Der Artikl is im Dialekt
Weanarisch
gschriem worn.
|
Daten
|
Titl:
|
Der Tritschtratsch
[1]
|
Goddung:
|
Locale Posse mit Gesang in 1 Ackte
|
Originalsproch:
|
Deutsch
|
Autor:
|
Johann Nestroy
|
Literarische Voarlog:
|
Die Klatschereyen
von Louis Angel
|
Musi:
|
Adolf Muller senior
|
Eascheinungsjoar:
|
1833
|
Uaauffiahrung:
|
20. November 1833
|
Oat vo da Uaauffiahrung:
|
Theater an der Wien in
Wean
|
Oat und Zeid vo da Handlung:
|
Die Handlung spielt in einer Vorstadt Wiens
|
Personen
|
- Inspector Wurm
- Marie
, seine Tochter
- Madame Gruneberger
, eine Berlinerin
- Gottlieb Fiedler
, ihr Neffe
- Mamsell Katton,
[2]
Mamsell Charlott, Mamsell Babett,
[3]
Mamsell Nanett, Mamsell Christin
, Putzmacherinnen
[4]
- Sebastian Tratschmiedl
,
[5]
Tabackkramer
[6]
- Frank
- Gaste
beym Verlobungsfeste
|
Der Tritschtratsch
is a
locale Posse mit Gesang in 1 Ackte
vom
Johann Nestroy
. Se is aum 20. Novemba 1833
zum Vortheile des von Seiner Excellenz dem Herrn Grafen Ferdinand von Palffy gegrundeten und von einer hohen Landesstelle sanktionirten Pensions-Institutes
uraufgfuaht wua'n.
Nestroy ois Tratschmiedl (Olbild 1866, von Franz Gaul)
De funf Putzmacher-?Freundinna“ zareiß'n si in Mund uwa de Valobung von da Marie mit'n Gottlieb. Auf da Suach' nach an dunkl'n Punkt in dera Liabschaft, uwa de's gaunz neidich san, is eahna da g'schwatziche Towochkvakaufa Tratschmiedl a ries'n Untastutzung. Dea lasst namli in gaunz'n Tag sei Mundweak renna:
- ?Meine Knabenjahre angefullt mit mehreren Kleiderbeschmutzenden, Fensterzerschlagenen, Schulsturzengegangenen,
[7]
Schopfgebeutelten, Buckelzerhauten und anderen bubentlichen Kleinigkeiten will ich ihrer uninteressanten Zartheit wegen verschweigen, […]“
(10. Scene)
[8]
Nach an Gesprach mit'n Frank, dea si unvuasichtichaweis ois da woahre Voda von da Marie bezeichn't, tragt da Tratschmiedl de Sensateaun, dass de Marie goa net in Wurm sei Tochta is, safuat unta de Klatschbas'n, damit's weida dazoht wiad. Aa de Tant' vom Gottlieb, de Madame Gruneberger, a Berlinarin, de z'weg'n ihra daumolich'n Hochzeit amoi nach Wean zuag'rast is, entrust't si desweg'n:
- ?Na, und ich werde niemals zugeben, dass mein Neveu ein Madchen heirathen thut, das keinen Vater nicht hat.“
(19. Scene)
[9]
Wia de Marie de hintafotzich'n Plappamaula zua Red' stollt, streit'n olle oh, de easchte g'wes'n z'sei und schiab'n de Schuid auf'n Tratschmiedl. Owa trotzdem san's olle schad'nfroh, weu da Gottlieb z'eascht da Tant' nachgibt und ja jetzt'n de Valobung unmeglich sei miassat. Wia owa da Frank si dem Gottlieb ois unhamli vamogenda Voda zum eakenna gibt und in Gottlieb, dea wo se schließli do zua Marie bekaunnt hat, a Mitgift von 50.000 Guid'n zuasagt, foi'n olle Neidainna entsetzt in Ohnmacht und gratulia'n daunn mit vabissane G'sichta:
- ?Ich muss sagen, der ihr Gluck / Zurnt mich, dass ich erstick,
- Ich weiß nicht wie mir gschicht / Das ist dumm, ich fall um.
- In ein Wagen wird sie fahrn / Wier gehn z' Fuss wie die Narrn.
- Sackerlot, Sackerlot, ja das is mein Tod.“ (Schluss-Quodlibet)
[10]
Nestroy ois Tratschmiedl; Fotografie, um 1860
De Vzualag zum Nestroy sein Stuckl woa des Vaudeville
Die Klatschereien
[11]
von Louis Angely, uraufg'fuaht aum 24. Marz 1826 im Konigsstadtischen Theater in
Berlin
. Da Nestroy hat se ziemli genau draun g'hoit'n, olladings in Text kraftich z'saummg'stutzt und des Berlina Lokalkolorit, gaunz b'sundas de Sprach', ins
Weanerische
uwatrag'n ? mit Ausnauhm' von da Madame Gruneberger, de ja a zuag'rast'n Berlinarin is. Bei da eascht'n Auffuahrung is in Nestroy sei Nauman ois Autor no net auf'm Theatazed'n g'staund'n, eascht ab da zweit'n Vuastollung is ea g'naunnt wua'n (
?Fur diese Buhne bearbeitet von Johann Nestroy“
).
[12]
Olladings hat da Direkta
Carl Carl
scho bei de Vuaaunkundigunga dafua g'suagt, dass des Publekum und de Kritika Bescheid g'wusst hau'm.
[13]
Fua de Premier' in Wean woa da
Lubecker
Frauendoastolla Doralt au'kundicht wua'n, hat owa aus unbekaunnte Grund' daunn do net de Madame Grunberger g'spult. Weu de Einspringarin, de Frau Fehringer, offenboa de notwendiche G'saungsleistung net bringa hat kenna, hat da Nestroy des große Duett Gruneberger/Tratschmiedl auf sei' Lebensgefahrtin
Marie Weiler
(Babett) umg'schrieb'n.
Der Tritschtratsch
is imma z'saumm mit ana aundan kuaz'n Poss'n aufg'fuaht wua'n. Bei da funft'n Vuastollung woa des
Maurer-Polier Kluck's Reise von Berlin nach Wien
, wobei de Paasonen von dem Vuaspaunn in'n
Tritschtratsch
ei'baut wua'n san ? da Polier Kluck, a Hos'nroi'n
[14]
, hat dabei de Roi'n vom Frank, dem echt'n Voda von da Marie, uwanumma.
[12]
Da Nestroy hat in Tratschmiedl, da
Franz Gammerler
in Gottlieb Fiedler, da
Ignaz Stahl
in Inspektor Wurm, de Marie Weiler de Mamsell Babett, de
Eleonore Condorussi
de Mamsell Charlott und de
Elise Zollner
de Mamsell Katton g'spult. Da
Wenzel Scholz
hat nua in da funft'n Vuastollung a Roi'n g'habt, namli in Maurerg'soll'n Schneck.
[12]
De Zeidungskritik'n woa'n teuweis' ziemli positiv, teuweis ablehnend, olle owa mit b'sundara Betonung von de ausgezeichnet'n Doastollaleistunga.
[15]
Der Wanderer
hat aum 22. Novemba 1833 (Nr. 326, S. 4.) g'schrieb'n:
- ?Eine Tochter, die doch eingentlich keine Tochter ist, ein Chor plapperhafter Marchande de Modes-Demoisellen
[16]
und ein redseliger, intriguanter Tabakkramer sind die Hauptingredienzien dieser Posse, die theils durch Hrn. Nestroys komisches Spiel, theils durch ein Duett und ein Quodlibet-Finale recht viel Lachen erregte. Hr. Nestroy wurde nach dem Duett mit Dlle.
[17]
Weiler und am Schlusse gerufen.“
Vuasichtich freindli hat si in
Adolf Bauerle
sei
Wiener Theaterzeitung
aum 23. Novemba (Nr. 1833, S. 942.) ausdruckt:
- ?Hr. Nestroy belebte die Kleinigkeit durch eine hochst wirksame Komik, die Schauspielerinnen Zollner, Frey, Weiler, Condorussi, Fehringer, Planer und Bianchi wirkten sehr entsprechend […]“
Dea allweil Nestroy-kritische Franz Wiest hat de Doastollung zwoa g'lobt, aum Stuckl sowa olladings weniga Freud' g'habt (
Der Sammler
, 30. November, S. 575 f.):
- ?Die Idee der Intrigue, die an einem losen Faden sich durch die Posse windet, ist alt und sehr verbraucht. […] Herr Nestroy gab den Tratschmiedl mit all der Virtuositat, welch ihn immer in chargierten Pathien so sehr auszeichnet, […] Nach dem Helden der Posse mussen wir gleich die Heldinnen, da sind die funf Putzhandlerinnen, lobend erwahnen.“
Da Johann Strauss (Sohn) hat 1858 de
Tritsch-Tratsch-Polka
(op. 214) komponiat. Da Tit'l hangt mit da Poss'n vom Johann Nestroy und mit da gleichnaumich'n humoristisch'n
Tritsch-Tratsch
-Zeitung z'saumm, im NotentitLlblatt wea'n dahea olle zwaa Naumansquoll'n aug'fiaht.
Von 1979 bis 1984 hat's im
ORF
de Sendung
Tritsch Tratsch
mit dene Moderatoa'n Guido Baumann und Joki Kirschner geb'n. In dera sendung hat de Karrier' von da Vera Russwurm ois
Tritsch Tratsch-Madchen
aug'fungt.
- Helmut Ahrens:
Bis zum Lorbeer versteig ich mich nicht. Johann Nestroy, sein Leben.
Societats-Verlag, Frankfurt am Main 1982,
ISBN 3-7973-0389-0
.
- Fritz Brukner/Otto Rommel:
Johann Nestroy, Samtliche Werke.
Historisch-kritische Gesamtausgabe in funfzehn Banden, neunter Band, Verlag von Anton Schroll & Co, Wien 1927, S. 19?60, 514?533.
- Otto Rommel:
Nestroys Werke.
Auswahl in zwei Teilen, Goldene Klassiker-Bibliothek, Deutsches Verlagshaus Bong & Co., Berlin/Leipzig/Wien/Stuttgart 1908.
- Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
In: Jurgen Hein/Johann Huttner:
Johann Nestroy.
Jugend und Volk, Wien/ Munchen 1991,
ISBN 3-7141-6903-6
(formai foische ISBN), S. 1?42, 131?294.
- ↑
Tritschtratsch
=
weanerisch
fua Klatscherei, G'schwatzichkeit (nach Franz Seraph Hugel:
Der Wiener Dialekt
, Wien 1873)
- ↑
Katton, Katon
= Kosenauman fua Katharina
- ↑
Babett
= Kosenauman fua Barbara
- ↑
Putzmacherin
= Modistinna, de hauptsachlich fua weibliche Kundinna Kopfbedeckunga (Huat', Kapp'n, …) und Kopfschmuck (fua Begrabnis', Hochzeit'n, Taunzg'sollschaft'n, …) heag'stolln hau'm
- ↑
Tratschmiedl
= z'saummg'setzt aus
Tratsch
, G'schwatz, und
Miedl
, Kosenauman fua Maria, wiad wia
Mirl
ausg'sproch'n; Franz Seraph Hugel (s.o.) nennt's ois
eine geschwatzige Person, die eigens wegen des Tratsches Besuche macht
- ↑
Tabackkramer
= Towochvakaufa, weanerisch: Trafikant
- ↑
Schulsturzen
= beim Untaricht unentschuidicht fohl'n
- ↑
Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
S. 18.
- ↑
Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
S. 28.
- ↑
Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
S. 41.
- ↑
Text in Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
S. 258?294.
- ↑
12,0
12,1
12,2
Faksimile der Theaterzettel in Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
S. 379?381.
- ↑
Helmut Ahrens:
Bis zum Lorbeer versteig ich mich nicht.
S. 140?142.
- ↑
Hos'nroi'n
=
Hosenrolle
- ↑
Friedrich Walla:
Johann Nestroy. Stucke 7/II.
S. 146?148. (fua des gaunze Kapit'l
Zeidungskritik
)
- ↑
marchande de modes
= franz. Modistin
- ↑
Dem.
oder
Dlle.
is de Abkuazung fua Demoiselle (= Fraulein), de seinazeit ubliche Bezeichnung von dene unvaheirat'n Damen von an Ensemble; de vaheirat'n Schauspulerinna san mit
Mad.
(Madame) betit'lt wua'n