한국   대만   중국   일본 
?обайыр ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

?обайыр

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
?обайыр
Ту?ан тел баш?ортса?
Ил   Баш?ортостан Республикаhы

?обайыр  ? баш?орт фольклорыны? ??м ауы?-тел ???би?тене? поэтик жанры. Теге й?ки был ижтима?и, ?хла?и к?ренешк? халы?сан ба?а бире?се поэтик монолог, эпик хик?й?т [1] .

?ылы??ырлама?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Халы?ты? тормош тура?ында?ы ф?лс?ф??е был жанр?а айырыуса я?шы к?рен?. Й?ш???е? м???н??ен, ир-егетте? Тыу?ан илг? нинд?й м?н?с?б?тт? булыр?а тейешлелеге ха?ында ?обайыр т?р?н фекер ??м ю?ары хист?р мен?н ??р?тл?п бир?.

Ул борон?о баш?орт фольклорыны? ??м ауы?-тел ???би?тене? универсаль поэтик жанры. Ши?ыр форма?ы булара?, ≪Урал батыр≫ , ≪А?бу?ат≫ ке?ек поэмалар?ы хе?м?тл?ндерг?н.

XIV?XVIII быуаттар?а башлыса с?с?н-импровизатор?ар, йырау?ар ?обайыр?ар?ы телд?н баш?ар?ан. ?обайыр?ар?ы ????рене? ???р??ренд? йыш ?ына баш?орт ри??й?тт?ре ??м легендалары мотивтарын ?уллан?ан с?с?нд?р ?обайыр ижад итк?н.

Бе??е? к?нд?рг? тиклем килеп етк?н ?обайыр?арыны? и? борон?о?о XIV быуат?а ?арай. ?обайыр?ар?а баш?орт хал?ы тарихында XIX быуат башына тиклем бул?ан ва?и?алар са?ылдырыла.

≪Ай, Уралым, Уралым≫ ?обайырында Баш?орт илен? ??й??, ≪Бейек тау?ы? ?лг?не≫ ≪Салауат батыр≫ ?обайыр?арында халы?ты? азатлы??а ынтылышы са?ыла, ?а?арманлы??а дан йырлана. Ысынбарлы?та тыу?ан ерен батыр?арса ?а?ла?ан ир-егетт?р?е ма?та?ан ?обайыр?ар: ≪С?кем батыр≫, ≪Т?лг?н батыр≫, ≪К?б?к батыр≫

≪Йыл?ыбай≫, ≪Бай?ы? би??ге≫ ?обайыр?арында бай?ар?ы? ??-ара ярышып байлы? туплауы, ≪?ур?а?тан нинд?й фай?а≫, ≪Яман я?шы була алма?≫ ?обайыр?арында ?ур?а?лы? ??м баш?а кире к?ренешт?р??н сатирик тонда ?се к?л?.

?обайыр?ар?а афоризмдар форма?ында ?хла? ??м н?сих?т бире? ынтылышы са?ыла. Ниге?ен м???лд?р, ?йтемд?р, йома?тар т?шкил итк?н ф?лс?ф??и-дидактик ?обайыр?ар: ≪Бур байы?ма?≫, ≪То?ро ???≫, ≪?йт, ти??ге?, ?йт?йем≫

Тыу?ан ер?е? м??аб?тлеге ??м матурлы?ы йырлан?ан, ??м уны ?а?лар?а ??ер тороу?а ба?ышлан?ан лирик ?обайыр?ар: ≪Ай, Уралым, Уралым≫, ≪Уралып ят?ан Уралда≫, ≪И?ел-ер≫

Шулай итеп, мифологик ?араштар?а ниге?л?нг?н героик-архаик, тарихи, м?х?бб?т, философик-дидактик ?. б. ?обайыр т?р??ре айырыла [2] .

?обайыр ши?ыр?ары, ????тт?, бер строфала 4-т?н алып 24-к? тиклем ??м унан да к?бер?к тирб?лг?н рифмалаш?ан ете ижекле юлдар?ан тора. ?обайыр ши?ыры 7 ?атмарлы д??м?лг? ниге?л?нг?н. Строфалар ?аны парлы й?ки ?атнаш рифмалы 4-т?30-?а тиклем юл булыуы м?мкин.

?обайыр ши?ри ??м ?атнаш (ши?ыр ??м проза), к?йл? ??м к?й??? формала й?ш?й. Думбыра й?ки ?урай мо?о мен?н о?атылып, речитатив алым мен?н баш?арыу классик ?анала.

Ши?ыр т???л?ш?н?? борон?о формаларыны? бере?е булара?, ?обайыр парлы й?ки ?атнаш рифмалы 7 ижекле строфика?а ?орол?ан. Строфалар ?аны 4-т?н 50 юл?а тиклем тирб?л?. Шулай у? 9-, 9-8 ижекле ?лс?мле варианттар: ≪?у?ыйк?рп?с ??м Маян?ылыу≫, ≪Заятуляк ??м ?ыу?ылыу≫.

≪Юлай ??м Салауат≫, ≪Салауат батыр≫ ?обайыр?ары милли батырыбы??а арнал?ан. ??ене? тематика?ы буйынса улар тарихи ауы?-тел ижады ???ре. Салауат с?с?н ижад итк?н ≪Б?г?с??г? ?ушылып, Ир-батыр?а ?уш булып…≫ ?обайыры ихтилал х?р?к?тене? программа бурыстарын асып бир?. Был ?обайыр шулай у? ≪Салауат телм?ре≫ исеме мен?н таныл?ан.

?обайыр к?й??рене? к?пселеге бер к?й тибына берл?ш?, уны? ниге?енд? мажор ауышлы?та?ы ярым тон?ы? пентатоника ята.

Таныл?ан ?обайыр о?талары: Асан ?ай?ы, Байы? Ай?ар, ??бит с?с?н, ?абрау йырауи ??м баш?алар.

?обайыр жанрына М?х?м?т?олов Сабирй?н М?х?м?тзакир улы , Буран?олов М?х?м?тша Абдрахман улы , Исм??илев С?йет ?хм?т улы , ?арипов Р?ми Й???ф?р улы , Кейекбаев Ж?лил ?ини?т улы , ???им Аралбай , Солтанг?р?ева Розали? ?сф?нди?р ?ы?ы м?р?ж???т итк?н ??м ит? [3] .

Баш?орт халы? ижады ?обайыр?ары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Ике с?с?н
  • Йома?
  • А?мыр?а с?с?н мен?н ?оба?ош с?с?нде? ?йтешк?не
  • ???н к?рке тал булыр
  • Бейек тау?ы? ?лг?не
  • ?йт ти??ге?, ?йт?йем
  • Яман я?шы була алма?
  • Заман?а заман урал?ан

Ша?ир?ар ижад итк?н ?обайыр?ар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Сальманова Л. К. О ритуальной функции песен о батырах //Эпос ≪Урал-батыр≫ и мифология: материалы Всерос. науч. конф. Уфа, 2003.
  • С??итов М. М. Борон?о баш?орт ?обайыр?ары. ?ф?, 1993; БХИ. 3-с? т.: Эпос. ?ф?, 1998.
  • Кир?ев А. Н. Баш?орт халы? ижады. ?ф?, 1981;
  • Баш?орт халы? ижады. 3?с? кит. Эпос. ?ф?, 1982;
  • Башкорт халы? ижады, т. 1, ?фэ , 1954.

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?алып:Баш?орт фольклоры ]]