Валё?н?я ( па-француску : Wallonie , па-н?дэрляндзку : Wallonie , па-нямецку : Wallonien , па-валёнску : Waloneye ‎), Валёнская акруга Бэльг?? ? пяць па?днёвых прав?нцый Бэльг?? , дзе найболей распа?сюджанай зья?ляецца француская мова . Зья?ляецца суб’ектам фэдэрацы? нара?не з Флямандзкай ? Брусэльскай стал?чнай акругам?. Стал?ца  ? Намюр . Насельн?цтва  ? 3 395 942 чалавек? (2005), плошча ? 16 844 км².

Найбуйнейшыя гарады ? Льеж , Намюр , Шарлеруа , Монс , Турнэ , Дынан , Эйпэн .

Паходжаньне назвы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Слова Валён?я мае падобную этымалёг?ю са словам ?эйлз . Абодва гэтыя тапон?мы паходзяць ад старажытнагерманскага слова ≪walh≫, што значыць ? чужынец. Так германцы звал? тэрыторы?, ≪чужых≫, гэта значыць не-германск?я народы, што разма?ляюць на не-германск?х мовах. Магчыма, што гэтае слова, у сваю чаргу, узыходз?ць да этнон?ма кельцкага племен? волька? .

Адм?н?страцыйны падзел [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Валён?я падзяляецца на пяць прав?нцый:

1 Валёнск? Брабант

2 Эно

3 Льеж

4 Люксэмбург

5 Намюр

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Рэльеф прав?нцый Эна ? Валёнск? Брабант ? узгорыстая ра?н?на. Большую частку астатн?х прав?нцый (правабярэжжа Мааса ) займае Ардэнскае ?звышша . Самы высок? пункт Ардэна? ? гара Батганж у прав?нцы? Льеж (694 мэтры, самы высок? пункт Бэльг??). Нягледзячы на ня вельм? значную вышыню, Ардэнскае ?звышша мясцовыя жыхары называюць горам?. Ляндшафт тут сапра?ды нагадвае горны ? з каменным? скалам?, парожыстым? рэкам? ? дарогам?, што ?юцца сэрпантынам. Ардэны пакрытыя лесам .

Дзьве найвял?кшыя рак?, што працякаюць па тэрыторы? Валён??, ? Маас ? Шэльда . Большасьць ?ншых рэк Валён?? зья?ляюцца прытокам? Мааса ? Самбра , Сэмуа , Лес , Урт . Суднаходных рэк у Валён?? тольк? тры ? Шэльда, Маас ? Самбра.

Насельн?цтва [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Большая частка насельн?цтва Валён?? ? валёны , ? яны разма?ляюць па-француску. Акрамя таго, на тэрыторы? Валён?? (у прав?нцы? Льеж) разьмяшчаецца нямецкамо?ная супольнасьць , дзе кампактна пражываюць 71 300 чалавек, абсалютная большасьць як?х нямецкамо?ныя . У некаторых мун?цыпал?тэтах ля мяжы з Фляндрыяй дазваляецца абмежаванае выкарыстаньне н?дэрляндзкай у справаводзтве.

Хоць аф?цыйнай мовай Валён?? зья?ляецца француская, у побыце дагэтуль выкарысто?ваюцца шампанская , ларэнская , п?кардзкая й валёнская мовы. Самай распа?сюджанай зь ?х зья?ляецца апошняя ? валёнская. До?г? час яны л?чыл?ся дыялектам? францускай ? ста?леньне да ?х было грэбл?вым, аднак аж да пачатку XX стагодзьдзя яны дам?навал? ? грамадзтве, у той час як француская была мовай вышэйшых кляса? (буржуаз??).

У 1990 годзе гэтыя мовы был? прызнаныя рэг?янальным? мовам?. Цяпер наз?раецца адраджэньне ц?кавасьц? да гэтых мо? , асабл?ва да валёнскай як найболей распа?сюджанай. У некаторых школах валёнская выкладаецца ? якасьц? факультатыву, часам яе можна пачуць па радыё, аднак адз?най аф?цыйнай мовай застаецца француская.

Француская мова, што выкарысто?ваецца ? Валён?? некальк? адрозьн?ваецца ад францускай Францы? . Характэрнай розьн?цай зья?ляецца выкарыстаньне л?чэбн?ка? septante (семдзясят) ? nonante (дзевяноста) замест soixante-dix ? quatre-vingt-dix.

Акрамя вышэйперал?чаных мо?, у прав?нцы? Люксэмбург, у прымежных з аднайменнай дзяржавай раёнах, у хаду таксама люксэмбурская мова . Яна зья?ляецца не раманскай, а германскай, хоць ? ?трымл?вае шмат француск?х запазычаньня?.

Пал?тыка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Пасьля правядзеньня фэдэрал?зацы? Бэльг?? Валён?я стала а?таномным суб’ектам фэдэрацы? са сва?м урадам, парлямэнтам ? бюджэтам. Гало?ны заканада?чы орган ? Валёнск? парлямэнт, як? складаецца з 75 сябра? ? аб?раецца ?сеагульным галасаваньнем раз у пяць гадо?. Гало?ны выкана?чы орган ? валёнск? ?рад.

Эканом?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У XIX стагодзьдз? Валён?я была адным зь першых рэг?ёна? кантынэнтальнай Э?ропы , куды прыйшла з Ангельшчыны прамысловая рэвалюцыя . Тады асновай валёнскай прамысловасьц? была вугальная ? мэтал?чная гал?ны. Аднак у першай палове XX стагодзьдзя значэньне гэтых гал?н пачало падаць, ? цэнтар эканам?чнай акты?насьц? перамясьц??ся ? Фляндрыю. У цяперашн? час Валён?я атрымл?вае грашовыя трансфэры з Фляндры?, што выкл?кае ? Фляндры? незадаволенасьць ? спрыяе росту папулярнасьц? вельм? правых руха?, некаторыя зь як?х нават патрабуюць аддзяленьня Фляндры? ад ≪жабрако? суседзя?≫.

Цяпер самай дынам?чнай гал?най, якая разьв?ваецца ? валёнскай эканом?к?, зья?ляецца турызм. Турыста? прыцягвае прырода Ардэн ? г?старычныя гарады Бастонь , Дынан, Дзюбю? , а таксама вядомае сва?м? м?нэральным? водам? мястэчка Спа .

Цяжк?м застаецца эканам?чнае станов?шча гарадо? Шарлеруа ? Льеж, як?я дагэтуль ня могуць акрыяць ад заняпаду традыцыйных гал?н прамысловасьц? ? вугальнай ? мэталюрг?чнай.

Транспарт [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

За эксплюатацыю а?тобуса? ? трамвая? (трамвай ёсьць тольк? ? адным валёнск?м горадзе ? Шарлеруа) адказная кампан?я Societe Regionale Wallonne du Transport (SRWT), якая дзейн?чае пад ≪камэрцыйнай≫ назвай TEC (Transport en commun). Чыгунк? на тэрыторы? Валён?? эксплюатуюцца агульнабэльг?йскай (фэдэральнай) кампан?яй ≪Грамадзтва бэльг?йск?х чыгунак≫ ( па-француску : Societe Nationale des Chemins de fer Belges, CNCB , па-н?дэрляндзку : Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen ). Валёнская акруга адказны за эксплюатацыю а?тамаб?льных дарог сярэдняй важнасьц? (найважнейшыя а?тадарог? зья?ляюцца фэдэральнай уласнасьцю, за мясцовыя дарог? адказныя асобныя мун?цыпал?тэты).

На тэрыторы? Валён?? ? горадзе Шарлеруа разьмешчаны м?жнародны аэрапорт , па незразумелых чыньн?ках аф?цыйна названы Brussels South Airport, гэта значыць аэрапорт ≪Брусэль-Па?днёвы≫, хоць ён разьмешчаны ? 46 к?лямэтрах ад Брусэля, а ?ласна Брусэльск?м аэрапортам зья?ляецца Нацыянальны аэрапорт Завэнтэм. ?ншы буйны аэрапорт ? аэрапорт Льежа (аэрапорт Брысэт, па назьве разьмешчанага непадалёк пасёлка). Гэта ? друг? па вел?чын? аэрапорт Бэльг??, пасьля Завэнтэма. Аэрапорт Льежа спэцыял?зуецца на грузавых перавозках.

Побач з Монсам разьмешчаны самы маленьк? аэрапорт Бэльг?? ? С?нт-Г?слэ (St.Ghislain). Да?жыня яго адз?най паласы ? усяго 705 мэтра?, таму ён можа прымаць тольк? маленьк?я (у асно?ным спартовыя) самалёты . Побач з Намюрам разьмешчаны аэрапорт ≪Суарле≫ (Suarlee). Фактычна гэта проста травяное лётнае поле, аднак ён мае м?жнародны код ?дэнтыф?кацы? аэрапорта? ? EBNM (код ICAO).

Галерэя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• 
  З?мовы валёнск? пэйзаж з замкам
• 
  Нават сельск?я сядз?бы Валён?? часта нагадваюць замк?
• 
  Тыповая валёнская сельская хата
• 
  Старада?няя вежа

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Л’Арсуй, валёнская к?бэр-газёта