한국   대만   중국   일본 
?умаюн ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

?умаюн

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Насир ?д-Дин М?х?мм?т ?умаюн
????????? ???? ??????
Насир әд-Дин Мөхәммәт Һумаюн
Флаг
Флаг
Б?й?к Моголдар империя?ы
падиша?ы
26 декабрь 1530  ?  17 май 1540
22 февраль 1555  ?  27 ?инуар 1556
Алдан киле?се: Бабур
Дауамсы: ?кб?р I
 
Дине: Ислам
Тыу?ан: 17 март 1508 ( {{padleft:1508|4|0}}-{{padleft:3|2|0}}-{{padleft:17|2|0}} )
Кабул
?лг?н: 27 ?инуар 1556 ( {{padleft:1556|4|0}}-{{padleft:1|2|0}}-{{padleft:27|2|0}} ) (47 й?ш)
Дели
Ерл?нг?н: ?умаюн т?рб??е, Нью-Дели
Н??ел: Б?й?к Моголдар
Ата?ы: Бабур
?с??е: Махам Бегум [d]
?атыны: Х?ми?? Баныу б?йем
Балалары: улдары: ?кб?р I ??м М?х?мм?т Хаким-мыр?а, шулай у? 2 ?ы?ы

?умаюн (тулы исеме Насир ?д-Дин М?х?мм?т ?умаюн ; 6 март 1508 йыл , Кабул  ? 27 ?инуар 1556 йыл , Дели ) ? Б?й?к Моголдар империя?ы падиша?ы, Бабур?ы? улы ??м ?кб?р?е? ата?ы. Т?нья? ?индостанда хакимлы? ите? ?с?н Суридтар мен?н ??мере буйы к?р?ш?.

Биография?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1530 йылда ?умаюн ата?ы Бабур?ан ?инд бил?м?л?рен? вари? була. Уны? аф?андар ??м раджпуттар ??т?нд?ге хакимлы?ы ??г?ре?с?н булып тор?ан, ? Гуджарат солтаны Ба?адирша? асы? р??ешт? й?ш падиша?ты? бил?м?л?рен? д?????ен белдер? ??м 1531 йылда Малаваны ба?ып ала. 1535 йылда ?умаюнды? ??ск?р??ре Гуджаратты тулы?ынса тиерлек яулап алалар, ?мм? ?у?ыш ике йылдан ?у? Ба?адирша? португалдар мен?н алышта ??л?к бул?ан?а ????р дауам ит?.

Шул у? ва?ытта ?умаюн?а элекке Бабур?ы? ??ск?р башлы?ы Би?ар хакимы Шерша? ?аршы сы?а. 1539 йылда Чауса яныда?ы ??м 1540 йылда Канаудже яныда?ы алыштар?а е?елг?нд?н ?у? ?умаюн Шерша??а ?инд бил?м?л?рен бирерг? м?жб?р була. ?умаюн ?аил??е мен?н ?асып т???? Синдта, ? ?у?ынан М?р??р?? й?ш?й. 1544 йылда Тахмасп I с?ф??и ша?ынан яр?ам ала ??м икенсе йыл?а ?арай а?а?ы К?мр?н мыр?анан Кандагар?ы ??м Кабулды тартып ала. 1545?1550 йылдар?а К?мр?н мыр?а мен?н ?у?ыш?ан осор?а у?а ике тап?ыр кабулдан китерг? тура кил?.

Шерша? вафат бул?ас, уны? вари?тары т?хет ?с?н бер-бере?ен? ?аршы к?р?ш? башлай?ар. Быны? мен?н ?умаюн фай?аланып, 1555 йылды? февраленд? Ла?ор?ы яулап ала, сурид хакимы Сик?нд?рша? III тар-мар итеп, июлд? Аграны ??м Дели?ы ?айтара.

К?п кен? ата-бабалары ке?ек ?умаюн астрология ??м астрономия мен?н ?ы?ы??ын?ан. Бер ва?ыт китапхананан бер ?й?м китап мен?н т?шк?нд?, а?ан тауышы ишетел?. Диндар хаким тубы??а тиклем эйелм?к була, ?мм? кейеменд? бутала ??м ба??ыс буйлап т?г?р?п т?ш?. Бер нис? к?н ?тк?с, ?ола?анда алын?ан мейе-баш ??й?к й?р?х?тен?н вафат була.

?умаюнды? тормошо ха?ында уны? ?е?ле?е Г?лб???н б?йем я?ып ?алдыра. Дели?а?ы ?умаюн т?рб??е Таж М?х?лде? кил?с?кт?ге ?лг??? булып тор?ан ??м х??ерге ва?ытта Б?т? донъя мира?ы исемлеген? кер?.

Административ эшм?к?рлеге [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?умаюн административ ??л?тлеге мен?н айырылып торма?ан. Ул идара ите? неск?лект?рен? ?ара?анда фарсы ши?ри?те мен?н ны?ыра? ?ы?ы??ын?ан. ?умаюн ??ене? ойоштороу к??аллау?арын бик к?т?лм?г?н ши?ри формалар?а ?йл?ндерг?н. Бы?а асы? ми?ал итеп ?умаюнды? х?к?м?тте ойоштороу?ы килтерерг? м?мкин. Х?к?м?т д?рт ведомстволар?ан тор?ан: ≪Ут идара?ы≫ ? х?рби м?сь?л?л?р мен?н ет?кселек итк?н; ≪?ыу идара?ы≫ ? ?у?арыу?ы ойоштороу ??м ?арай?а шарап килтере??е т?ьмин итк?н; ≪Ер идара?ы≫ ? ?алымдар ?алыу м?сь?л?л?ре ш???лл?нг?н ??м д??л?т ер??ре мен?н идара итк?н; ≪?ауа идара?ы≫ ? мосолман рухани?ары, ?арай ши?ри?те ??м историография эшт?ре мен?н ет?кселек итк?н [1] .

?умаюнды? ?атындарыны? бере?е Х?ми?? Баныу б?йим ? падиша? ?кб?р I ?с??е.

?атындары ??м балалары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?умаюнды? д?рт ?атындарынан барлы?ы 4 ул ??м 8 ?ы? бала донъя?а кил?, улар?ы? к?бе?е сабый й?ки бала са?ында вафат бул?ан [2] :

  • (я?ынса 1527 йылдан) Бега-б?йим С?хиб? (Хужа-б?йим) (1511?1582), падиша?ты? т?п ?атыны, Й??г?р мыр?а Тагай?ы? ?ы?ы;
    • ша?зада Аламан-мыр?а (1528 йылда тыу?ан, сабый са?ында ?лг?н)
  • (1539 йылдан) Г?лбар-б?йим С?хиб? (1543 йылдан ?у? вафат бул?ан), Бабур?ы? в?зире Хужа Низаметдин ??ли Барлас х?лиф?не? ?ы?ы;
  • (????) Баныу-б?йим С?хиб? ;
  • (1541 йылдан) Х?ми?? Баныу б?йим (1527?1604), фарсы ши?ый ш?йехе ??ли?кб?р Джами?ы? ?ы?ы;
  • (1546 йылдан) Ма?-и-К?с?к-б?йим С?хиб? (1564 йылда ?лтерелг?н), Аргундан Байрам-уланды? ?е?ле?е;
    • ша?зада М?х?мм?т Фаррух-Фал-мыр?а (1547?1553)
    • ша?зада М?х?мм?т Хаким-мыр?а (1553?1585), Кабул хакимы (1556?1581)
  • (1552 йыл?а тиклем), Ша?зада Ханым , Бадахшан ?мире С?л?йм?н Ша?мы?аны? ?ы?ы;
  • (1556 йыл?а тиклем) Меватта?ы Джамал-ханды? ?лк?н ?ы?ы.
?умаюн т?рб??е, Нью-Дели .

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. История Востока. Т. III. Восток на рубеже средневековья и нового времени. XVI?XVIII вв. (главная редколлегия под председательством Р. Б. Рыбакова). ? Москва: Издательская фирма ≪Восточная литература≫ РАН, 2000. ? С. 151. ? 696 с. ? (Научное издание). ? ISBN 5-02-018102-1 .
  2. The Timurid Dynasty// www.royalark.net

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Гаскойн Б. Великие Моголы. ? М., 2004.
  • История Востока. Т. III. Восток на рубеже средневековья и нового времени. XVI?XVIII вв. (главная редколлегия под председательством Р.Б.Рыбакова). ? Москва: Издательская фирма ≪Восточная литература≫ РАН, 2000. ? С. 151-153. ? 696 с. ? (Научное издание). ? ISBN 5-02-018102-1 .
  • ?умаюнды? биография?ы (?умаюннам?)
  • Cambridge History of India , Vol. III & IV, ≪Turks and Afghan≫ and ≪The Mughal Period≫. (Cambridge) 1928.
  • Banerji S. K. Humayun Badshah. Humphrey Milford Oxford University Press.
Б?й?к Моголдар империя?ы падиша?ы
Алдан киле?се:
Бабур
1530 ? 1540
1555 ? 1556
Вари?ы:
?кб?р I