?алалар иле  ? К?нья? Урал территория?ыны? шартлы р??ешт?ге атама?ы, территория сикт?ренд?ге урта бронза д??ере (б.э. тиклем я?ынса 2000 йыл элек) ?ынташты м???ни?тен? ?ара?ан борон?о ?аласы?тары. Тарихи ф?нд? ≪Волга-Урал культурогенез ???ге≫ тип исемл?н?. ≪?алалар илене?≫ и? билд?ле ?аласы?ы ? Ар?айым .

Асыштар тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?аласы?тар 1960 ? 1980-се йылдар?а табыла. И? беренсел?р??н (1968 йылда) ?ынташты йыл?а?ы буйында (Тубыл ?ушымта?ы) ?аласы? табыла, шу?а к?р? табыл?ан ?аласы??а К?нья? Уралда?ы йыл?а исеме бирел?. Баш?а ?аласы?тар?ы тап?андан ?у? археологтар ≪?ынташты м???ни?те≫ терминын ?уллана башлай. ?ай?ы бер ?алимдар, шул и??пт?н Г. Б. Зданович, уны Андрон м???ни?тен?н айыралар.

К?п кен? ?аласы?тар хужалы? эшт?ре ар?а?ында емерелг?н була, ?мм? Ар?айым ?от?арылып ?ала. Ар?айым территория?ында ?ыу?а?ла?ыс т???? к?? у?ында тотол?ан була. 1980-се йылдар?а Йыланлы (Змеиная) тау?ары мен?н ?ара ?ар?алы (Грачиная) т?б?сеге ара?ында ?ыу ?тк?рм?й тор?ан диуар т???? ?с?н тупра? ?рен к?т?ре? буйынса эшт?р башланды, ?мм? й?м???т ойошмалары был проектты? ту?татылыуына ??м ??м?лд?н сы?арыуылына ирештел?р.

Тасуирлау [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪?алалар иле≫ Р?с?й Федерация?ыны? Сил?бе ?лк??е , Ырымбур ?лк??е , Баш?ортостан ??м Т?нья? ?а?а?стан территорияларында урынлаш?ан. ?аласы?тар 350 км диаметр?а?ы территорияла ?ибелг?н. К?п кен? ?аласы?тар самолеттан т?ш?р?? яр?амында табыл?ан. Х??ерге к?нд? ?аласы?тар?ы? к?пселегенд? археологик ?а?ынды эшт?ре башланма?ан.

Барлы? табыл?ан ?аласы?тар?ы? т???л?ш тибы, ?ала инфраструктура?ыны? ойошторолоуы, т???л?ш материалдары, шулай у? береш топографик логика?ы берл?штер?. Борон?о ?алалар т???р?к й?ки о?онса т???р?к формала бул?ан, тыш я?тан диуар мен?н уратыл?андар. Диуар?а й?м???т й?ки ш?хси торла?тар тоташып тор?ан. ??р ?алала ?ыу?ы ?аланан ситк? сы?ара тор?ан ?ойма канализация?ы бул?ан. ?алалар эрг??енд? ??берлект?р ойошторол?ан, хайуандар ?с?н к?рт?л?р т???лг?н. ?алалар иле территория?ында металлургия ?с?н сеймал табышы урындары бар.

Б?т? ны?ытыл?ан ултыра?тар ?с т?рл? формала эшл?нг?н:

• т???р?кт?р (8-9 ?ала);
• о?онса т???р?кт?р (я?ынса 5 ?ала);
• тура м?й?шл?л?р (я?ынса 11 ?ала).

≪Ил≫ термины ?алалар?ы? локация?ын бик ??йб?т к?р??т?. Бынан тыш, б?т? табыл?ан ?алалар компактлы территорияла бер ?к ва?ытта, бер ?к архитектура стиленд? ??м бер ?к инженерлы? сиселешт?рен ?улланылыуы, о?шаш материалдары т???лг?нд?р, баш?а берл?штерг?н ?ы?аттар ?а ?и?емл?н?. ?ынташты м???ни?тн ?алаларында бер ?к этнос кешел?ре й?ш?г?н (европеидтар) ??м о?шаш хужалы? эшт?рен алып бар?ан. Ил сикт?ренд? ?алалар ара?ында с?й?си м?н?с?б?тт?р нинд?й бул?аны билд??е?. ?алалар бер-бере?ен?н 70 километр алы?лы?та урынлаш?андар, был бер тора? пунктынан икенсе?ен? к?сенер ?с?н бик у?айлы бул?ан. Тора? пунктарыны? ошондай урынлашыуы хужалы? м?н?с?б?тт?ре ?с?н д? (м???л?н, сау?а эшт?ре, сеймалды к?сере? й?ки белгест?р?е? к?сене?е, х?рби ма?саттар?а х??еф тыу?ан урын?а ??т?м? к?ск? киле? юлдарын т?ьмин ите? ?с?н) у?айлы бул?ан.

Уникаллеге [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тотош ал?анда, ?аласы?тар ? уникаль археология ?омарт?ылары.

• ?омарт?ылар д??ере ? и? й?ше Мысыр пирамидаларына ти? ? 3700 йыл;
• Ултыра? тибы ? ?ала . Баш?а табыл?ан борон?о ?омарт?ылар ара?ында н?? ?алалар ?ир?к осрай. Башлыса кеше эшм?к?рлегене? баш?а э???ре табыла: ?ургандар, ??берлект?р (?ара?ы?, Бронза быуаты );
• Ултыра?тар ауылдар?ан ??м?г?нд?р, баштан у? ?ала булара? т???лг?н;
• ??р ?ала ? тора? йорттар?ы? бер??м комплексы (????тт? ?алалар айырым тор?ан, т?рл? ва?ытта т???лг?н йорттар?ан тора);
• Планетала ?лег? тиклем баш?а ултыра?тар (ошо и??пт?н борон?олары ла) о?шаш ?ала ?оролошо ??м архитектура?ы мен?н табылма?ан;

шулай у?:

• Евразия далаларыны? баш?а м???ни?т ?атламдарынан айырылып тора;
• Табыл?ан ике т?г?рм?сле арбалар (?у?ыш, ярыш, тантаналы т?р??ре була) ара?ынан и? борон?о?о (б. э. тиклем 2026-сы йыл мен?н даталана);
• Ул д??ер ?с?н ны? ??ешк?н металлургия продукттары;
• Ша?тай камил борон?о гидротехник ?оролмалар (быуа, ва?ытлы быуа, ситк? еб?р? тор?ан канал ? (?ынташты);
• Борон?о ?ойма канализация?ы ( Ар?айым ).

?алалары ^[1] [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Ар?айым  ? Бреды районы ( Сил?бе ?лк??е ), ?ур ?ара?ан йыл?а?ы морононда. 1987 йылда (1957 йылда беренсе м?рт?б? табыл?ан) асыл?ан. Форма?ы: т???р?к.
• Аланд ны?ытыл?ан ултыра?ы ? Кваркен районы ( Ырымбур ?лк??е ), ?ыуынды? йыл?а?ыны? ?ул яры моронында (1987 йылда табыл?ан, форма?ы: о?онса т???р?к).
• Андреевск ны?ытыл?ан ултыра?ы? Бреды районы (Сил?бе ?лк??е), ?ынташты йыл?а?ыны? ?ул ярында?ы ярым утрау?а. 1990 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?н са?та табыл?ан. Форма?ы: тура м?й?шл?.
• Берсуат ны?ытыл?ан ултыра?ы? Бреды районы (Сил?бе ?лк??е), Берсуат йыл?а?ыны? ?ул ярында?ы Ягодный дол ?ур булма?ан ?ушымта?ы а?ып т?шк?н урында. 1987йылда (1957 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд?). Форма?ы: о?онса т???р?к. ?урлы?ы: 200×150 м.
• Бахта ны?ытыл?ан ултыра?ы? Агаповка районы (Сил?бе ?лк??е),Гумбейка йыл?а?ыны? ?ул ярында (Гумбейка мен?н Бахта йыл?а?ыны? борон?о инешенд?ге морононда). 2000 йылда (1955 ??м 1956 йылдар?а?ы самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд?) табыл?ан. Форма?ы: д?рткел. ?урлы?ы: 165×165 м.
• Журумбай ны?ытыл?ан ултыра?ы? К?рт?ле районы (Сил?бе ?лк??е), ?ара?айлы-Аят йыл?а?ыны? у? ярында (?ара?айлы-Аят йыл?а?ы мен?н уны? ?ушымта?ы Журумбай шишм??ене? ?ушыл?ан еренд?ге морон). 1987 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Исиней ны?ытыл?ан ултыра?тар комплексы? Варна районы (Сил?бе ?лк??е), ?ара?айлы-Аят йыл?а?ыны? у? ярында. 1991 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Каменный Амбар (Ольгинское) ны?ытыл?ан ултыра?ы? К?рт?ле районы (Сил?бе ?лк??е), ?ара?айлы-Аят йыл?а?ыны? у? ярында. 1982 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• ?амысты ны?ытыл?ан ултыра?ы ? Т?нья? ?а?а?стан, Камыстыаят йыл?а?ыны? ?ул ярында. 1991 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла. ?омарт?ы бик ны? емерелг?н, хужалы? т???л?шт?ре а?тында ята.
• ?ы?ыл ны?ытыл?ан ултыра?ы ? ?ы?ыл районы (Сил?бе ?лк??е), Урал йыл?а?ыны? у? ярында. 1968 йылда табыл?ан (1948 йылда табыл?ан тиг?н м??л?м?т бар).
• Коноплянка ны?ытыл?ан ултыра?ы ? К?рт?ле районы (Сил?бе ?лк??е), А?мулла (?ара?айлы-Аят йыл?а?ы башы) йыл?а?ыны? у? ярында. 1988 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Куйсак ны?ытыл?ан ултыра?ы ? ?ы?ыл районы (Сил?бе ?лк??е), Зингейка йыл?а?ыны? у? ярында. 1987 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Париж (Астафьевское) ны?ытыл?ан ултыра?ы - Ну?айб?к районы (Сил?бе ?лк??е), ?ы?ыл-Селек йыл?а?ыны? у? ярында. 2002 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Родники ны?ытыл?ан ултыра?ы ? К?рт?ле районы (Сил?бе ?лк??е), А?мулла ( Караталаят йыл?а?ы башы) йыл?а?ыны? у? ярында.. 1987 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Сарым-Саклы ны?ытыл?ан ултыра?ы ? ?ы?ыл районы (Сил?бе ?лк??е), Зингейка йыл?а?ыны? у? ярында. 1987 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• ?ынташты м???ни-тарих комплексы? Бреды районы (Сил?бе ?лк??е), А?мулла (Караталаят йыл?а?ы башы) йыл?а?ыны? ?ул ярында.. 1972 йылда табыл?ан (1968 йылда тиг?н м??л?м?т бар).
• Синташта 2 (Левобережное) ны?ытыл?ан ултыра?ы? Бреды районы (Сил?бе ?лк??е), ?ынташты йыл?а?ыны? ?ул ярында. 1990 самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла..
• Степное ны?ытыл?ан ултыра?ы? Пласт районы (Сил?бе ?лк??е), Уй йыл?а?ыны? ?ул ярында. 1987 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыла.
• Устье ны?ытыл?ан ултыра?ы ? Варна районы (Сил?бе ?лк??е), Т?б?нге Тогузак йыл?а?ыны? у? ярында, Кисинет йыл?а?ы инешен? я?ын урында. 2004 йылда табыл?ан.
• Чекатай ны?ытыл?ан ултыра?ы ? Варна районы (Сил?бе ?лк??е), Чекатай к?лене? к?нсы?ыш ярында. 1991 йылда самолеттан фото?а т?ш?р?лг?н кадр?ар?ы тикшерг?нд? табыл?ан.
• Черноречье 3 ны?ытыл?ан ултыра?ы ? Троицк районы (Сил?бе ?лк??е), Чекатай к?лене? к?нсы?ыш ярында, 1977 йылда табыл?ан.
• Ны?ытыл?ан ултыра? ? ?ари?ел районы (Башкортостан), ?ари?ел ауылы.

Баш?алар:

• Никольск 1
• Петровка 2
• Боголюбово 1
• Стрелецк 1 Троицк районы ^[2]

Псевдоф?нд? (уй?ырма ф?нд?) [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ар?айымды тап?ан ва?ытта СССР-?а ??г?реп ?ороу осоро бар?ан; астрология, дауалау, Ер??н ситт?ге цивилизациялар, сихырлау, и?ке дин ?илемен?н баш тартыу ??м я?ыларын булдырыу тибында?ы т?рл? ≪рухи э?л?не???р≫ бик ти? ??еш таба. Я?ы ошо ю?ы?та?ы ???би?т ??м табу?ат пресса?ы барлы??а кил?. ≪Дауалаусылар≫, ≪к?р???сел?р≫, ≪телепаттар≫ цензуранан йонсо?ан халы??а бик й?теш булды. Ар?айым борон?о ?имм?тле ?омарт?ы?ын табыу ?а стандарт?а тура килм?г?н я?ылы? була. Т?рл?-т?рл? ≪я?ы а?ымдар≫ ?аланы ?? ма?саттарында фай?алана башланы. ?ур ?ара?ан археологик ?а?ыныу эшт?ре т?рл? ?ы?ы??ыныусы, к?р?кк?-к?р?км?г?нд? сенсация э?л?г?н кешел?р ?с?н ≪м?кк?г?≫ ?йл?нде. Т?рл? гипотезалар барлы??а килде:

• Ар?айым ?ала?ы обсерватория булара? ?улланыл?ан тиг?н фараздар барлы??а килде;
• Уфологтар, был ?алалар?ы баш?а планета заттары т???г?н, тиг?н фекер ?йт?л?р;
• Экстрасенстар, Ар?айым районында энергияны? к?сл? а?ымы ?т?, тип фаразланыла ??м бында ≪к?с алыу ?с?н≫ кил? башлай?ар;
• Индиан веда й?н?лешт?рен ?йр?не? мен?н мауы?ыусылар Ар?айымды Заратустра ватаны тип фаразлай?ар;
• Шулай у? был илд? халы?тар айырым миллилекте? борон?о тарма?тарына (протонациональные ветви) б?ленг?н бул?ан тиг?н фараздар ?а бар.

Ошо гипотезалар?ы? бары?ыны? да ышандырырлы? база?ы ю?.

Ар?айымды ??л?штере? ????мт??енд? ?р?? телг? алын?ан кешел?р тарафынан спиралг? о?ша?ан инсталляциялар тибында?ы таштар ба?са?ы барлы??а килде.

Шулай у? ?ара?ы? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Сикияз-Тамак (пещерный город)

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Зданович Г. Б., Батанина И. М. Аркаим ? Страна городов: Пространство и образы: (Аркаим: горизонты исследований). ? Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, Издательство Крокус, 2007. ? 260 с. ? ISBN 978-5-902165-18-7 , 5-7688-0964-3
• Аркаим. По страницам древней истории Южного Урала. Челябинск: Изд-во Крокус, 2004. ? 348 с.
• Малютина Т. С., Зданович Г. Б. Аландское ? Аркаим: древнее наследие Южного Урала Научно-популярный проспект. Оренбург, 2013 .
• В. Ф. Генинг, Г. Б. Зданович, В. В. Генинг Синташта: Археологические памятники арийских племен Урало-Казахстанских степей. УрО РАН, Челяб. гос. ун-т. Челябинск: Юж.-Урал. кн. изд-во, 1992. ? 408 с. 32 л. ил .
• Аркаим: Исследования. Поиски. Открытия / Науч. ред. Г. Б. Зданович; Сост. Н. О. Иванова. ? Челябинск: Творч. об-ние ≪Каменный пояс≫, 1995. ? 224 с. ? (По страницам древней истории Южного Урала) .
• Зданович Д. Г. Синташтинское общество: социальные основы ≪квазигородской≫ культуры Южного Зауралья эпохи средней бронзы / Специализир. природ.- ландшафт. и ист.-археол. центр ≪Аркаим≫. Челяб. гос. ун-т. Челябинск, 1997. 93 с.

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Аркаим-центр (государственное учреждение культуры)
• Фотографии на официальном сайте
• Публикации на официальном сайте http://www.arkaim-center.ru/index.php?page=102&ver=1