Арый ( па-старажытнагрэцку : ?ρειο? , па-лац?нску : Ar?us ; каля 256, Пталема?да ? 336, Канстантынопаль ) ? раньнехрысьц?янск? сьвятар , ф?лёзаф ? аскет з К?рэна?к?. Вядомы прапаведваньнем дактрыны арыянства , напрамку ? хрысьц?янстве , прызнанага ерасьсю й асуджанага на Першым Н?кейск?м саборы ? 325 годзе. Дзейнасьць ? погляды Арыя выкл?кал? так званую ≪арыянскую палем?ку≫, якая аказала значны ?плы? на далейшае разьв?цьцё царквы й зацьвярджэньне хрысьц?янскай дагматык?.

Б?яграф?я [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Мног?я аспэкты жыцьця й вучэньня Арыя застаюцца нявысьветленым?, бо яго творы был? зьн?шчаны яшчэ пры яго жыцьц? па ?н?цыятыве прац??н?ка?. Асно?ным? крын?цам? аб жыцьц? й дзейнасьц? Арыя, акрамя фрагмэнта? яго ?ласных твора?, зья?ляюцца працы Афанас?я Вял?кага, Еп?фан?я К?прскага, царко?ных г?сторыка? Сакрата Схаластык?, Сазомена й Феадарыта К?рскага.

Маладосьць [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Арый нарадз??ся ? рымскай прав?нцы? К?рэна?ка на тэрыторы? сучаснай Л?б?? . Этн?чнае паходжаньне ? бербер ^[1] . Бацьку яго звал? Амон?й.

Сьвятарскае служэньня [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Ён атрыма? адукацыю пад к?ра?н?цтвам Лук?яна Антыах?йскага й каля 300 г. ста? прэсьв?тэрам Александрыйскай царквы . У 311 годзе Арый бы? адлучаны ад царквы арцыб?скупам Александрыйск?м Пятром за падтрымку ≪мелец?янскага расколу≫ ? Арый настойва? на ≪сьвятасьц? царквы≫ ? асуджа? б?скупа Пятра за паблажл?васьць да ≪заняпалых≫ падчас ганеньня?. Мучан?цкая сьмерць Пятра Александрыйскага падчас Вял?кага ганеньня часова прым?рыла Арыя з царквой, таму пасьля пакаяньня перад новым б?скупам Ах?лам Арый зно? прыня? сьвятарск? сан. Больш за тое, Арый нават л?чы?ся кандыдатам у пераемн?к? Ах?ла. Кал? пасьля сьмерц? апошняга эп?скапская катэдра зно? вызвал?лася, Аляксандар ста? суперн?кам Арыя ? барацьбе за яе. Галасы выбаршчыка? падзял?л?ся пам?ж ?м ? Арыем амаль паро?ну. На думку г?сторыка арыянства ?V-V стст. Ф?лосторгом Арый адмов??ся галасаваць за сябе на карысьць Аляксандра ? у далейшым арыяне тлумачыл? гэтую падзею высакароднасьцю яго душы. Правасла?ныя г?сторык? Феадарыт К?рск? й Еп?фан?й К?прск? меркавал?, што ён прайгра? выбары.

Займаючы пасаду прэсьв?тэра адной з цэрква? Александры?, Арый ме? магчымасьць працяглы час выкладаць сваё вучэньне. Час узьн?кненьня арыянства дакладна невядомы, ? на гэты конт ?снуе некальк? меркаваньня?. Яно атрымала шырокую папулярнасьць пасьля таго, як Арый уступ?? у спрэчку зь б?скупам Аляксандрам, як? ? публ?чнай дыскусы? выкарыста? фразу ≪Бог ёсьць Тройца ? Адз?ным ? Адз?ны ? Тройцы≫. Супраць Арыя спачатку выступ?? александрыйск? арх?прэсьв?тар Коллуф, як? ?бачы? у гэтым выразе савел?янства, затым Арый прайгра? у публ?чнай спрэчцы, пасьля чаго Аляксандар адлучы? яго ад царквы. Аднак Аляксандар ня бы? моцным тэолагам. Таму, па словах рэл?г?язна?ца А. В. Карташова, зь першых дзён спрэчк? пам?ж Арыем ? Аляксандрам ≪за апошн?м стая? ? ?мацо?ва? яго Афанас?й Александрыйск?≫, як? пазьней атрыма? назву ≪Вял?к?≫, як? бы? дыяканам пры той час.

Сярод прэсьв?тэра? Арый бы? 1-м рангам. Вучоны- дыялектык , красамо?ны прапаведн?к, высок? хударлявы дзед у аскетычна простым адзеньн?, акты?ных ? строг?х паводз?н (нават вораг? не казал? пра яго н?чога дрэннага), ён бы? кум?рам мног?х сва?х прыхаджан, асабл?ва жанчын, больш менав?та дыякан?с ? панна?, як?я прадста?лял? шматл?к?я арган?зацы?. Пасьля сьмерц? б?скупа Ах?ла яго кандыдатура на катэдру александрыйскага эп?скапа была адной зь першых. ?, здаецца, галасы выбаршчыка? пам?ж ?м ? Аляксандрам падзял?л?ся амаль паро?ну. Арыянск? г?сторык Ф?ласторг?й кажа, што Арый вел?кадушна адмов??ся ад гонару на карысьць Аляксандра. Але, на думку правасла?ных г?сторыка? Феадарыта й Еп?фан?я К?прск?х, як?я прызнаюць крын?цу асабл?вай непрыязнасьц? Арыя да Аляксандра й яго ерэтычнай упартасьц?, ? боль яго славалюбства ад ня?далага змаганьня з Аляксандрам.

Адлучэньне ад царквы не спын?ла распа?сюджваньне вучэньня Арыя . Разам зь ?м царкву пак?нула значная колькасьць простых прыхаджан, да трац?ны прэсьв?тэра? ? некальк? эп?скапа? ^[2] . Арый бы? кум?рам прыхаджан, асабл?ва жанчын (дыякан?с ? панна?) ? таму да яго далучыл?ся 700 панна?, 12 дыякана?, 7 прэсьв?тэра? ? 2 б?скупа (Тэон Мармарысск? й Сэкунда? Пталема?дзк?), што складала каля 1/3 усяго духавенства. горада Александры?. Незадаволены мяккасьцю л?ньн? Аляксандра супраць арыяна?, Коллуф абв?навац?? апошн?х у патураньн? ерэтыкам, абвясьц?? сябе б?скупам ?, не будучы рукапакладзеным, пача? самавольна высьвячаць прэсьв?тара?. У адказ на гэта Аляксандар ста? дзейн?чаць больш рашуча, у 320 ц? 321 г. ён скл?ка? сабор у Александры?, на як?м Арый зно? бы? адлучаны ад царквы.

Арый , як? адправ??ся ? Палестыну, знайшо? ня тольк? падтрымку ? асобе Я?сев?я Кесарыйскага, Аэцыя Л?дзкага й Па?л?на Тырскага, але й новага суперн?ка ? асобе Макарыя, б?скупа ?ерусал?ма. Нап?саны каля 320 г. л?ст Арыя з просьбай аб падтрымцы да Я?сев?я Н?камэдыйскага з мэтай прым?рэньня яго зь б?скупам Аляксандрам паказвае раскол Царквы Палестыны на ≪правасла?ны≫ по?дзень (Ерусал?м ? Газа) ? арыянскую по?нач ^[3] . Хадайн?цтва Я?сев?я аказалася беспасьпяховым. На думку В. В. Болатава, гэта было зьвязана з тым, што Н?камэдыя, якая ? той час стала стал?цай Рымскай ?мпэры?, прэтэндавала на першынство на ?сходзе, а тон пасланьня Я?сев?я наводз?ць на думку аб праве эп?скапа м?трапал?та ?мешвацца ? ег?пецк?я справа? ^[4] . Пасьля гэтага Арый ста? больш акты?на прапагандаваць сваё вучэньне, зьвяртаючыся, як сьцьвярджае Ф?ласторг?й, нават да складаньня песьня? для марако? ? млынаро?. Са свайго боку Аляксандар таксама пача? рассылаць пасланьн? б?скупам ?ншых Цэрква?, тлумачачы прычыны адлучэньня Арыя ^[5] .

У так?м стане, кал? высьветл?лася, хто зь б?скупа? за як? бок, ?мпэратару Канстантыну стала вядома аб канфл?кце. Яго першая рэакцыя, абумо?леная пал?тычным? прычынам? ? неабходнасьцю захаваньня царко?нага адз?нства, падтрымк? пал?тычнай стаб?льнасьц? ? Ег?пце, была прых?льнай да арыяна?. Значны ?плы?, акрамя Я?сев?я Н?камэдыйскага, чыя бл?зкасьць да Л?цыньн? некальк? дыскрэдытавала яго, аказа? б?скуп Кесарыйск? Я?сев?й, як? таксама не л?чы? погляды Арыя небясьпечным?. ?мпэратар вырашы? узяць на сябе ролю пасрэдн?ка, адправ??шы пасланьне Арыю й Аляксандру. У ?м ён прапано?ва? пак?нуць гэтую спрэчку ^[6] . Адпра?н?ком гэтага л?ста ?мпэратар абра? б?скупа Кардовскага Ос?я, як?, прыбы?шы ? Александрыю, зразуме?, што пытаньне насамрэч патрабуе сур’ёзнага падыходу да яго вырашэньня. Пакольк? ? той час патрабавала вырашэньня пытаньне аб выл?чэньн? Пасхал??, было вырашана правесьц? Сусьветны сабор ^[7] .

Таксама верагодна, на падставе выя?леных у 1905 г. дакумэнтальных сьведчаньня?, што перад саборам у Н?ке? адбы?ся сабор у Антыёх??, на як?м выступ?л? Арый, яго вучэньне й яго найбольш гарачыя прых?льн?к? - Феадот Лаадыкейск?, Нарцыс Нерон?йск? й Я?сев?й Кесарыя - был? асуджаныя ^[8] .

Пасьля Н?кейскага сабору Арый бы? сасланы ? ?л?рыю й яму было забаронена вяртацца ? Ег?пет. Аднак не?забаве ён бы? вернуты са ссылк? ?мпэратарам Канстантынам. Сам Канстантын перад сьмерцю ? 337 годзе бы? ахрышчаны арыянск?м б?скупам Я?сев?ем Н?камэдыйск?м ^[9] .

Арый памёр у 336 г. ва ?зросьце 80 гадо?, напярэдадн? свайго ?рачыстага вяртаньня ва ?лоньне Касьцёла.

Вучэньня [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Вядучай ?дэяй арыянства бы? антытрын?тарызм ? адма?леньне адз?насутнасьц? Сьвятой Тройцы . Паводле Арыя, Езус Хрыстус  ? не Бог , а найдасканалейшае Божае стварэньне, якое мае перавагу над ?ншым? створаным? ?стотам? й мае найвышэйшую пасьля Бога Айца годнасьць. Найбольш ярк?м прац??н?кам гэтай думк? бы? александрыйск? патрыярх Аляксандар, па ?н?цыятыве якога Арый бы? падвергнуты анатэме, выгнаны з горада й асуджаны на Н?кейск?м саборы .

Творы Арыя был? зьн?шчаны й дайшл? да нас у фрагмэнтах. Яго ≪Θ?λια≫ (≪Банкет≫) ? гэта абарона сваёй навук? ? напа?паэтычнай, напа?праза?чнай форме; за выключэньнем некальк?х фрагмэнта? у творах Афанас?я Вял?кага, яна да нас не дайшла. Захавал?ся л?сты Арыя да Я?сев?я Н?камэдыйскага й Аляксандра Александрыйскага († 17 красав?ка 326 г.). Асно?ным? крын?цам? зьвестак пра яго зья?ляюцца, акрамя фрагмэнта? яго ?ласных твора?, працы Афанас?я, разьдзелы 68 ? 69, працы Еп?фан?я аб ерасях, царко?ныя г?сторы? Сакрата, Сазомена, Феадарыта й Ф?ласторг?я.

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Болата? В. В. История Церкви в период Вселенских Соборов. ? М.: Поколение, 2007. ? 720 с. ? ISBN 978-5-9763-0032-3
• Бриллиантов А. И.  Лекции по истории древней церкви. ? СПб.: Издательство Олега Абышко, 2007. ? 480 с. ? ISBN 978-5-9900890-3-7
• Карташа? А. В.  Вселенские соборы. ? М.: Республика, 1994. ? 542 с. ? ISBN 5-250-01847-5
• Hanson R. P. C.  The Search for the Christian Doctrine of God: The Arian Controversy, 318?381 A.D. . ? New York: Continuum International Publishing Group, 2005. ? 960 с. ? ISBN 0-5670-3092-X
• Irshai O.    Fourth Century Christian Palestinian Politics: A Glimpse at Eusebius of Cesarea's Local Political Career and Its Nachleben in Christian Memory // Inowlocki S., Zamagni C. Reconsidering Eusebius: Collected Papers on Literary, Historical, and Theological Issues. ? BRILL, 2011. ? С. 25-39. ? ISBN 9789004203853 .
• [1] . ? Leuven: Peeters, 2017. ? Т. X. ? P. 27?42. ? ISBN 978-90-429-3591-4

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Зварич В. З. Ар?й // Велика укра?нська енциклопед?я
• Жданович О. Ар?анство в епоху Константина Великого. Ки?в: ?н-т ?стор?? НАНУ, 2009. 222 с.
• Стельмашова А. Ар?анство в давн?й Укра?н? // Пам’ятки Укра?ни. 1993. № 1- 6. С. 85-86.
• Арий // Православная богословская энциклопедия, т. ?. ? Петроград: тип. А. П. Лопухина, 1900. ? кол. 1023-1026   (рас.)
• Арий // Православная энциклопедия   (рас.)