Вэрл??бр (свабо?дны верш)
? дысмэтрычны
верш
, у аснове рытму якога ? чаргаваньне як?х-небудзь дапаможных рытмастваральных кампанэнта?. Надзвычай важнае значэньне набывае ? ?м граф?чная разьб??ка верша на радк?, вызначэньне месца м?жрадковых па?за?. Менав?та вершаваны радок як цэласны ?нтанацыйна-сынтакс?чны ? сэнсавы комплекс, выразна выдзелены па?зам? (а на п?сьме ? яшчэ й граф?чна), выступае ? вэрл?бры ? якасьц? асно?най рытм?чнай адз?нк?. ?нтанацыйная аднатыпнасьць асобных радко? дасягаецца падабенствам ?х унутранай лексыка-граматычнай структуры, што стварае пэ?ную меру па?тору па
≪вэртыкал?≫.
У радках свабоднага верша па?тараюцца наступныя дапаможныя рытмастваральныя кампанэнты: аднатыпныя сынтакс?чныя канструкцы?,
аднолькавыя ц? крыху в?дазьмененыя радк?, аднолькавыя словы ц? ?х марфаляг?чныя формы, гукаспалучэньн?,
нац?ск?
на пэ?ных месцах ? г. д. Спарадычна можна сустрэць нават прыметы тан?чнага верша, падначаленыя агульнай ?нтанацыйнай структуры вэрл?бра (чаргаваньне моцных або апорных нац?ска?,
рыфмо?ды
? ?нш.). Прычым у свабодным вершы адсутн?чае адз?ная скразная мера па?тору, яна ?весь час мяняецца. Так, напрыклад, першыя тры радк? твора, нап?санага вэрл?брам, вызначаюцца аднатыпнасьцю ?х сынтакс?чнай пабудовы, чатыры наступныя ? па?торам на пачатку радко?
назо?н?ка?
у пэ?ным склоне, яшчэ тры радк? суадносяцца рытм?чным? нац?скам?, скажам, на трэц?м ? сёмым
складах
, ? г. д. Для вэрл?бра характэрна надзвычайнае багацьце ? гнуткасьць паэтычнага сынтакс?су, у тым л?ку розных рытарычных ф?гура?, сынтакс?чных пэрыяда?, што надае ?нтанацыйнаму малюнку разнастайнасьць (перал?чэньне, далучэньне, супрацьпаста?леньне ? г. д.). у межах адной рытм?ка-?нтанацыйнай структуры.
Узьн?к вэрл?бр у амэрыканскай ? э?рапейскай л?таратурах у сярэдз?не XIX ст. (??тмен, Гейнэ), сустрака?ся ? кляс?чнай расейскай паэз?? (А. Фет, Я. Палонск?, М. М?хайла?). Тэрм?н ≪вэрл?бр≫ упершыню бы? уведзены ва ?жытак француск?м п?сьменьн?кам Г. Канам у 1884 г. Асабл?вае распа?сюджаньне гэты верш набы? у XX ст. (
А. Блок
, В. Бруса?,
У. Маяко?ск?
,
М. Цьвятаева
, Э. Межэлайц?с, У. Сала?х?н, Я. В?накура?, I. Драч, С. Ма?лена?), ста? для некаторых паэта? ледзь не адз?най вершаванай формай (Нэруда, Х?кмет, Рыцас, Лундкв?ст ? ?нш.).
Родапачынальн?кам вэрл?бра на Беларус? зья?ляецца
М. Багданов?ч
. У 20-я гады ХХ ст. свабодным вершам шырока карыста?ся
В. Ласто?ск?
. У беларускай паэз?? другой паловы ХХ ст. свабодны верш найчасьцей сустракаецца ?
П. Панчанк?
, С. Дзяргая,
К. К?рэенк?
,
А. Вярц?нскага
,
А. Лойк?
, П. Макаля,
Я. С?пакова
, А. На?роцкага, Р. Семашкев?ча, Ю. Голуба, Н. Загорскай ? ?нш. У
М. Танка
вэрл?бр ста? адным з асно?ных в?да? верша. Ён у паэта найчасьцей ужыва?ся ? ф?лязофск?х ? мэдытаты?ных творах-роздумах, свабодны рытм як?х арган?чна яднаецца з умо?на-асацыяты?най вобразнасьцю.