Гарацыё Нэльсан па-ангельску : Horatio Nelson
29 верасьня 1758 ( 1758-09-29 ) [1] [2] [3] […] ? 21 кастрычн?ка 1805 ( 1805-10-21 ) [1] [2] [3] […] (47 гадо?)
Месца нараджэньня	Burnham Thorpe [d] , К?нгз-Л?н-энд-Уэст-Норфалк [d] , Норфалк , Ангельшчына , Карале?ства Вял?кабрытан?я
Месца сьмерц?	Мыс Трафальгар [d] , Андалюз?я , Г?шпан?я
Прыналежнасьць	Вял?кабрытан?я
Род войска?	карале?ск? вайскова-марск? флёт Вял?кабрытан??
Гады службы	1771?1805
Званьне	в?цэ-адм?рал
Узнагароды	Ордэн сьвятога Ях?ма, Ордэн Па?месяца, Ордэн Сьвятога Фэрдэнанта, Ордэн Сьвятога Яана Ерусал?мскага
Гарацыё Нэльсан у В?к?схов?шчы

Гарацыё Нэльсан ( па-ангельску : Horatio Nelson ; 29 верасьня 1758, Бёрнэм Торп, графства Норфалк  ? 21 кастрычн?ка 1805, мыс Трафальгар , Г?шпан?я ) ? ангельск? флятаводзец, в?цэ-адм?рал (1 студзеня 1801), барон Н?льск? (1798), В?конт (1801).

Жыцьцяп?с [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Нарадз??ся ? сям’? прыхадзкога сьвятара Эдмунда Нэльсана (1722?1802) ? Кэтрын Сакл?нг (1725?1767). Род Нэльсана? бы? багасло?ск?м . Сьвятарам? служыл? тры пакаленьн? мужчын гэтае сям’?. У сям’? Эдмунда Нэльсана было адз?наццаць дзяцей, выхо?ва? ён ?х строга, люб?? парадак ва ?с?м, л?чы? сьвежае паветра ? ф?зычныя практыкаваньн? вельм? важным? ? справе выхаваньня, шчыра веры? у Бога, л?чы? сябе сьвятаром, пра?дз?вым джэнтльмэнам ? збольшага нават навуко?цам. Гарацыё рос хварав?тым дз?цем, невял?кага росту, але з жывым характарам. У 1767 годзе памерла мац? Гарацыё ? Кэтрын Нэльсан ? ва ?зросьце 42 гадо?. Эдмунд Нэльсан пасьля сьмерц? жонк? друг? раз не жан??ся. Гарацыё асабл?ва збл?з??ся з братам ??льямам, як? пасьля таксама як ? бацька стан? сьвятаром. Гарацыё адвучы?ся ? дзьвюх школах: пачатковай Да?нэм-Маркэт ? сярэдняй ? Норв?чы , вывучы? Шэксьп?ра ? асновы латын?, але сх?льнасьц? да вучобы ? яго не было.

У 1771 годзе ? 12 гадо? ён паступ?? юнгаю на карабель свайго дзядзьк? кап?тана Морыса Сакл?нга, героя Сям?гадовае вайны . Рэакцыя дзядзьк? на жаданьне Гарацыё паступ?ць на флёт была наступная: ≪Чым прав?н??ся бедны Гарацыё, што менав?та яму, самаму дал?катнаму з ус?х, прыйдзецца несьц? марскую службу? Але хай прыязджае. Можа, у першым жа ба? гарматнае ядро зьнясе яму галаву ? пазбав?ць ад ус?х клопата?!≫ . Не?забаве карабель дзядзьк? ≪Рэзанабаль≫ бы? паста?лены на кансэрвацыю, ? Гарацыё па просьбе дзядзьк? перавял? на л?нейны карабель ≪Трыюмф≫. Кап?тан ≪Трыюмфу≫ зьб?ра?ся ?сьц? ? Вэст-?ндыю ? менав?та ? гэтым рэйсе малады Нэльсан атрыма? першыя навык? марское службы. Пасьля Нэльсан успам?на? пра першае плаваньне: ≪Кал? я ? не атрыма? посьпех у сваёй адукацы?, то, ва ?сяк?м разе, набы? шмат практычных навыка?, аг?ду да Карале?скага флёту ? засво?? дэв?з матроса? : ?У барацьбе за ?знагароды ? славу наперад, адважны марак!“≫. Затым ён працава? сыгнальным на ?ншым карабл?. Пасьля гэтага Сакл?н? заб?рае пляменьн?ка да сябе на ≪Тры?мф≫ у якасьц? м?чмана . Карабель нёс дазорную службу, а кап?тан Сакл?н? займа?ся марской адукацыяю пляменьн?ка. Пад к?ра?н?цтвам дзядзьк? Гарацыё авалода? асновам? нав??ацы?, навучы?ся чытаць мапу ? выконваць абавязк? канан?ра. Не?забаве малады Нэльсан атрыма? у сваё распараджэньне баркас ? хадз?? на ?м у вусьцях Тэмзы ? М?дуэя.

Улетку 1773 году была ар?ан?завана палярная экспэдыцыя, у складзе якое бы? ? чатырнаццац?гадовы Гарацыё, нак?раваны служыць на ≪ Каркас ≫. Экспэдыцыя не прынесла посьпеху ? дагэтуль вядомая тольк? тым, што ? ёй удзельн?ча? будучы герой. Аднак ? там Гарацыё ?раз?? ус?х сваёю адвагаю, кал? ?начы ?бачы?шы белага мядзьведзя, схап?? мушкет ? пагна?ся за ?м да жаху кап?тана карабля, мядзьведзь, напалоханы стрэлам гарматы схава?ся, а па вяртаньн? на карабель Нэльсан узя? усю в?ну на сябе. Кап?тан, лаючы яго, у душы захапля?ся адвагаю маладога чалавека. Палярныя прыгоды загартавал? героя, ? ён прагну? новых подзьв?га?.

У 1773 годзе ён ста? матросам 1-й клясы на брыгу ≪Сыхорс≫. Амаль год Нэльсан правё? у ?ндыйск?м ак?яне. У 1775 годзе ён зьлёг з прыступам л?хаманк?, яго дастав?л? на судна ≪Дэльф?н≫ ? адправ?л? да бераго? Ангельшчыны. Зваротнае плаваньне до?жылася больш за шэсьць месяца?. Шмат пазьней Нэльсан успам?на? пра нейкае бачаньне на шляху зь ?нды?: ≪Нейкае сьвятло, якое сыходз?ла зь неба, з?готкае сьвяц?ла, што кл?ча да славы й тры?мфу≫ . Па прыбыцьц? на радз?му яго прызначыл? на карабель ≪Вустэр≫ чацьвёртым лейтэнантам, гэта значыць ён бы? ужо вахтавым начальн?кам, хоць ня ме? яшчэ аф?цэрскага чыну. Ён нёс патрульную службу ? суправаджа? гандлёвыя караваны.

Увесну 1777 году Гарацыё Нэльсан зда? ?спыт на чын лейтэнанта ^[4] , як кажуць, не без дапамог? свайго ?сёмагутнага дзядзьк? кап?тана Сакл?нга, як? бы? старшынёю ?спытнае кам?с??. Адразу ж пасьля ?дала здадзенага ?спыту ён атрыма? прызначэньне на фрэгат ≪Лявэста?≫, як? адплыва? у Вэст-?ндыю. Аф?цэрск? тост перад адплыцьцём: ≪За кровапрал?тную вайну ? сэзон, як? нясе хваробы!≫ Каманда ≪Лявэстава≫ став?лася да маладога лейтэнанта з павагаю ?, кал? ён пак?да? фрэгат, падаравала яму на памяць скрыначку са слановае костк? ? выглядзе ?х фрэгату. Нэльсан перайшо? на флягманск? карабель ≪Брыстоль≫ пад камандаваньнем Паркера.

У 1778 годзе Нэльсан ста? камандэрам ? атрыма? прызначэньне на брыг ≪Бэджэр≫, як? ахо?ва? усходн? бераг Лац?нскае Амэрык?. Служба па ахове ?зьбярэжжа была клапатл?вай, бо ?весь час даводз?лася ганяцца за кантрабандыстам?. У адз?н з дзён стаянк? ≪Бэджэра≫ ? зал?ве Мантэга раптам загарэ?ся брыг ≪Глязга≫. Дзякуючы дзеяньням Нэльсана каманда брыга была выратавана.

У 1779 годзе Нэльсан у дваццаць гадо? ста? кап?танам судна ≪Х?нчынбург≫. У першым самастойным плаваньн? каля бераго? Амэрык? ён захап?? некальк? гружаных судна?, узнагарода склала каля 800 фунта?, частку гэтых грошай ён перасла? бацьку.

У 1780 годзе па загадзе адм?рала Паркера Нэльсан пак?ну? Ямайку , высадз?? дэсант у вусьц? рак? Сан-Хуан з мэтай захопу форта Сан-Хуан. Форт бы? узяты, але без Нэльсана, якому было загадана вярнуцца на Ямайку, што выратавала яму жыцьцё, бо большасьць матроса? памерла ад жо?тае л?хаманк?. Хворы лячы?ся ? хаце адм?рала Паркера, дзе ён бы? прыняты як сын. Зь першым суднам яго адправ?л? ? Ангельшчыну лячыцца. Ён прыеха? ? курортнае мястэчка Бат , адкуль нап?са?: ≪Я адда? бы ?сё, каб ?зно? быць у Порт-Рояле . Тут няма лэдз? Паркер, а слуг? не зьвяртаюць на мяне н?якай уваг?, ? я валяюся як бервяно≫. Акрыяньне ?шло павольна. Ён наведа? брата ??льяма ? Норфалку, даведа?ся пра пра жаданьне брата стаць суднавым сьвятаром. Гэта прывяло Гарацыё ? жах, ён, як н?хто ?ншы, ведаючы марск?я норавы, усьведамля?, што гэта справа неверагодна цяжкая ? ня?дзячная. Аднак брат заста?ся пры сва?м меркаваньн?.

Не?забаве адбылося прызначэньне на ≪Альбэмарль≫, ён бы? адпра?лены ? Дан?ю, затым служы? у Квэбэку.

У Квэбэку Гарацыё сустрэ? сваё першае каханьне ? 16-гадовую дачку начальн?ка вайсковае пал?цы? Мэры Сымпсан. Зь яго л?сто? в?даць, што ён н?кол? яшчэ не ме? падобных пачуцьця? ? не ме? досьведу ? справах любо?ных. Ён мары?, што павязе Мэры на радз?му ? ц?ха зажыве зь ёю ? сельск?м Норфалку: ≪Што мне флёт ? што мне зараз кар’ера, кал? я знайшо? сапра?днае каханьне!≫ . Аднак, аддаючыся марам, закаханы нават не знайшо? час спытаць Мэры пра яе пачуцьц? да яго. Сябры ?гаварыл? яго не раб?ць пакуль прапанову ? праверыць свае пачуцьц?, адправ??шыся ? Нью-Ёрк ? новы порт прып?ск? ≪Альбэмарля≫. Тут ён пазнаём??ся з прынцам ??льямам, будучым каралём Ангельшчыны В?льгельмам IV , прынц успам?на?: ≪Кал? Нэльсан прыбы? у сва?м баркасе, ён зда?ся мне хлопчыкам у форме кап?тана≫ .

У 1783 годзе ?зя?шы адпачынак, ён паеха? зь сябрам у Францыю, яго непрыемна зьдз?в?ла гэтая кра?на - вечны вораг Ангельшчыны, аднак Гарацыё закаха?ся ? нейкую м?с Эндрус, узаемнасьц? ад яе ён так ? не дамогся. Ён зьеха? у Лёндан ? адтуль нап?са? брату: ≪У Лёндане гэтульк? спакуса?, што жыцьцё мужчыны сыходз?ць на ?х цалкам≫. Да зьдз??леньня шматл?к?х Нэльсан жада? стаць парлямэнтарыем ? лаб?яваць ?нтарэсы Адм?ралцейства ? парлямэнце, аднак, кал? першы лёрд адм?ралцейства прапанава? яму вярнуцца на службу, той неадкладна згадз??ся. Так з пал?тыкаю было скончана. Яму прапанавал? фрэгат ≪Барэй≫, як? пав?нен бы? несьц? дазорную службу ? Вест-?нды?. У штат судна Нэльсану прыйшлося ?ключыць брата ??льяма, як? так ? не адмов??ся ад думк? быць сьвятаром на карабл?. У Порта Дыль кап?тан даведа?ся, што галяндцы захап?л? 16 ангельск?х марако?, ён адправ?? на борт галяндскага судна ?зброены атрад ? адкры? гарматныя порты, марак? был? адпушчаны ? папо?н?л? каманду ≪Барэя≫. У 1784 годзе фрэгат увайшо? у гавань вострава Антыгуа , яго прыводз?л? ? парадак ? нагружал? запасам?. Тым часам кап?тан пасьпе? пазнаём?цца ? закахацца ? Джэйн Мо?трэй, жонку прадста?н?ка Адм?ралцейства на Антыгуа, не?забаве ж службо?ца адкл?кал? ? Ангельшчыну ? разам зь ?м адбыла яго прыгажуня жонка. Брат ??льям, расчарава?шыся ? пасадзе суднавага сьвятара, зап?? ? цяжка захварэ?, яго прыйшлося адправ?ць дахаты ? Ангельшчыну.

Не склал?ся аднос?ны ? Нэльсана ? з камандуючым. Асно?наю задачаю Нэльсана ? Вэст-?нды? бы? кантроль за выкананьнем Нав??ацыйнага акту, паводле якога ? ангельск?я калян?яльныя порты можна было ?воз?ць тавары вылучна на ангельск?х суднах, так?м чынам ангельск?я купцы ? судна?ладальн?к? атрымл?вал? манапол?ю на гандаль ? адначасова гэты акт падтрымл?ва? брытанск? флёт.

Пасьля заваёвы Злучаным? Штатам? незалежнасьц?, амэрыканск?я судны стал? замежным? ? не магл? гандляваць на тых жа ?мовах, аднак рынак сфармава?ся, ? амэрыканцы працягвал? гандаль. Мясцовыя ангельск?я службо?цы ведал? пра гэта, але ма?чал?, бо атрымл?вал? важк? адсотак з кантрабанды. Нэльсан л?чы?, кал? гандаль амэрыканца? нанос?ць шкоду Ангельшчыне, ён пав?нен быць выкаранены. Пасьля ён успам?на?: ≪У бытнасьць сваю калян?стам? амэрыканцы валодал? амаль ус?м гандлем ад Амэрык? да Вэст-?ндыйск?х выспа?, а кал? вайна скончылася яны забыл?ся, што атрыма?шы перамогу, яны стал? замежн?кам? ? зараз ня маюць права гандляваць з брытанск?м? калён?ям?. Нашы губэрнатары ? мытныя службо?цы робяць выгляд, што па Нав??ацыйным акце ? ?х ёсьць права гандляваць, а насельн?цтва Вест-?ндыйск?х выспа? жадае таго, што яму выгодна. Папярэдне апавясьц??шы губэрнатара?, мытн?ка? ? амэрыканца? у тым, што я зьб?раюся раб?ць, я захап?? мноства судна?, што ? наладз?ла супраць мяне ?се гэтыя групо?к?. Мяне гнал? ад адной выспы да ?ншага, я падо?гу нават ня мог сысьц? на сушу. Але мае непарушныя маральныя прав?лы дапамагл? мне выдужаць, ? кал? ? гэтай праблеме разабрал?ся лепей, я атрыма? падтрымку з радз?мы. Я даказа?, што пасада кап?тана вайсковага судна абавязвае яго выконваць усе марск?я законы ? выконваць даручэньн? Адм?ралцейства, а ня быць мытн?кам≫. На Нэльсана п?сал? скарг?, аднак кароль абяца? яму сваю падтрымку ? выпадку суду. Кап?тан ? ?яв?ць сабе не мог, што з вэст-?ндыйскае кантрабанды карм?л?ся ня тольк? мясцовы ?енэрал-?убэрнатар ? камандуючы эскадраю, але таксама вел?зарная колькасьць лёнданск?х службо?ца?, так ён набы? у стал?цы мноства высокапаста?леных ворага?.

Б?тва пры Абук?ры		Трафальгарская б?тва

Новы жыцьцёвы этап пача?ся з таго, што Нэльсана папытал? дастав?ць на востра? Барбадас пляменьн?цу Джона Гэрбэрта м?с Пэры Гэрбэрт. Па прыбыцьц? яго запрас?л? ? госьц? ? там ён упершыню ?бачы? другую пляменьн?цу Гэрбэрта маладую ?даву Фрэнсыс Н?сбэт, у хатн?м крузе яе ласкава называл? Фан?, ад першага шлюбу ? яе бы? сын. Нэльсан закаха?ся адразу: ≪У мяне няма н? наймалога сумневу, што мы будзем шчасьл?ваю параю, а кал? ня будзем, то па маёй в?не≫ . 11 сакав?ка 1787 году адбылося ?х вясельле.

У 1787 годзе Нэльсан пак?дае Вест-?ндыю, ён едзе дахаты, Фан? з сынам адбыл? трох? пазьней.

У 1793 годзе, з пачаткам вайны супраць Францы? , атрыма? пасаду кап?тана л?нейнага карабля ? складзе М?жземнаморскае эскадры адм?рала Сэмюэля Худа . У гэтым жа годзе ён прыня? акты?ны ?дзел у баявых дзеяньнях пад Тулёнам , у л?пен? 1794 году камандава? дэсантам на Корсыцы , атрыма?шы раненьне правага вока пры аблозе крэпасьц? Кальв? , а 13 л?пеня 1795 году адрозьн??ся ? марской б?тве, прымус??шы да рэшты француск? карабель, нашмат як? пера?зыходз?? па моцы яго ?ласны.

14 лютага 1797 году ?дзельн?ча? у б?тве ? мыса Сэнт-В?нцэнт ( па?днёва-заходняга ?скрайка Партугал?? ). Па ?ласнай ?н?цыятыве ён выве? свой карабель зь л?нейнага ладу эскадры ? ажыцьцяв?? манэ?р, як? ме? вырашальнае значэньне для разгрому г?шпанскага флёту. Два з чатырох захопленых ангельцам? г?шпанск?х караблё? был? ?зяты на абардаж пад асаб?стым камандаваньнем Нэльсана, як? атрыма? за гэты бой рыцарск? крыж ордэна Бан? ? чын контра?-адм?рала с?няга сьцяга.

У л?пен? 1797 году пры ня?далай спробе захап?ць порт Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ Нэльсан страц?? правую руку.

З 1798 году камандава? эскадраю, нак?раванае ? М?жземнае мора для проц?дзеяньня прадпрынятае Францыяю Эг?пецкае экспэдыцы? 1798?1801 гадо? . Ангельская эскадра ня здолела перашкодз?ць высадцы француск?х войска? у Александры? , аднак 1?2 жн??ня 1798 году Нэльсану атрымалася разграм?ць француск? флёт пры Абук?ры , адраза?шы войска Напалеона Банапарта ? Эг?пце , сам Нэльсан атрыма? раненьне ? галаву. Ва ?знагароду Георг III зраб?? Нэльсана пэрам-баронам Н?лу ? Бэрнэм-Торпа. У жн??н? 1799 году за адна?леньне Асманскага панаваньня ? Эг?пце бы? узнагароджаны Султанам Сэл?мам III ордэнам па?месяца .

У Нэапал? , куды Нэльсан бы? пасланы для дапамог? Нэапал?танскаму карале?ству ? барацьбе з Францыяй , пача?ся яго раман з жонкаю ангельскага амбасадара лэдз? Эмаю Гам?льтан , як? до?жы?ся да самае сьмерц? адм?рала. Эма нарадз?ла яму дачку Гарацыю Нэльсан. Дапамагчы Нэапалю Нэльсан не пасьпе?, ? горад патрап?? у рук? француза?. Пасьля вызваленьня Нэапалю расейскаю эскадраю адм?рала Фёдара Ушакова ? кап?туляцы? францускага гарн?зона Нэльсан заплям?? сваё ?мя жорсткаю расправаю з француск?м? палонным? ? ?тальянск?м? рэспубл?канцам?. 12 лютага 1799 году ён бы? атрыма? чын контра?-адм?рала чырвонага сьцяга ^[5] .

У 1801 годзе бы? 2-м флягманам у эскадры адм?рала Хайда Паркера пры дзеяньнях у Балтыйск?м моры ? бамбаваньню Капэнгагена , затым камандава? эскадраю ? Ля-Маншэ , якая была сфармавана для проц?дзеяньня Булёнскае флятыл?? француза?. У 1803?1805 гадах камандуючы эскадраю М?жземнага мора , дзейн?чалае супраць Францы? ? Г?шпан?? . У верасьн? 1805 году эскадра Нэльсана заблякавала франка-г?шпанск? флёт у Кадысе ^[4] , а 21 кастрычн?ка разграм?ла яго ? Трафальгарскай марской б?тве , у якой Нэльсан бы? сьмяротна паранены француск?м снайпэрам у першы дзень б?твы, пры наступе на аб’яднаныя с?лы францускага ? г?шпанскага флёта.

Цела Нэльсана дастав?л? ? Лёндан ? 9 студзеня 1806 году ?рачыста пахавал? ? саборы сьвятога Па?ла .

Дадатковыя зьвестк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• ?снуе ходкая памылка, што адм?рал Нэльсан нас?? на правым воку павязку. Аднак гэта ня так. Сапра?ды, у баях на Корсыцы ён атрыма? аскепкавае раненьне правага вока пяском ? каменнаю дробкаю. Яго тут жа перавязал? ? ён вярну?ся ? бой. Вока ён ня страц??, але ста? ?м горш бачыць. ^[6]
• Труп адм?рала везьл? ? Лёндан у бочцы з брэндз? . Адгэтуль па?ста? м?т, што н?бы марак? ?потай ад начальства праз салом?нк? адп?вал? з гэтае бочк?. Гэта малаверагодна, бо цела нябожчыка кругласутачна ахо?вал?. ^[6]
• Згадваецца, што ? адм?рала была моцная марская хвароба . ^[7]

Крын?цы [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

Л?таратура [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• Советская военная энциклопедия
• Джордан Д. Гарацыё Нэльсан: Сачыненьне. ? М.: АСТ, 2002.
• Сакович А. Сент-Винсент// Морской сборник. ? 1916. ? № 7.
• Трухановский В. Г. Судьба адмирала: Триумф и трагедия. ? М.: Молодая гвардия, 1984.
• Х?бэрт К. Прыватнае жыцьцё адм?рала Нэльсана. ? М.: АСТ-ТРАНЗ?Т КН?ГА, 2006.
• Шигин В. Адмирал Нельсон. ? М.: Молодая гвардия, 2010 г.
• Эджингтон Г. Адмирал Нельсон: История жизни и любви. М.: Прогресс, 1992.

Вонкавыя спасылк? [ рэдагаваць | рэдагаваць крын?цу ]

• М?калай Скрыцк?. 100 вял?к?х адм?рала? (недаступная спасылка)