), Полацку 4060 м³/с (1956), найменшы адпаведна 8 м³/с (1940) ? 25,4 м³/с (1938?1939). Сярэдн? сьцёк зав?слых наноса? каля 320 тыс. т. Вада на працягу року (з выняткам пэрыяда? веснавога разводзьдзя ? летне-восеньск?х паводак) г?дракарбанатна-кальцыевай клясы з рэзка выражаным г?дракарбанатным характарам. Для памяншэньня забруджваньня Дзьв?ны на прамысловых ? камунальных прадпрыемствах ствараюцца ачышчальныя збудаваньн?, вядзецца кантроль за г?дратэхн?чным рэжымам рак?, аднак яе стан пакуль не паляпшаецца. У 1990 у Наваполацку адбылося
здарэньне
, якое адмо?на па?плывала на ?хтыяфа?ну да самага вусьця рак?
[2]
, падобная аварыя адбылася ? ? 2007. Наз?раньне за г?драляг?чным рэжымам на тэрыторы? Беларус? сыстэматычна вядзецца з 1878 (16 пасто?). У 1983 дзейн?чал? г?драляг?чныя пасты Сураж, В?цебск, Ула, Полацак, Дрыса.
Рэльеф пераважна градава-?згорысты. З падвышаных форма? вылучаюцца па?ночна-заходняя ?скра?на Смаленскай грады,
Аршанска-В?цебск?я вышын?
, горы Катарсы,
Брасла?ская града
?
Невельска-Гарадоцк?я вышын?
. Значную частку вадазбору займаюць шырок?я н?з?ны:
Полацкая
,
Чашн?цкая
?
Сураская
. Сярэдняя вышыня вадазбору 187 м, сярэдн? ?х?л 9,51‰.
Расьл?ннасьць прадста?леная пераважна
мяшаным лесам
зь перавагай ?гл?чных парода?. Мас?вы сухога лесу, як?я займаюць каля 27% плошчы вадазбору, разьмешчаныя нера?намерна. У вярхо?? (да вусьця рак? Мяжы) яны займаюць каля паловы тэрыторы?, н?жэй па плын? ? асно?ным засяроджаныя па правабярэжжы, у Полацкай н?з?не.
Балоты мохавыя або травяныя, забалочаныя земл? ? забалочаныя лясы займаюць 20% плошчы. Большасьць балота? разьмяшчаюцца ? верхняй частцы вадазбору (П’ян?шн?к, Красны Мох, Бельск? Мох, Вял?касельскае балота ? ?нш.).
Азёрнасьць вадазбору каля 3%. Адметнасьць левабярэжных азёра? ? ланцугападобнае разьмяшчэньне (
Жыжыцкае
,
Дрысьвяты
,
Лукомальскае
,
Дрывяты
,
Снуды
,
Струста
,
Вял?нскае
,
Охват
? ?нш.). Правабярэжныя звычайна невял?к?я, плытк?я, зарослыя. Найбольшыя зь ?х ?
Асьвейскае
,
Нешчарда
,
Езярышча
.
З да?н?х часо? Дзьв?на ? важны гандлёвы шлях, у ?Х?Х? стагодзьдзях ёй праходз?ла адно з асно?ных адгал?наваньня?
шляху з варага? у грэк?
. Засяленьне мясьц?ны адбылося яшчэ ? эпоху
мэзал?ту
[3]
.
Рака злучаецца
Бярэз?нскай воднай сыстэмай
(ня дзейн?чае) з
Дняпром
. Суднаходзтва ажыцьця?ляецца ад
Вял?жу
(Расея) да Дрысы, у н?жняй плын? (у межах Латв??) ? на асобных дзялянках. Суднаходзтву перашкаджаюць парог?.
Значная частка (больш за 16%) плошчы вадазбору ? межах Беларус? на 1 студзеня 2006 мэл?яраваная. Мэл?ярацыйныя працы ? большай ступен? праводз?л?ся ? басэйнах так?х прытока? Дзьв?ны, як: Каспля (20.3%), Крыв?нка (31.2%), Вула (20.2%), Дз?сна (23.5%), Масьн?ца (47.8%), Янка (42.9%)
[4]
.
- ^
Дзесяць вяко? беларускай г?сторы? (862?1918): Падзе?. Даты. ?люстрацы?. / У. Арло?, Г. Саганов?ч. ? В?льня: Наша Будучыня, 2002. ? 223 с.
- ^
Блак?тная кн?га Беларус?. Энцыкл. ?
Мн.
: 1994.
- ^
Энцыклапедыя прыроды Беларус?
: у 5 т. Т. 2: Гатня ― Катынь / Рэдкал.: ?. П. Шамяк?н (гало?ны рэдактар) ? ?нш. ? Мн.: БелСЭ, 1983.
- ^
Г?драмэтцэнтар Беларус?
(рас.)
- Блак?тная кн?га Беларус?: энцыкл / Рэдкал.:
Н. А. Дз?сько
, М. М. Курлов?ч,
Я. В. Малашэв?ч
? ?нш.; Маст. В. Г. Загародн?. ?
Мн.
:
БелЭн
, 1994. ? 415 с. ?
ISBN 5-85700-133-1
- Энцыклапедыя прыроды Беларус?
: у 5 т. Т. 2: Гатня ― Катынь / Рэдкал.: ?. П. Шамяк?н (гало?ны рэдактар) ? ?нш. ? Мн.: БелСЭ, 1983. ? 520 с.
- Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год) / М-во природных ресурсов и охраны окружающей среды. ? Мн., 2005. ? 135 с.
- Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1?2. ? Л., 1971.