Ашмянск? павет

	Ашмянск? павет ; лац. A?mianski paviet
	Герб
Агульныя зьвестк?
Кра?на	Вял?кае Княства Л?то?скае
Статус	павет [d]
Адм?н?стр. цэнтар	Ашмяны
Дата ?тварэньня	1566
Дата скасаваньня	1795
Старосты	Старосты ашмянск?я
Насельн?цтва	гл. Дэмаграф?я
Плошча	15 925 км²
Час ?снаваньня	1565/66 ? 1795
Месцазнаходжаньне Ашмянскага павету
	Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гэтая назва мае некальк? сэнса?. Кал? вас ц?кавяць ?ншыя сэнсы, глядз?це таксама Ашмянск? павет (неадназначнасьць) .

Ашмя?нск? паве?т ? адм?н?страцыйна-тэрытарыяльная адз?нка ? складзе В?ленскага ваяводзтва Вял?кага Княства Л?то?скага . Г?старычна падзяля?ся на дзьве частк? ? Ашмянскую ? Зав?лейскую. Стал?ца ? места Ашмяны .

Г?сторыя [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У XIV?XVI стагодзьдзях ?снавала Ашмянская воласьць, якую часам называл? паветам ^[1]. Аф?цыйнае ?тварэньне павету адбылося тольк? па адм?н?страцыйна-тэрытарыяльнай рэформе 1565?1566 гадо?.

За часам? вайны Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай у 1655?1660 гадох Ашмяншчына знаходз?лася пад маско?скай акупацыяй. За гэты час была ?шчэнт разбураная гаспадарка павету, а ягонае насельн?цтва скарац?лася на палову ^[1]. У 1662 годзе сойм Рэчы Паспал?тай вызвал?? увесь Ашмянск? павет ад выплаты пратэрм?наваных падатка? ^[2].

Захавал?ся сьведчаньн? азначэньня жыхаро? Ашмянскага павету л?цьв?нам? : ≪ …в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин ^[a] белорусец Шменского повету ≫ (1627 год) ^[5], ≪ литвин Александр [Олехновский] в роспросе сказался родом белорусец, Полоцкого повету , шляхтич; отец его был шляхтич же, испомещен был под Вильной в Ошмянском повете, и отец де его то имение свое продал, а в то место имение купил в Полоцком повете ≫ (1632 год) ^[6]. Паводле каталёгу ордэну трын?тарыя? у Рэчы Паспал?тай (1785 год), Josepho Koncewicz… Lithuanus, in districtu Osmianensi natus… Sacramento Danilewcz… Lithuanus, in districtu Osmianensi natus ^[7]. Апроч таго, сярод верн?ка? некальк? параф?я? ?пам?наецца старал?тва , якую крын?цы зьвязваюць з рус?нам? : Сьв?р (1689 год) ^[8], Жодз?шк? (1701 год) ^[9].

У 1791 годзе, згодна з Канстытуцыяй Рэчы Паспал?тай , з Ашмянскага вылучыл? Зав?лейск? павет з цэнтрам у Паставах ^[10].

Па друг?м падзеле Рэчы Паспал?тай (1793 год) да Ашмянскага далучыл? ?сходнюю частку Менскага павету ? м?жрэччы Бярэз?ны зь мястэчкам? Нал?бакам? ? Дзера?ной . У вын?ку трэцяга падзелу Рэчы Паспал?тай (1795 год) тэрыторыя павету апынулася ? складзе Расейскай ?мпэры? .

Сымбол?ка [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Меск?я гербы атрымал? Ашмяны , Геранёны ? Л?пн?шк? ( Пагоня ).

Геаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

На по?начы межава? з Брасла?ск?м паветам В?ленскага ваяводзтва, на ?сходзе ? з Полацк?м ваяводзтвам , на по?дн? ? зь Менск?м паветам Менскага ваяводзтва ? Наваградзк?м паветам Наваградзкага ваяводзтва , на ?сходзе ? зь Л?дзк?м ? В?ленск?м паветам? В?ленскага ваяводзтва.

У склад Ашмянскага павету ?ваходз?ла тэрыторыя Ашмянскага гродавава , Вялейскага , Губскага , Да?гел?скага , Дудзкага , Крэ?скага , Марка?скага , Трабскага ^[11] ? Мядзельскага староства? ? прылеглыя прыватна?ласьн?цк?я маёнтк?.

На 1790 год павет нал?чва? 17 места? ? мястэчак. У розныя часы на тэрыторы? павету знаходз?л?ся месты ? мястэчк?: Ашмяны , Ашмянка Мураваная , Багдана? , Баруны , Бен?ца , Будсла? , Валожын , В?шне? , В?шне? (Завялейск?) , Войстам , Вялейка (Куранец Стары) , Гадуц?шк? , Гальшаны , Геранёны , Герман?шк? , Глыбокае , Гра?жышк? , Груздава , Гудагай , Данюшава , Да?гел?шк? , Да?г?на? , Дзевян?шк? , Дуды , Дун?лав?чы , Жодз?шк? , Жупраны , Забрэзьзе , Засьв?р , Кабыльн?к , ??е , Кама? , Канвел?шк? , Канстанц?нава , Крыв?чы , Крэва , Куранец , Лаздуны , Лебедзева , Л?пн?шк? , Лоск , Лучай , Лынтупы , М?калаева , Мосар , Мядзел , Нарв?л?шк? , Параф’янава , Паставы , Пярша? , Рэчк? , Славенск , Смаргонь , Солы , Суботн?к? , Сурв?л?шк? , Сьв?р , Сьвянцяны , Трабы , Цьверач , Юрац?шк? . Магдэбурскае права мел? Ашмяны (XVI ст.), Баруны (1705), Геранёны (25.05.1792), Жодз?шк? (1774), Крэва (7.04.1559), Л?пн?шк? (6.06.1633), Мядзел (6.10.1762), Сьвянцяны (1486).

Дэмаграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У сярэдз?не XVII ст. нал?чва? 30 542 дымы . Паводле сучасных падл?ка?, да вайны Маско?скай дзяржавы з Рэччу Паспал?тай (1654?1667) колькасьць насельн?цтва складала каля 214 тыс. чал., па вайне яно скарац?лася да 99 тыс. чал. ^[12].

У Ашмянск?м павеце пераважала дробная шляхта, нават ?снавала ?ран?чнае высло?е: ≪ашмянск? шляхц?ц: адна нага ? боце, другая ? лапц?≫. Адначасна гэта бы? найбольш заселены павет В?ленскага ваяводзтва ^[2].

Урадн?к? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Павятовы сойм?к праходз?? у Ашмянах, тамака ж месьц?л?ся падкаморск? суд , скл?калася паспал?тае рушаньне . Земск? ? гродзк? суды праходз?л? ? Ашмянах ? Мядзел?, з 1775 году ? у Ашмянах ? Паставах ^[13]. Ашмянская шляхта аб?рала двух пасло? на Вальны сойм ? двух дэпутата? на Гало?ны Трыбунал .

На Гарадзенск?м сойме 12 студзеня 1793 году дзеля павел?чэньня колькасьц? сэнатара? ад Вял?кага Княства Л?то?скага нам?навал? кашталяна ашмянскага шляхам павышэньня да кашталянскай годнасьц? мясцовага павятовага маршалка , як?м на той момант бы? Марц?н Аскерка . Ён атрыма? прыв?лей 26 кастрычн?ка 1793 году, але ?жо ? канцы восен? таго ж году новая адм?н?страцыйна-тэрытарыяльная рэформа Рэчы Паспал?тай скасавала ашмянскую кашталян?ю. У вын?ку, кашталян ашмянск? захава? свой тытул, але ?жо ня ме? сэнатарск?х па?намоцтва?.

Арх?тэктура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Дра?ляная [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

На тэрыторы? Ашмяншчыны склалася да?няя традыцыя дра?лянага дойл?дзтва.

Помн?к? традыцыйнай беларускай дра?лянай арх?тэктуры
Спаская царква, Верхняе
Царква Сьвятога Язэпа, ?жа
Капл?ца, Карале?цы
М?кольская царква, Латыгаль

Спаская царква, Нас?лава
Касьцёл Мац? Божай, Вял?кая Сэрвач
Прачысьценская царква, Сьпягла
Петрапа?ла?ская царква , Трабы

Мураваная [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

У XVII ст. у мураваную арх?тэктуру Ашмяншчыны прыйшла стыл?стыка барока , у XVIII ст. ? в?ленскага барока ? клясыцызму .

Глядз?це таксама [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Ашмянск? павет (Расейская ?мпэрыя)
Ашмянск? павет (1919?1939)

За?ваг? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

^ Ранейшыя сьведчаньн? ?жываньня канструкцы? ≪ родам л?цьв?н (л?то?ка) ≫: ≪ с?и Андр?и бяше родомъ Литвинъ, сынъ Ерденевъ , Литовскаго князя ≫ ^[3] ( Траецк? летап?с пад 1289 годам); ≪ литвин родом ≫ ( жывот Да?монта Пско?скага першай трэц? XIV стагодзьдзя ^[4]); ≪ родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа ≫ пра дачку вял?кага князя л?то?скага Гедз?м?на ( Н?кана?ск? летап?с 1526?1530 гадо?, адкуль перайшло ? Л?цавы летап?сны звод 1568?1576 гадо?)

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

^ ^а ^б Брэгер Г. Ашмянск? павет // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 1. С. 269.
^ ^а ^б Сял?цк? Ф. Да?г?на?ска-Будсла?ска-Крыв?цк? рэг?ён на да?няй В?леншчыне / Пераклад М?хася Г?ля. ? ?роцла?, 1989.
^ Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. ? М. ? Л., 1950. С. 344?345.
^ Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII ? первой трети XV веков. ? М., 2009. С. 199?201 .
^ Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 95.
^ Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. ? СПб., 1890. С. 432 .
^ Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. ? Roma, 1899. P. 540, 559 .
^ Ali?auskas V. Balt? religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Did?iojoje Kunigaik?tyst?je (XIV?XVIII a.). ? Vilnius: Lietuvi? katalik? mokslo akademija, 2016. P. 50.
^ Ali?auskas V. Balt? religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Did?iojoje Kunigaik?tyst?je (XIV?XVIII a.). ? Vilnius: Lietuvi? katalik? mokslo akademija, 2016. P. 280.
^ Насев?ч В. Тэрыторыя, адм?н?страцыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 1. С. 34?39.
^ Jelski A. Powiat aszmiana?ski // Słownik geograficzny... T. V. ? Warszawa, 1884. S. 338 .
^ Саганов?ч Г. Невядомая вайна: 1654?1667. ? Менск , 1995.
^ Каране?ск? А. Ашмянск? павет // ЭГБ . ? Мн. : 1993 Т. 1. С. 238.

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вял?кае княства Л?то?скае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн. : Беларуская Энцыклапедыя, 2005. ? Т. 1: Абаленск? ? Кадэнцыя. ? 684 с. ? ISBN 985-11-0314-4
Энцыклапедыя г?сторы? Беларус?. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: М. В. Б?ч ? ?нш.; Прадм. М. Ткачова ; Маст. Э. Э. Жакев?ч. ? Мн. : БелЭн , 1993. ? Т. 1: А ? Бел?ца. ? 494 с. ? ISBN 5-85700-074-2

[5] Ранейшыя сьведчаньн? ?жываньня канструкцы? ≪ родам л?цьв?н (л?то?ка) ≫: ≪ с?и Андр?и бяше родомъ Литвинъ, сынъ Ерденевъ , Литовскаго князя ≫ ^[3] ( Траецк? летап?с пад 1289 годам); ≪ литвин родом ≫ ( жывот Да?монта Пско?скага першай трэц? XIV стагодзьдзя ^[4]); ≪ родом литовка, а прозвище ей бысть литовское Августа ≫ пра дачку вял?кага князя л?то?скага Гедз?м?на ( Н?кана?ск? летап?с 1526?1530 гадо?, адкуль перайшло ? Л?цавы летап?сны звод 1568?1576 гадо?)

[evkl-1] а ^б Брэгер Г. Ашмянск? павет // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 1. С. 269.

[westki-2] а ^б Сял?цк? Ф. Да?г?на?ска-Будсла?ска-Крыв?цк? рэг?ён на да?няй В?леншчыне / Пераклад М?хася Г?ля. ? ?роцла?, 1989.

[3] Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. ? М. ? Л., 1950. С. 344?345.

[4] Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII ? первой трети XV веков. ? М., 2009. С. 199?201 .

[6] Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570?1667 гг. ? Минск, 1963. С. 95.

[7] Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. ? СПб., 1890. С. 432 .

[8] Asuncion A. Diccionario de escritores Trinitarios de Espana y Portugal. T. 2. ? Roma, 1899. P. 540, 559 .

[9] Ali?auskas V. Balt? religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Did?iojoje Kunigaik?tyst?je (XIV?XVIII a.). ? Vilnius: Lietuvi? katalik? mokslo akademija, 2016. P. 50.

[Ališauskas-2016-280-10] Ali?auskas V. Balt? religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Did?iojoje Kunigaik?tyst?je (XIV?XVIII a.). ? Vilnius: Lietuvi? katalik? mokslo akademija, 2016. P. 280.

[11] Насев?ч В. Тэрыторыя, адм?н?страцыйны падзел // ВКЛ. Энцыкл . ? Мн. : 2005 Т. 1. С. 34?39.

[12] Jelski A. Powiat aszmiana?ski // Słownik geograficzny... T. V. ? Warszawa, 1884. S. 338 .

[13] Саганов?ч Г. Невядомая вайна: 1654?1667. ? Менск , 1995.

[14] Каране?ск? А. Ашмянск? павет // ЭГБ . ? Мн. : 1993 Т. 1. С. 238.

[1]

[2]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[3]

[4]