한국   대만   중국   일본 
Ш?к?р ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Ш?к?р

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Ш?к?р-рафинад

Ш?к?р, сахароза  ? организмды к?р?кле энергия мен?н т?ьмин ите?се ту?лы?лы матд?, углеводтар . Ш?к?р ?амышынан ??м ш?к?р с?г?лд?р?н?н алын?ан ш?к?р м??им а?ы?-т?лек булып тора. Крахмалда углеводтар?а кер?, л?кин уны ??л?штере? бик ?крен бара. Сахароза аш ?е?дере? юлында глюкоза ??м фруктоза?а тар?ала, ?у?ынан ?ан юлына ел?г?. Глюкоза организм сарыф итк?н энергияны? ярты?ын бир?.

Ш?к?р тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ш?к?р?е? тыу?ан иле ?индостан , бында ул 2300 йыл элек билд?ле бул?ан. Ш?к?р ???е ??р. ??? ≪суккар≫ ???ен?н килеп сы??ан. Европала ш?к?р римлел?рг? билд?ле бул?ан. ?индостанда ш?к?р ?амышынан эшл?нг?н к?р?н ш?к?р?е сау?аг?р??р Европа?а алып килг?н. ?у??ара? ш?к?р ?амышын Сицилия ??м К?нья? Испанияла ??тер? башлай?ар, ?мм? Рим империя?ы тарал?ас был традиция ю?ала.

Р?с?й?а ш?к?р я?ынса 11-12 быуатта килеп ет?. Ул ва?ытта ш?к?р?е кен?з ??м уны? я?ындары гена т?мл?п ?арай ала. XVIII быуат башында Р?с?й??, Пётр I ас?ан, беренсе ≪ш?к?р палата?ы≫ эшл?й башлай. Ул ва?ытта сеймалды сит илд?н килтер?лер. 1802 йылда илд? ??терелг?н ш?к?р с?г?лд?р?н?н Тула ?ала?ында ш?к?р етештере? яй?а ?алына.


Ш?к?р етештере? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Элг?ре ш?к?р?е ш?к?р ?амышынан ?ына я?а?андар. Ш?к?р ?амышы ?индостанда , ?ытай?а , шулай у? йылылы? ??м дым етерлек бул?ан баш?а илд?р?? ???. Ш?к?р бик ?имм?тле ??м ??ж?йеп ризы? булып ?анал?ан. Бик к?п илд?р?? татлы т?мл?ткес алыр ?с?н ?й??ке , ?айын ??м й?к? а?асы ?уттарын ?уллан?андар.

Ш?к?р ?амышын алыштырырлы? ??емлекте бик о?а? э?л?й??р, ??м бары тик 19 быуат башында ?ына Р?с?й?? ??м Германияла ш?к?р с?г?лд?р?н?н ш?к?р сы?ара тор?ан беренсе заводтар т???л?. Х??ер ер й???нд?ге б?т? ш?к?р?е? ярты?ын тиерлек ш?к?р с?г?лд?р?н?н алалар.

Технология?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ш?к?р заводы янында с?г?лд?р?? бетонлан?ан т?р?н со?ор?а бушаталар. К?сл? ?ыу а?ымы уны эшк?рте? бина?ына табан алып кит?. Бер машина уны со?ор?ан к?р?п сы?ара, икенсе?е йылы ?ыу?а йыуа, ?с?нсе?е о?онса ва? ки??кт?рг? турай. С?г?лд?р к?переп тор?ан а? юныс?ы ?й?м?н? ?йл?н?. Транспортер ?й?мд? ??т? ябыл?ан т???р?к бактар?а к?сереп ?ала, с?г?лд?р аша бер ту?тау?ы? э?е ?ыу а?ып тора, татлы с?г?лд?р ?ыуы хасил була.

Ш?к?р ап-а? бул?а ла, ?ыуы ?ара т??т? килеп сы?а, алма мен?н б?р??ге ке?ек ?к, с?г?лд?р?? л? ?арая тор?ан матд?л?р бар. Ш?к?р ?ара т??т? булма?ын ?с?н, уны торбалар буйлап бик ?ур бактар?а ??м аппараттар?а ?ыуалар. Улар аша ?теп сы??анда ?ут ?т? к?ренм?ле ??м та?а була.

Артабан с?г?лд?р ?ыуын быу?а ?йл?ндер?л?р; ул ?уйы ш?рб?т булып а?ып сы?а.

?уйыртыл?ан ?ут, й?ки утфель (Hutfullmasse) тип атал?ан ш?рб?т, вакуум-аппараттар аша ?тк?рел?. Килеп сы??ан патоканы центрифуга?а еб?р?л?р, уын? ?йл?неп тор?ан барабанына я?ы ?ына сы?арыл?ан утфелде еб?р?л?р (?айнар та?артыу) еб?рел?, й?ки уны ?ыуыталар (?ал?ын та?артыу) бир?. Был осра?та ?ат?ан массаны утфель бута?ыс?а еб?р?л?р, центрифуганы? селт?рле ?ыры аша шыйы? патока ?ар?ылып осоп сы?а ( беренсе айыртыу ). ? хасил бул?ан ш?к?р кристалдарын й? пар, й? клерс мен?н иретеп, й?н? а?артып алалар. Айырылып сы??ан шыйы?лы?ты айырым йыялар (икенсе ?ар?ытыу). А? ш?к?р ?омо й?ки беренсел продуктты т?шкил итк?н ш?к?р кристалдары а?артыл?ас, центрифуганан сы?арып алалар ??м, ?йл?неп тор?ан цилиндр?ар аша йэ?е ?ауа еб?реп, киптер?л?р.

А? ш?к?р ?омо составында 99,0?99,8 % ш?к?р бар.

Ш?к?р ?омонан рафинад ш?к?р я?ай?ар. ≪Рафинад≫ ? ≪бик я?шы та?артыл?ан≫ тиг?н ???. Ш?к?р ?омон я?ынан ирет?л?р, я?ынан та?арталар ??м та?ы кристалдар килеп сы?а. Унан ?у? ап-а? ш?к?р ?омо автоматтар?а килеп эл?г?. Б?т? я?тан ?ы?ыл?ан ш?к?р ?омо д?рт ?ырлы ки??кт?рг? ты?ы?лап ойоша. Транспортер та?ма?ы ??т?нд? был ки??кт?р мейес аша ?т?л?р, унда кибеп, та?ы ла ?атыра? булып кит?л?р. Артабан улар?ы та?ы бер станок аша ?тк?реп, ш?к?р?е бер т?рл? ва? ки??кт?рг? турай, ? махсус механизмдар рафинад ш?к?рен ?аптар?а тултыра.

Ш?к?р?е та?арт?анда айырып алын?ан татлы ?уйыры?ты (патоканы) беренсе тап?ыр айыртып ал?ас, я?ынан эшк?ртеп, 90-95 % ш?к?рле ?ары ?ом алалар. Был айырт?анда сы??ан патоканы й?н? икенсе тап?ыр айырталар ( икенсе айыртыу ), 85 % ? 90 % ш?к?рле икенсе айыртыу ?ары ?ом килеп сы?а. Быны?ынан да сы??ан патока бик ?ара т??т? булы ??м уны тик мал?а ?ына бирерг? була [1]

?аулы??а т?ь?ире [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Бынан ун ме? йылдар элек, кешелек ту?ланыу ?лк??енд? ?ур революция я?ай. Ул иген культураларыны? орло?тарын а?ы? итеп ?уллана башлай. Был бер йыллы? ??емлект?р энергияны крахмал р??ешенд? ??ен? йыя ??м организмды ти? ва?ытта глюкоза мен?н т?ьмин итеп тора. Был т?р а?ы?-т?лек кешег? шул тиклем ны? о?шай, ул ?анын глюкоза мен?н ны?ыра? ту?ландырып торор?а тырыша башлай.

19-сы быуат башында ?ыйбатлы Америка ш?к?рен т?б?н сифатлы с?г?лд?р ш?к?ре алыштыра башлай. Ш?к?р ?улланы берм?-бер арта. Англияла ш?к?р ?улланыу й?н башына йылына 3 килограммдан 20-г? к?т?рел? [2] .

Бер я?тан глюкоза баш мейе?е эшс?нлеген я?шырт?а ла, икенсе я?тан кешене? у?а б?йлелеге арта, ??м с?л?м?тлекк? зыян кил? башлай.

А? ш?к?р?? сахароза ми?дары 99,75 процент?а ет?. ? бына ?ары ??м к?р?н?ыу-?ары ш?к?р?? был матд? ? 89-96 процент т?шкил ит?. ?ал?ан 4-11 проценты "бысра?"тан ? ?ыу ??м патоканан тора. Патока и?? минералдар , витаминдар , органик кислоталар?ан ??м ?лег? ф?нг? билд?ле булма?ан биологик актив матд?л?р??н ?иб?р?т.

Билд?ле фармаколог Израиль Брехман 1980 йылдар?а а? ш?к?р урынына ?ары?ын (к?р?н-?ары?ы СССР-?а, ??м?м?н, булма?ан да ?ле) ?улланыр?а т??дим итк?н. Ул ошо ≪бысра?≫ ш?к?р?е бик етди ?йр?неп, ?ары ш?к?р?е? а?ына ?ара?анда фай?алыра? ик?нлеген: матд?л?р алмашына ??м тешт?рг? зыян я?амауын, организмды? эшк? ??л?тлеген ??м баш?а м?мкинлект?рен я?шыртыуын ра?ла?ан.

?ары ш?к?р?е? к????р?е ?амаштырып тороусы а?ына ?ара?анда ??т?н?р?к булыуы асы?тан-асы?, тип ?йт? белгест?р. Шулай ?а с?л?м?т кешел?р ?с?н уны? бер к?нл?к норма?ы, а? ш?к?р?еке ке?ек, 60 граммдан артма??а тейеш (бы?а та?ы ла та?ы ризы?тар?а ?ушыл?ан ≪й?шерен≫ ш?к?р?е л? индерерг? м?мкин). Ш?к?р ауырыуынан интеге?сел?рг? ?ары ш?к?р?е л? бик ?ир?к кен? ?улланыу р?хс?т ител?.

Глюкоза [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Глюкоза  ? ш?к?р?е? бер т?р?; ?ыу?а я?шы ирей тор?ан, татлы т?м бир? (латинса ≪глюкос≫ ? татлы), т????? кристаллик матд?. Т?би??тт? ул ??емлекте? т?рл? ?л?шт?ренд? осрай. ??емлект?р?е? б?т? ?л?шт?ренд?: емешт?ренд?, тамыр, япра? ??м с?ск?л?ренд? глюкоза бар тип ?йтерг? м?мкин. Глюкоза хайуандар ??м кеше организмында ла бар. Кеше ?анында глюкоза ми?дары 0,1 % сама?ы.

Фруктоза [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ки? тарал?ан т?би?и ш?к?р алмаштыр?ыс. Ул татлы ел?к-емешт?р?? , й?шелс?л?р?? ??м балда була. Фруктоза ?анда?ы ш?к?р д?р?ж??ен нормалл?штер?, балалар?а диатез барлы??а киле???н ?а?лай. Ябай ш?к?р??н айырмалы булара?, фруктоза гликемия индексы т?б?н бул?ан углеводтар?а ?арай, шу?а к?р? уны а?ы??а ?ушып аша?анда, ?ан?а ?апыл инсулин б?ленеп сы?ыу к???телм?й. Уны? ошо ??енс?леге ш?к?р сирен?н интеге?сел?р ?с?н д? м??им. Шулай у? фруктоза ?андан бик ти? ю??а сы?а. Уны т??леген? 35-45 грамм к?л?менд? ?улланыр?а ярай. Фруктоза диабетиктар ?с?н ш?к?р ?омо р??ешен? килтерелеп, магазин к?шт?л?рен? л? ?уйыл?ан. Фруктозаны ??л?штере? ?с?н инсулин, глюкоза мен?н са?ыштыр?анда, ?с тап?ыр?а к?мер?к к?р?к. Тик уны?ын да к?п ?улланыр?а ярамай. С?нки ул, ?анда?ы май ми?дарын арттырып, ?ан тамыр?ары тарайыу?а килтере?е м?мкин.

Лактоза [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Лактоза (??т ш?к?ре) ??тт? була. Ул ? бигер?к т? ту?лы?лы матд?. Гидролиз ва?ытында лактоза глюкозага ??м глюкоза мен?н фруктозаны? изомеры бул?ан галактоза тар?ала.

Ш?к?р алмаштыр?ыстар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Р?с?й?? кеше йылына уртаса 37 кг ≪а? ?лем≫ ашай. Ш?к?р?е к?р?ген?н к?п ?улланыусылар?а кариес , май б?р?? , ш?к?р диабеты , гипертония , атеросклероз ?.б. янай. Бына шул ≪шатлы?тар?ы≫ булдырма? ?с?н, кеше т??леген? 60-90 г ?ына ш?к?р ашар?а тейеш. ? оло й?шт?гел?рг? та?ы ла а?ыра? к?л?мд?. Т?млетама?тар?а ш?к?р аналогтарына к?серг? к???ш ител?. Ш?к?р аналогтары ике т?рг?: татлыландыр?ыс ??м ш?к?р алмаштыр?ыстар?а б?лен?. Улар?ы? татлылы?ы ??м калориялылы?ы т?рл?с? була. Татлыландыр?ыстар?а ? к?п атомлы спирттар, й??ни та?а химик матд?л?р ин?. И? татлы?ы сахарин ? (E954), аспартам (E951), цикламат (E952) ? ?анала. Цикламат ш?к?рг? ?ара?анда ? 30, аспартам  ? 200, сахарин 500 тап?ыр?а татлыра?. Улар с?й , ????? эсерг? яратыусылар ?с?н я?шы, ? ?амыр?а ?ал?а?, бешетел?р??н ?се т?м кил?. Был т?р татлылар?ы? калория?ы а?. Шулай ?а улар?ы? фай?а?ы ??м зыяны тура?ында ?алимдар ара?ында б?г?нг? к?нг? тиклем б?х?с бара.

Ш?к?р алмаштыр?ыстар ? сорбит (E420) ??м ксилит (E967) ? т?би?и сеймалдан етештерел?. М???л?н, ксилит ??а?астан я?ала. Сорбит алма, ?р?к, мил?ш ке?ек емешт?р??н алына. Сорбит татлылы?ы я?ынан шик?р??н ?алыша, ? ксилит ш?к?р мен?н бер д?р?ж?л?. Улар мен?н с?й эсерг? л?, ?амыр?а ?алыр?а ла була. Ш?к?р алмаштыр?ыстар диабет мен?н ауырыусылар ?с?н ?т? к?р?кле ризы? ?анала. ? бына ?име? кешел?рг? улар?ы ?улланыр?а к???ш ителм?й. Сорбит мен?н ксилиты Сорбит мен?н ксилитты к?р?ген?н арты? ?улланыу зарарлы. Улар эсте йомшартыр?а ??м ?тте арты? ?ыу?ырыр?а м?мкин. [3]

Ксилитты? т??лек норма?ын 40-50 граммдан арттырма??а к???ш ител?. Сорбитты т??леген? 30 грамм ?улланыр?а ярай. Ул ?т ?ыу?ырыу ??енс?леген? эй?. Сорбит организм?а к?р?кле бул?ан В1, В6 витаминдарын ??м биотин матд??ен ≪ян?а ?алдырыр?а≫ булыша, эс?к микрофлора?ын я?шырта, ?леге витаминдар?ы синтезлай. ?мм? сорбит ш?к?рг? ?ара?анда калориялыра?, тим?к, ябы?ыр?а тел??сел?рг? уны ?улланыу к???ш ителм?й. К?п ?уллан?ан осра?та эс ташыуы, й?р?к бол?аныуы ке?ек к?ренешт?рг? килтереп сы?ара.

Галерея [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]


?ы?ы?лы факттар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Ш?к?р экспортлау буйынса Куба беренсе урын алып тора [4] .
  • ?ома?тар?а ?тк?рг?н т?жриб? ш?к?р ?улланыу кокаин, морфия, никотин?а бул?ан ке?ек б?йл?нг?нлекк? килтер? [5] .
  • ?г?р ш?к?р ки??ген? ?? ген? к?л ?ал?а?, яндырып була. К?л составында?ы литий то??ары катализатор ролен ?т?й.
  • Рафинад кубигы (1 см) 60 °C ?ыу?а 11?24 секунд эсенд? бол?атмайса эреп б?т? (ГОСТ 12577-67).

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]


И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Сахар свекловичный и тростниковый // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). ? СПб., 1890?1907.
  2. Туклану экологиясе ? с?лам?тлек шарты (недоступная ссылка)
  3. Хаков В. Х., Латипова ?.И., Бакирова С. Д., Тауар тура?ында м??л?м?т у?ыйбы?: ?улланыусы?а белешм?-???лек бит 2016 йыл 4 апрель архивлан?ан .
  4. Никоноров А. Б. Структурные и территориальные изменения в экономике Кубы после 1959 г. Дата обращения: 21 декабрь 2009. 2010 йыл 13 февраль архивлан?ан .
  5. Снежана Шабанова. Сахар действует на мозг как наркотики . infox.ru (10 декабрь 2008). Дата обращения: 21 декабрь 2009.