≪
Хартыя’97
≫ ? абвешчанае 10 л?стапада 1997 году беларускае грамадзянскае
згуртаваньне
адновы
народа?ладзьдзя
? Беларус? замест усталяванай
дыктатуры
(
Аляксандра Лукашэнк?
) дзеля прадух?леньня ?тварэньня
татал?тарнай
?мпэры? на
постсавецкай
прасторы. Складзеная па аналёг?? з
Хартыяй’77
? дэклярацыяй, што абвесьц?ла прынцыпы пераадоленьня татал?тарызму ? адна?леньня дэмакраты? ?
Чэхаславаччыне
. Тэкст на прапанову
журнал?ста
Зьм?тра Бандарэнк?
[1]
нап?са? псыхоляг
Уладз?мер Уладз?мерав?ч Мацкев?ч
[2]
. Канстатавала парушэньн? право? чалавека ? Беларус?, разбурэньне нацыянальнай культуры. Тэкст апубл?кавал? тагачасныя вядучыя незалежныя газэты: ≪
Имя
≫, ≪
БДГ
≫, ≪
Народная воля
≫, ≪
Свабода
≫, ≪
Свободные новости
≫ ? ?ншыя.
У арган?зацыйны кам?тэт грамадзкай ?н?цыятывы ? розны час уваходз?л?
Андрэй Саньн?ка?
,
Аляксандар М?л?нкев?ч
,
Уладз?мер Мацкев?ч
,
В?ктар ?вашкев?ч
,
Людм?ла Гразнова
,
Пётар Марца?
(
be
)
,
Юры Хашчавацк?
? ?ншыя вядомыя дзеячы. Першым? Хартыю падп?сал? 104 вядомыя ? кра?не пал?тык?, грамадзк?я ? культурныя дзеячы, журнал?сты. З найбольш значных урадо?ца? сярод ?х был? 2-?я
м?н?стар унутраных справа?
Юры Захаранка
(1994?1995),
м?н?стар абароны
Павал Казло?ск?
(1992?1994), старшыня
Нацыянальнага банку
Стан?сла? Багданкев?ч
(1991?1995) ?
старшыня ?раду
М?ха?л Чыг?р
(1994?1996), м?н?стар зьнешн?х эканам?чных сувязя?
М?ха?л Марын?ч
(1994?1998), усе 3 старшын?
Вярхо?нага Савету
Стан?сла? Шушкев?ч
(1991?1994),
Мечысла? Грыб
(1994?1996) ?
Сямён Шарэцк?
(1996). Пазьней дакумэнт падп?сал? больш за 100 000 грамадзян Беларус?.
[3]
У л?пен? 1998 г. адбылася рэг?страцыя дамэну charter97.org ? стварэньне першага дызайну старонк?. 11 верасьня сайт пача? працу. Абна?леньне разьдзела? адбывалася штомесяц. Ладз?лася рассылка нав?на? на
электронную пошту
. Сайт патрап?? у 20-ку найбольш наведвальных грамадзка-пал?тычных бачына? паводле расейскага вэб-л?чыльн?ка ≪
Рамблер
≫. 4 студзеня 1999 году пачалося штодзённае абна?леньне нав?на? ? зьмян??ся выгляд сайту, як? ста?ся 43-?м дададзеным у каталёг беларускага вэб-л?чыльн?ка ≪Акав?та≫ (
www.akavita.by
). 30 тра?ня бачына ?першыню займела больш за 1000 непа?торных наведн?ка? за дзень праз асьвятленьне
трагеды? на Ням?зе
, зьвестк? ? фатаздымк? аб якой скарыстал? замежныя выданьн?. 21 л?пеня ?першыню адбылася на?проставая перадача зь Менску ?
сец?ва
аб вул?чным сходзе ≪Провады прэзыдэнта≫, прысьвечаным сканчэньню прэзыдэнцк?х па?намоцтва? А. Лукашэнк?. Таксама цягам году адбыл?ся першыя он-лайн-канфэрэнцы? з пал?тыкам?.
9 верасьня 2001 году Дзяржа?ны цэнтар бясьпек? зьвестак, як? к?рава?
сыстэмай дамэнных ?мёна?
у зоне
.by
, на загад
Савету бясьпек? Рэспубл?к? Беларусь
блякава? доступ да сайту ? Беларус? падчас
прэзыдэнцк?х выбара?
. 19 красав?ка 2002 году сайт упершыню зьмясьц?? в?дэакл?пы аб вул?чным шэсьц? ≪Так жыць нельга≫. У кастрычн?ку л?к наведн?ка? дасягну? 50 тыс. з 80 кра?на?, бо сайт ад пачатку ме? ангельскамо?ную вэрс?ю. Увосень 2003 году першым нав?ны сайту пача? разьмяшчаць расейск? партал ≪
Яндэкс
≫. З 17 кастрычн?ка 2004 году сайт зно? блякавал? цягам тыдня вул?чных шэсьця? супраць
мах?нацыя?
з вын?кам?
парлямэнцк?х выбара?
?
рэфэрэндуму
. З 19 сакав?ка 2006 году бачыну блякавал? да разгону 25 сакав?ка вул?чнага сходу на
Кастрычн?цкай плошчы
стал?цы супраць фальсыф?каваньня вын?ка?
прэзыдэнцк?х выбара?
. Увосень 2007 году адбы?ся запуск сучаснага дызайну сайту
[4]
. У красав?ку 2010 году сайт займа? 19 месца ? рэйтынгу беларуск?х сайта? па колькасьц? наведвальн?ка? зь Беларус? паводле зьвестак ≪Акав?ты≫
[5]
. 23 сакав?ка 2011 году
Генэральная пракуратура Рэспубл?к? Беларусь
вынесла пазасудовую пастанову аб закрыцьц? на?проставага доступу да сайту з
урадавых
установа? на падставе ?ласнага абв?навачаньня ? парушэньн? частк? 2 артыкула 8 Закону аб масавых мерапрыемствах у Рэспубл?цы Беларусь (≪Да атрыманьня дазволу на правядзенне масавага мерапрыемства.. асобы ня маюць права абвяшчаць у сродках масавай ?нфармацы? аб даце, месцы ? часе яго правядзеньня≫)
[6]
. 29 ? 30 сьнежня 2011 году сайт прыпыня? працу праз узлом
[7]
. 14 верасьня 2012 году сайт займе? сваю сядз?бу ?
Варшаве
(
Польшча
)
[8]
.
24 студзеня 2018 году доступ да вэб-сайту
chapter97.org
бы? заблякаваны па ?сёй кра?не ? адпаведнасьц? з рашэньнем
М?н?стэрства ?нфармацы? Рэспубл?к? Беларусь
.
[9]
Радавыя чытачы парталу зь
Беларус?
вымушаны карыстацца спэцыяльным? праграмам?, прокс?-сэрверам? ? ?сялякага роду анан?м?майзерам?. З замежных
IP-адрасо?
доступ на сайт кампан?? вольны.
[9]
У жн??н? 2022 году беларуск?я ?лады прызнал? ≪Хартыю≫ экстрэм?сцк?м фармаваньнем
[10]
. Раней у 2021?2022 гадах яе тэлеграм-канал, лягатып, сайт ? старонк? ? сацыяльных сетках был? ?несены ? сьп?с экстрэм?сцк?х матэрыяла?
[11]
.
Уранку 11 красав?ка 2007 году сайт зьмясьц??
адцэнзураваную
частку
?нтэрв?ю
старшын?
Кансэрваты?на-хрысьц?янскай парты? ? БНФ
Зянона Пазьняка
, якое той да?
Сяргею Навумчыку
для
Радыё ≪Свабода≫
?
Нью-Ёрку
(
ЗША
)
[12]
. А 17-ай гадз?не по?ны тэкст ?нтэрв?ю зьяв??ся на сайце радыё
[13]
. На сайце ≪Харты?’97≫ зь ?нтэрв?ю выкрэсьл?л? ?рывак з адказу датычна гвалто?нага спыненьня галадо?к? супраць неканстытуцыйнага
рэфэрэндуму 1995 году
: ≪Што да некаторых псэ?даапазыцыйных дзеячо?, дык яны альбо тады был? ? хунце, падтрымл?вал? Лукашэнку ? гэтай гнюснай справе, альбо, ? лепшым выпадку, ма?чал?. Гэта прэм’ер Чыг?р,
Ганчар
,
Булаха?
,
Лябедзька
, м?н?стры
Лявона?
?
Марын?ч
,
Фядута
≫. Таксама выкрэсьл?л? згадку пра былых дэпутата?
Палаты прадста?н?ко?
2-га скл?каньня
Сяргея Скрабца
?
Валерыя Фралова
: ≪Няда?на ? Менску два арыг?налы кухоннай думк? на по?ным сур’ёзе прык?нул?ся сьвяцейшым? за Лукашэнку (?сё згодна з ?тэорыяй шлангу“) ? абвясьц?л? м?тынг ?ед?нен?я“ з Расеяй, пад Бел-Чырвона-Белым Сьцягам ? расейск?м трыкалёрам≫.
З апошняга адказу аб ?гнараваньн? праблема? беларускай мовы ? нацыянальнай культуры выдал?л? 3 з 4
абзаца?
: ≪Чужая ?мпэрская
прапаганда
супрацьпаста?ляе Адраджэньню пазыцыю ?
статус кво
“, якая нак?раваная на замацаваньне вын?ка?
акупацыйнай
пал?тык? ? якасьц?
сацыяльнай нормы
(
en
)
, на якую мус?ць абап?рацца ?сялякае пра?нае ? грамадзкае дзеяньне. Зьмяненьне дэмаграф?чнай сытуацы? ? вын?ку
генацыду
, зьн?шчэньне беларускай школы, забарона беларускай мовы,
русыф?кацыя
, ? усё гэта прадста?лялася
руск?м? камун?стам?
? ?мпэрцам? ус?х масьця? як ?снуючая норма грамадзтва. Як ?снуючае
дэ-факто
. А яно так ? было.
Грамадзкая дэфармацыя ? вын?к
антыбеларускай
пал?тык? ? прадста?лялася як ?статус кво“, на падставе якога мус?? бы ? далей ?снаваць народ. Усялякая спроба выпра?леньня дэфармацы? трактавалася ?мпэрцам? як
радыкал?зм
,
экстрэм?зм
, парушэньне парадку, гвалт над грамадзтвам ? гэтак далей.
Агрэс??насьць пазыцы? ≪статус-кво≫ вын?кае зь яе ?мпэрскай антыбеларускай сутнасьц?. Усе антынацыянальныя, так званыя ≪агульнадэмакратычныя≫ ? прамаско?ск?я групы стаял? ? стаяць на пазыцы? ≪статус-кво≫. З гэтай жа пазыцы? вын?кае ? кухонная ф?лязоф?я ≪прык?дваньня≫, патрабаваньне ≪не выпячвацца з нацыянальнай ?дэяй, зь беларускай мовай≫ ? гэтак далей. Усё гэта гучыць часам
кам?чна
, але ня выглядае, аднак, так?м ужо ? сьмешным, бо адлюстро?вае выразную антыбеларускую пазыцыю, выя?леную ?
дэмагаг?чнай
? бесталковай форме≫
[14]
.