Асьве?нц?м
,
Асьвенц?м-Бжэз?нка
(
па-польску
:
O?wi?cim-Brzezinka
), больш дакладна
А?шв?ц-Б?ркена?
(
па-нямецку
:
Auschwitz-Birkenau
) ? комплекс нямецк?х
канцэнтрацыйных лягера?
, як?я месьц?л?ся ? 1940?1945 гадо? на по?дн?
Польшчы
, каля гораду
Асьвенц?му
, за 60 км на захад ад
Кракава
.
Комплекс склада?ся з трох асно?ных лягера?: А?шв?ц I (Асьвенц?м, адм?н?страцыйны цэнтар), А?шв?ц II (Б?ркена?, ≪лягер сьмерц?≫) ? А?шв?ц III (Манов?ц, працо?ны лягер).
[1]
А?шв?ц I служы? адм?н?страцыйным цэнтрам ?сяго комплексу. Ён бы? заснаваны 20 тра?ня 1940 году. У 1941?1943 гг. на 40 км² прылеглай тэрыторы? на месцы адселеных вёсак был? створаны падсобныя лягеры сельскагаспадарчага проф?лю: рыбныя гаспадарк?, птушкагадо?чыя ? жывёлагадо?чыя фэрмы. Адз?н з бункера? лягеру бы? пераканструяваны ? газавую камэру ?
крэматорый
. Камэра функцыянавала з 1941 па 1942 год, а затым яе перабудавал? ? бамбасхов?шча СС.
[1]
У аднапавярховых дра?ляных бараках А?шв?ц II (Б?ркена?) утрымл?вал?ся сотн? тысяча? габрэя?, паляка?, цыгана? ? вязьня? ?ншых нацыянальнасьця?. Уласна гэта бы? найбуйнейшы нацысцк? лягер сьмерц?. Колькасьць ахвяра? у гэтым лягеры склала больш за м?льён чалавек.
Буда?н?цтва гэтай частк? лягера пачалося ? кастрычн?ку 1941 году. Тут знаходз?л?ся 4 газавыя камэры ? 4 крэматорыя.
[1]
Вязьня? канцлягеру можна падзял?ць на чатыры групы.
Першую групу складал? прыкладна 3/4 ус?х прывезеных, што адпра?лял?ся ? газавыя камэры на працягу некальк?х гадз?на?. У гэтую групу ?ваходз?л? жанчыны, дзец?, старыя ? ?се тыя, хто не прайшо? мэдкам?с?ю па по?най прыдатнасьц? да працы. Кожны дзень у лягеры магл? заб?ваць каля 20 тыс. чалавек.
Другая група зьняволеных адпра?лялася на рабскую працу на прамысловыя прадпрыемствы розных кампан?я?. З 1940 па 1945 год у комплексе Асьвенц?ма был? прып?саны да фабрык каля 405 тыс. зьняволеных. Зь ?х больш за 340 тыс. сканал? ад хвароба? ? нялюдзкага абыходжаньня.
Трэцяя група вязьня? ? у асно?ным двайняты ? карл?к?, адпра?лял?ся на розныя мэдычныя экспэрымэнты, у прыватнасьц? да доктара
Ёзэфа Мэнгеле
, вядомамга пад мянушкай ≪анёл сьмерц?≫.
Чацьвёртую групу вязьня? складал? пераважна жанчыны, як?я адб?рал?ся для асаб?стага выкарыстаньня нацыстам? ? якасьц? прыслуг? ? асаб?стых рабо?, а таксама для сартаваньня асаб?стай маёмасьц? зьняволеных, як?х прывоз?л? ? лягер.
Да 1943 году ? лягеры сфармавалася
група супрац?ву
, якая дапамагла некаторым зьняволеным бегчы, а ? кастрычн?ку 1944 году група вязьня? разбурыла адз?н з крэматорыя?.
[1]
У сувяз? з набл?жэньнем савецк?х войска? адм?н?страцыя Асьвенц?ма пачала эвакуацыю зьняволеных у лягеры, разьмешчаныя на тэрыторы? Нямеччыны. 25 студзеня эсэса?цы падпал?л? 35 барака?-складо?, як?я был? по?ныя рэча?, адабраных у габрэя?; ?х не пасьпел? вывезьц?.
Кал?
27 студзеня
1945
году савецк?я салдаты занял? Асьвенц?м, яны знайшл? там каля 7,5 тыс. вязьня?, як?я змагл? выжыць.
А?шв?ц III зья?ля?ся групай з прыбл?зна 40 невял?к?х лягера?, створаных пры фабрыках ? шахтах вакол агульнага комплексу. Найбуйным з так?х лягера? бы? Манов?ц, як? бярэ назву ад польскай вёск?, якая разьмяшчалася на яго тэрыторы?. Ён пача? функцыянаваць у ма? 1942 году ? бы? прып?саны да кампан?? IG Farben. Так?я лягеры рэгулярна наведвал? дактары ? адб?рал? слабых ? хворых для газавых камэра? Б?ркена?.
Лягер зья?ляецца сымбалем Галакосту. У лягерах Асьвенц?му каля 1,3 млн чалавек (зь як?х 1 млн складал? габрэ?), падвяргал?ся катаваньням, каля 1,1 млн зь ?х был? заб?тыя.
[1]
У 1947 годзе польск?м сойм прыня? закон, як? захава? лягер на за?сёды ? якасьц? помн?ка ? адначасова ствары? Дзяржа?ны музэй А?шв?ц-Б?ркена? у Асьвенц?ме (
па-польску
:
Pa?stwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w O?wi?cimiu
)
[2]
.
У 1979 годзе лягер бы? занесены ?
сьп?с Сусьветнай спадчыы ЮНЭСКО
, у 2006 годзе яго назва была зьменена на сучасную
[3]
.