?ояш

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Йондо?
?ояш ☉
Ерг? тиклем алы?лы? 1,496×1011 м

(8,31 я?тылы? минуты)

К?рене?с?нлек йондо? д??м?ле ?26,74m
Абсолют йондо? ?урлы?ы 4,83m
Спектр класы G2V
Ауышлы?ы 3,86° (?ояш экваторына ?арата)
Орбита характеристика?ы
Галактика ???ген? тиклем арауы? ~2,5×1020 м

(26 000 я?тылы? йылы)

Галактикала ?йл?не? периоды 2,25?2,50×108 лет
Ти?леге ~2,2×105 м/с

(Галактика ???ге тир?л?й) 2×104 м/с (баш?а йондо??ар мен?н са?ыштыр?анда)

Физик характеристика
Уртаса диаметры 1,392×109 м

(109 Ер диаметры) 0,857

Экватор радиусы 6,955×108 м
Экватор о?онло?о 4,379×109 м
Май?аны 6,088×1018 м²[3]

(11 900 Ер май?аны)

К?л?ме 1,4122×1027 м³

(1 300 000 Ер к?л?ме)

Масса 1,9891×1030 кг[1]

(332 946 Ер масса?ы)

?ояш (символы: ☉) ? ?ояш система?ында?ы бер??н-бер йондо?. ?ояш тир?л?й юлдаштары мен?н планеталар , к?рле планеталар, астероид , метеороид , комета ??м космос ту?аны ?йл?н?. ?ояш масса?ы б?т? ?ояш система?ыны? 99,866 % т?шкил ит?. ?ояш ? Ерг? и? я?ын йондо?. ?ояш нуры Ерг? тиклем 150 миллион км араны 8 минут 19 секундта ?т?. Баш?а йондо??ар ке?ек ?к, ?ояш та ??й?т ??р э?е газ шарынан ?иб?р?т, ул ниге??? водород мен?н гелий?ан тора. ?ояшта ту?тау?ы? термоядро реакция?ы бара, ????мт?л? ифрат ?ур энергия б?ленеп сы?а. Шуны? ике миллиардтан бер ?л?ш? ген? Ерг? килеп ет?.

?ояш

?ояш ? ?ояш система?ыны? ???ге. ?ояшты? масса?ы ??е тир?л?й ?йл?нг?н б?т? планеталар масса?ынан 750 тап?ыр?а арты?ырак. Б?т? йондо??ар ке?ек ?к ?ояш та янар шар. Эсенд? температура 15 миллион градус?а ет?. Ул и? киткес йылылы? ??м я?тылы? сы?ана?ы. Ерг? уны? 2 миллиардтан бер ?л?ш? ген? килеп ет?, ?ал?аны йы?ан?а тарала. ?мм? хатта шул ?л?ш? л? Ер??ге ?атмарлы процестар?ы тыу?ыра: ?ыу ?йл?неше, ?ауа х?р?к?те, дауылдар, штормдар.

?ояш Ер??ге тереклекте т?ьмин ит?. ?ояш я?тылы?ында фотосинтез процесы баш?арыла. Ер??ге ?а?ылма байлы?тар (таш к?мер , нефть , торф ?.б.) миллион йылдар элек ?ояш энергия?ын тупла?ан. Ер??ге ел и?е?е, болоттар барлы??а киле?е ?ояш энергия?ы яр?амында баш?арыла.

Д?й?м м??л?м?тт?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ояш йондо??ар?ы? беренсе т?р?н? ?арай. ?ояш система?ыны? барлы??а киле?е тура?ында?ы ки? тарал?ан теориялар?ы? бере?е уны? барлы??а киле?ен? бер й?ки бер нис? саманан тыш ?ур я?ы йондо??ар?ы? шартлауы с?б?псе булыуын ра?лай [1] . Был фараз, атап ?йтк?нд?, ?ояш система?ы матд??енд? алтын ??м уранды? аномаль ?ур ?л?ш? булыуына ниге?л?н?,был шартлау ????мт??енд? барлы??а килг?н эндотермик реакциялар й?ки икенсе быуын йондо?о тарафынан нейтрондар?ы йотоу юлы мен?н элементтар?ы? ядро трансформация?ы ????мт??е булыуы м?мкин.

?ояш нурланышы Ер??ге т?п энергия сы?ана?ы булып тора. Уны? ?е??тен? ?ояш даимилы?ы хас ? ?ояш нур?арына перпендикуляр бер ?лк? урынынан ?тк?н ??м ?ояштан (й??ни Ер орбита?ында) Ер атмосфера?ынан ситт? урынлаш?ан бер астрономик бер?мек арауы?ында урынлаш?ан нурланыш к?с?. Был константа я?ынса 1,37 кВт/м². Ер атмосфера?ы аша ?тк?н ?ояш нурланышы энергияла я?ынса 370 W/m² ю?алта, ? ер ??т?н? бары тик 1000 В/м² ?ына барып ет? (ая? ?ауа торошонда ??м ?ояш ??ене? и? бейек н?кт??енд? бул?анда). Был энергияны т?рл? т?би?и ??м я?алма процестар?а ?улланыр?а м?мкин. ?йт?йек, ??емлект?р, уны фотосинтез аша ?улланып, кислород б?лене? мен?н органик берл?шм?л?р?е синтезлай.

Земля и Солнце (фотомонтаж с сохранением соотношения размеров)

?ояш нур?ары яр?амында туранан-тура йылытыу й?ки фотоэлементтар яр?амында электр энергия?ы булдырыу (?ояш электр станциялары) етештере? й?ки баш?а фай?алы эшт?р баш?арыу ?с?н ?улланыла ала. Фотосинтез аша нефть ??м баш?а ?а?ылма я?ыулы?тар?а ?а?лан?ан энергия элек-элект?н алын?ан.

Размеры Солнца при наблюдении из окрестностей разных тел Солнечной системы

?ояштан килг?н ультрафиолет нурланыш антисептик ??енс?лект?рг? эй?, улар ?ыу?ы ??м т?рл? объекттар?ы зарар?ы?ландырыу ?с?н ?улланыр?а м?мкинлек бир?. Шулай у? т?н ?арайыуын (загар) тыу?ыра ??м баш?а биологик йо?онто я?ай, м???л?н, организмды? D витамины етештере?ен? булышлы? ит?. ?ояш спектрыны? ультрафиолет ?л?ш?н? т?ь?ир ите? Ер атмосфера?ында?ы озон ?атламы ар?а?ында ны? к?с???л?н?, шу?а к?р? Ер ??т?нд? ультрафиолет нурланышты? к?с?рг?нешлеге географик ки?лек мен?н ны? ??г?р?. ?ояшты? офо? ??т?нд? т?шт?н ?у? тор?ан м?й?ш? биологик адаптацияны? к?п т?р??рен? ?а?ыла, м???л?н, Ер шарыны? т?рл? ?лк?л?ренд? кеше тире?ене? т??? шу?а б?йле [2] . Ер??н к?к сфера?ы аша к???телг?н ?ояш юлы йыл дауамында ??г?р?. ?ояшты? билд?ле бер ва?ытта к?кт? бил?г?н н?кт??е йыл дауамында ??р?тл?г?н юл аналемма тип атала ??м т?нья?-к?нья? к?с?ре буйлап ?у?ыл?ан 8-ле ?ан форма?ына о?ша?ан. ?ояшты? к?кт?ге к??г? к?ренеп тор?ан торошонда уны? т?нья?-к?нья? й?н?лешенд? 47° амплитудалы тирб?ле?е ?и?елерлек ??г?реш булып тора (эклиптика я?ылы?ыны? к?к экваторы я?ылы?ына 23,5°-?а ти? булыуы ар?а?ында барлы??а кил?). Был вариацияны? к?нсы?ыш-к?нбайыш к?с?ре буйлап й?н?лтелг?н ??м ер?е? орбиталь х?р?к?те ти?легене? артыуы ар?а?ында барлы??а килг?н вариацияны? та?ы бер компоненты бар, с?нки ул перигелия?а я?ынлаша ??м афелия?а я?ынлаш?ан ?айын к?мей бара. Был х?р?к?тт?р?е? т??ге?е (т?нья?-к?нья?) ми?гелд?р алмашыныр?а с?б?п була.

Ер афелия н?кт??е аша июль башында ?т? ??м ?ояштан 152 миллион км алы?лы?та, ? перигелия н?кт??е аша ? ?инуар башында ??м ?ояш?а 147 миллион км алы?лы?та я?ынлаша [3] . ?ояшты? был ике дата ара?ында к?ренеп тор?ан диаметры 3 %-?а ??г?реп тора [4] . Алы?лы? айырма?ы я?ынса 5 миллион км бул?анлы?тан, афелионда Ер я?ынса 7 % а?ыра? йылылы? ала. Шулай итеп, т?нья? ярымшар?а ?ыш к?нья? ярымшар?а ?ара?анда бер а? йылыра?, ? й?й бер а? ?ал?ыныра?.

?ояш ? ???ем магнитлы йондо?. К?сл? магнит ?ырына эй?, уны? к?с?рг?нешлеге ва?ыт мен?н ??г?р? ??м ?ояш максимумы ва?ытында я?ынса 11 йыл?а бер й?н?лешен ??г?рт?. ?ояшты? магнит ?ырында?ы вариациялар т?рл? эффекттар тыу?ыра, Уны? д?й?мл?г? ?ояш ???емлеге тип атала ??м ?ояш таптары, ?ояш ял?ындары, ?ояш ял?ындары вариациярары ?.б. к?ренешт?р?е ?? эсен? ала, ? Ер?? ю?ары ??м урта ки?лект?р?? поляр я?ты?лы?тар (?а?а?ай?ар) ??м геомагнит дауылдар барлы??а кил?. Улар элемт? эшм?к?рлеген?, электр энергия?ын тапшырыу сараларына, шулай у? тере организмдар?а кире йо?онто я?ай. Магнтлы дауылдар?а ?и?гер кешел?р был ва?ытта баш ауыртыуына ??м ?аулы?ыны? насар булыуына зарланалар [5] [6] . ?ояш ???емлеге уны? система?ыны? барлы??а киле?енд? ??м ??ешенд?, шулай у? Ер атмосфера?ы т???л?ш?н? л? ?ур роль уйна?ан тип фаразлана.

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Эдвард Кононович. Солнце . Энциклопедия Кругосвет. Дата обращения: 26 октябрь 2013. Архивировано 9 ?инуар 2014 года.
  • ?ояш ? ?ур совет энциклопедия?ында м???л?


  1. Falk, S. W.; Lattmer, J. M., Margolis, S. H.   Are supernovae sources of presolar grains?   (инг.) // Nature . ? 1977. ? Т. 270. ? С. 700?701.
  2. Barsh G. S. , 2003, What Controls Variation in Human Skin Color? , PLoS Biology, v. 1, p. 19.
  3. Windows to the Universe . Дата обращения: 12 апрель 2020. Архивировано из оригинала 26 октябрь 2007 года.
  4. Перигелий и афелий . Астронет . Астронет . Дата обращения: 5 июль 2009.
  5. Магнитные бури: природа и влияние на человека. Справка , РИА Новости  (30 октябрь 2009). 7 июнь 2012 тикшерелг?н.
  6. Бреус Т. К. Космическая и земная погода и их влияние на здоровье и самочувствие людей. В книге ≪Методы нелинейного анализа в кардиологии и онкологии. Физические подходы и клиническая практика≫. УНИВЕРСИТЕТ КНИЖНЫЙ ДОМ, Москва 2010 (pdf, 6,3Mb)