Шыйы?са  ? шыйы? агрегат х?ленд? бул?ан, ?аты ??м газ х?лд?ре ара?ында урын алып тор?ан матд? ^[1] . Уны баш?а агрегат х?ленд? бул?ан матд?л?р??н айырып тороусы т?п ??енс?леге булып хатта бик а? ?ына бул?а ла механик к?с?рг?неш т?ь?ире а?тында, к?л?мен шул килеш ?а?лап, форма?ын сик?е? алмаштырыуы тора. Шул у? ва?ытта шыйы?саны? агрегат торошо, ?аты есемде? агрегат х?ле ке?ек ?к, конденсирлан?ан, й??ни ?л?шс?л?р (атомдар, молекулалар, иондар) ??-ара б?йл?нг?н х?лд? була. Баш?а агрегат х?ленд?ге матд?л?р??н уны айырып тор?ан шыйы?саны? т?п ??енс?леге ? к?л?мде ??г?ртм?йс? форманы сик?е? механик к?с?рг?неш т?ь?иренд? ??г?рте? ??л?те.

??т?н тартылыу шыйы?лы?тар?ы? улар?ы газдан айырып тор?ан ??енс?леге булып тора. Быны ты?ы?лы? айырма?ы ла ?йтеп булмай, с?нки шыйы?лы?ты? ты?ы?лы?ы газ ты?ы?лы?ынан к?мер?к булыуы м?мкин: 20 Кельвин температурала ??м 3 МПа тир??е ба?ым а?тында шыйы? водород газ х?ленд?ге гелий?а й???. ^[2]

Д?й?м м??л?м?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ире?ен? (??м кристализация?а) ?ул тарма? ??м ?сл? н?кт?н?н ??т?р?к, сублимация?а ? ?ул я?тара? тарма? ??м ?сл? н?кт?н?н т?б?нд?р?к тура кил?. Й?шел ???к ?ы?ы? ?ыу?ы? ??ен аномаль тотошон к?р??т?. ????тт? шыйы? торош ул ?аты есем ??м газ ара?ында тип и??пл?й??р: газ к?л?мен д?, форма?ын да ?а?ламай, ? ?аты есем ике?ен д? ?а?лай.

Шыйы? есемд?р?е? форма?ы улар?ы? ??т? ??ен ты?ы? мембрана ке?ек тотоуынан тулы?ынса й?ки ?л?шл?т? билд?л?не?е м?мкин. Шулай итеп, ?ыу тамсылар?а йыйылыуы м?мкин. ?мм? шыйы?са хатта ??ене? ?у??алма? ?? я?ынан а?ыр?а ??л?тле, ??м был да уны? форма?ын (шыйы? есемде? эске ?л?шт?рен) ?а?ламауын а?лата.

Шыйы?са молекулаларыны? билд?л?нг?н урыны ю?, ?мм? шул у? ва?ытта улар?а иркен урын алыштырыу м?мкинлеге л? ю?. Бер бере?ен я?ын арауы?та тотоп тороу ?с?н улар ара?ында арыу у? к?сл? тартылыу бар. Матд? температураны? билд?ле интервалы ара?ында шыйы? х?лд? тора, шул интервалдан т?б?н т?ш??, ?аты х?лг? (кристаллизация й?и?? ?аты есемле аморф х?лг? ? быяла?а ??ерел?), ю?ары к?т?рел?? ? газ х?лен? к?с? (пар?а ?йл?н?). Был интервалды? сикт?рен ба?ым билд?л?й. ?а?и?? булара?, матд? шыйы? х?лд? бер ген? модификация?а эй? (айырымлы?тар?ы? айырыуса ???ми?тлел?ре ? квант шыйы?салары ??м шыйы? кристалдар). Шунлы?тан к?пселек осра?та шыйы?са агрегат х?л ген? т?гел, ? термодинамик фаза ла (шыйы? фаза) булып тора.

Бар шыйы?салар ?а та?а шыйы?салар ??м ?атышмалар?а б?лен?. ?ан, ди?ге? ?ыуы ке?ек ?ай?ы бер ?атышма шыйы?салар й?ш?? ?с?н ?ур ???ми?тк? эй?. Шыйы?салар эреткес функция?ын ?т?й ала.

Шыйы?салар?ы? физик ??енс?лект?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

А?ыусанлы?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?салар?ы? м??им ??енс?леге булып а?ыусанлы?ы тора. ?г?р ?? шыйы?саны? тиге?лек х?ленд?ге ?л?ш?н? тыш?ы к?с ?ал?а?, шыйы?са?а ?ай?ы й?н?лешт? был к?с ?алын?ан, шул й?н?лешт? шыйы?са ?л?шс?л?рене? а?ымы барлы??а кил?: шыйы?са а?а. Шулай итеп, тыш?ы к?с т?ь?ире а?тында шыйы?са форма?ын ??м ?л?шт?рене? шартлы урынлашыуын ?а?ламай, шунлы?тан ??е тултырыл?ан ?ауыт форма?ын ала. ?ы?ылмалы ?аты есемд?р??н айырмалы р??ешт? шыйы?са а?ыусанлы?ыны? сиге ю?: шыйы?са а??ын ?с?н бик а? ми?дар?а тыш?ы к?ст?? т?ь?ире л? ет?.

К?л?мен ?а?лауы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?саны? характерлы ??енс?леге булып уны? билд?ле к?л?мг? эй? булыуы тора. Шыйы?саны механик р??ешт? ?ы?ыу м?мкин т?гел, с?нки уны?, газдан айырмалы р??ешт?, молекулалары ара?ында буш ара бик а?. ?ауыт?а ?алын?ан шыйы?са?а я?ал?ан ба?ым ул шыйы?са к?л?мене? ??р н?кт??ен? ??г?реш?е? тапшырыла (Паскаль законы, шулай у? газдар ?с?н д? ха?лы). Бик а? ми?дар?а ?ы?ылыусанлы?ы мен?н бер р?тт?н был ??енс?лек гидравлик машиналар?а ?улланыла. Шыйы?салар ????тт? йылыт?анда к?л?мен арттыра (ки??й?) ??м ?ыуыт?анда к?мет? (?ы?ыла). Х?йер, был ?а?и??н?н ситл?ше???р ?? осрай, м???л?н, ?ыу йылыт?ан осра?та, нормаль ба?ымда ??м температура?ы 0-д?н я?ынса 4 градус?а тиклем бул?анда ?ы?ыла.

Й?бешк?клек [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Бынан тыш, шыйы?лы?тар (газ ке?ек) й?бешк?клекк? эй?. Ул ?л?шт?рене? бере?ене? икенсе?ен? ?арата к?се?ен? ?аршылы? к?р??те? ??л?те ке?ек билд?л?н? ? й??ни эске ыш?ылыу ке?ек була.

Шыйы?лы?ты? к?рше ?атламдары бер-бере?ен? ?арата х?р?к?т итк?нд?, йылылы? х?р?к?те тыу?ыр?ан б?релешк? ??т?п, ?отол?о?о? р??ешт? молекулалар?ы? б?релеше барлы??а кил?. Т?ртипк? ?алын?ан х?р?к?тк? ?амасаулы? ите?се к?с барлы??а кил?. Был ва?ытта т?ртипк? ?алын?ан х?р?к?тте? кинетик энергия?ы йылылы? энергия?ына ? молекулалар?ы? т?ртип?е? х?р?к?те энергия?ына ??ерел?.

?ауытта?ы х?р?к?тк? килтерелг?н ??м ?? ??ен? ?алдырыл?ан шыйы?лы?, яйлап ту?тай, л?кин уны? температура?ы к?т?рел?.

Ирекле ??к? й??? ??м ??к? тартылыу барлы??а киле? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы? к?л?мен ?а?ла?анлы?тан ирекле ??к? й?? барлы??а килтерерг? ??л?тле. Бындай ??к? й?? был матд?не? фазаларын айырып тороусы й?? була: бер я?тан шыйы? фаза, икенсе я?тан ? газ (пар), ??м, б?лки, баш?а газдар, м???л?н, ?ауа.

?г?р бер ?к матд?не? шыйы? ??м газ х?ленд?ге фазалары сикт?ш бул?алар, сик й??? май?анын к?метерг? тырышыусы к?ст?р ? ??к? тартылыу к?с? барлы??а кил?. Сик й??? ??ен тартылыр?а тырыш?ан ?ы?ылмалы мембрана ке?ек тота.

??к? тартылыу шыйы?саны? молекулалары ара?ында?ы тартылыу мен?н а?латыла. ??р молекула баш?а молекулалар?ы тарта, ??ен улар мен?н уратып алыр?а, ? тим?к, ??т?н китерг? ынтыла. Шу?а ярашлы, ??к? й?? к?мерг? тырыша.

Шу?а ла ?абын ?ыуы?ы ??м ?айна?анда ?ыуы?тар сфера форма?ын алыр?а тырыша: бирелг?н к?л?м ?с?н шар и? минималь ??к? й??г? эй?. ?г?р шыйы?са?а тик ??к? тартылыу к?с? ген? т?ь?ир ит??, ул мотла? сфера форма?ын ала ? м???л?н, ауырлы? ю?алт?анда ?ыу тамсы?ы .

Ты?ы?лы?тары шыйы?са ты?ы?лы?ынан ?ур бул?ан б?л?к?й объекттар шыйы?лы? ??т?нд? ≪й???п≫ й?р?рг? ??л?тле, с?нки тартылыу к?с? й?? май?анын арттырыу?а ?амасаулы? ите?се к?ст?р??н б?л?к?й. (?ара?ы?. Поверхностное натяжение )

Пар?а ?йл?не? ??м ?уйырыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Пар?а ?йл?не? ? матд?не? ?кренл?п шыйы?санан газ фаза?ына (пар) к?се?е ул.

Йылылы? х?р?к?те ва?ытында ?ай?ы бер молекулалар ??к? й??? аша шыйы?лы?ты ташлап кит?л?р ??м пар?а ?йл?н?л?р. Шуны? мен?н берг?, молекулалар?ы? бер ?л?ш? пар?ан кире шыйы?лы??а к?с?. ?г?р молекулалар?ы? килг?нг? ?ара?анда шыйы?лы?тан китк?нд?ре к?бер?к бул?а, пар?а ?йл?не? процессы бара.

?уйырыу ? кире процесс, газ х?ленд?ге матд?не? шыйы? х?лг? к?се?е. Был ва?ытта пар?ан шыйы?лы??а, шыйы?лы?тан пар?а к?ск?нг? ?ара?анда к?бер?к молекулалар к?с?.

Пар?а ?йл?не? ??м ?уйырыу ? ти? булма?ан процестар, улар локаль тиге?лек урынлаш?ан?а тиклем дауам ит?л?р (?г?р урынлаш?а), ??т??ен?, шыйы?са тулы?ынса пар?а ?йл?нерг?, й?ки ??ене? пары мен?н тиге?лек х?лен? килерг? м?мкин, ул са?та шыйы?санан к?пме молекула сы?а, шунса у? молекула кире ?айта.

?айнау [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?айнау ? шыйы?са эсенд? пар барлы??а киле? процесы. Температура етерлек ю?ары бул?ан ва?ытта пар ба?ымы шыйы?са эсенд?ге ба?ымдан ю?ары була, ??м унда пар ?ыуы?тары барлы??а кил? башлай, улар (е?е? тартыу к?с? шарттарында) ??к? ?ал?ып сы?алар.

Сыланыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Сыланыу ? шыйы?саны? пар ?атнашлы?ында ?аты й?? мен?н контакты ва?ытында барлы??а килг?н, й??ни ?с фаза?а б?лене? сигенд? була тор?ан ??к? й?? к?ренеше.

Сыланыу шыйы?саны? й??г? ≪?ылашыуын≫ ??м уны? буйынса а?ып ките?ен (й?ки, кире?енс?, этеле?ен ??м а?ып таралмауын) характерлай. ?с осра?ы бар: сыланмау, тулы сыланыу ??м сикл?нг?н.

Буталыусанлы? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Буталыусанлы? ? шыйы?салар?ы? бер-бере?енд? эре?с?нлек ??л?те. Буталыусан шыйы?салар?а ми?ал: ?ыу ??м этил спирты , буталмаусан шыйы?салар?а ми?ал: ?ыу ??м шыйы? май.

Диффузия [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ауыт?а ике буталыусан шыйы?са ?ой?анда, молекулалар йылылы? х?р?к?те ????мт??енд? яйлап сик й??? аша ?т? башлай?ар, шулай итеп шыйы?салар яйлап аралашалар. Был к?ренеш диффузия тип атала (шулай у? баш?а агрегат х?ленд? бул?ан матд?л?р?? л? була).

Арты? э?ете? ??м арты? ?ыуытыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?саны, ?айнау булма?лы? итеп, ?айнау н?кт??ен?н ю?арыра? э?етерг? м?мкин. Быны? ?с?н шыйы?саны, к?л?ме сикт?ренд? температураны ?и?елерлек ?икерттерм?й ??м тирб?ле? ке?ек механик йо?онто?а дусар итм?й, тиге? йылытыр?а к?р?к. ?г?р арты? йылытыл?ан шыйы?са?а ним?лер ташла?а?, ул ?? тиг?нсе ?айнап сы?а. Арты? э?етелг?н ?ыу?ы микротул?ынлы мейест? алыу е?ел.

Арты? ?ыуытыу ? шыйы?саны ?аты агрегат х?лг? к?серм?йенс? ту?ыу н?кт??ен?н т?б?н ?ыуытыу. Арты? ?ыуытыу ?с?н, арты? э?ете? ке?ек ?к, тирб?ле??е? ??м температураны? ?и?елерлек ??г?ре?е булмауы к?р?к.

Ты?ы?лы? тул?ындары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?лы?ты ?ы?ыу сикт?н тыш ауыр булыу?а ?арама?тан, шулай ?а уны? ба?ымы ??г?рг?нд? к?л?ме ??м ты?ы?лы?ы ??г?р?. Был х?л ?апыл ?ына бармай; шулай, ?г?р бер участка ?ы?ыл?а, баш?а участкалар?а бындай ?ы?ыу ?у?латып тапшырыла. Был, шыйы?са эсенд? ?ы?ылмалы тул?ындар, асы?ыра? ?йтк?нд?, ты?ы?лы? тул?ындары таралыр?а ??л?тле тиг?нде а?лата. Ты?ы?лы? мен?н берг? баш?а физик д??м?лд?р ?? ??г?р?, м???л?н, температура.

?г?р тул?ындар тарал?анда ты?ы?лы? бик а? ??г?р??, бындай тул?ын тауыш тул?ыны, й?ки тауыш тип атала.

?г?р ты?ы?лы? бик ны? ??г?р??, бындай тул?ын ?а??ыс тул?ын тип атала. ?а??ыс тул?ын баш?а тиге?л?м?л?р яр?амында тасуирлана.

Шыйы?сала ты?ы?лы? тул?ындары буй булалар, й??ни ты?ы?лы? тул?ын таралыу й?н?лешенд? ??г?р?. Шыйы?салар?а, уны? форма?ы ?а?ланма?анлы?тан, ар?ыры ?ы?ылмалы тул?ындар булмай.

Шыйы?салар?а ?ы?ылмалы тул?ындар ва?ыт ?те? мен?н ба?ылалар, улар?ы? энергия?ы яйлап йылылы? энергия?ына к?с?. Ба?ылыу?ы? с?б?бе ? й?бешк?клек, ≪классик йотолоу≫, молекуляр релаксация ??м баш?алар. Шул у? ва?ытта икенсе, к?л?м й?бешк?клеге эшл?й ? ты?ы?лы? ??г?рг?нд? эске ыш?ылыу. Ба?ылыу ????мт??енд? ?а??ыс тул?ын к?пмелер ва?ыттан тауыш тул?ынына к?с?.

?ы?ылмалы тул?ындар шулай у? шыйы?сала молекулалар?ы? т?ртип?е? йылылы? х?р?к?те ????мт??енд? барлы??а килг?н т?рл?л?кт?р?? таралыу?а дусар булалар.

??к? й???? тул?ындар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?г?р шыйы?саны? ??к? участка?ын тиге?л?неш х?лен?н к?серг?нд?, кире ?айтарыу к?с? т?ь?иренд? ??к? й??? кире тоторо?ло торошона х?р?к?т ит? башлай. Был х?р?к?т, л?кин, ту?талып т?алмай, ? тоторо?ло х?ле тир??енд? тирб?ле? х?р?к?тен? ??ерел? ??м баш?а участкалар?а тарала. Шулай шыйы?са ??т?нд? тул?ындар барлы??а кил?.

?г?р ?айтарыу к?с? ? башлыса ауырлы? к?с? бул?а, бындай тул?ындар гравитацион тул?ындар тип аталалар (гравитация тул?ындары мен?н бутама??а). ?ыу?а гравитацион тул?ындар?ы б?т? ер?? л? к?рерг? м?мкин.

?г?р ?айтарыу к?с? ? башлыса ??к? тартылыу к?с? бул?а, бындай тул?ындар капилляр тул?ындар тип аталалар.

?г?р был к?ст?р ти? бул?алар, бындай тул?ындар капиляр-гравитацион тип аталалар.

Шыйы?лы? ??т?нд? тул?ындар й?бешк?клек ??м баш?а фактор?ар т?ь?иренд? ба?ылалар.

Баш?а фазалар мен?н берг? булыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Формаль я?тан ?йтк?нд?, шыйы? фаза шул у? матд?не? баш?а ? газ й?ки кристаллик ? фазалары мен?н тоторо?ло ?ыйышып й?ш??ен ?с?н билд?ле бер ??т?и шарттар к?р?к. М???л?н, бирелг?н ба?ым ?с?н билд?ле бер температура к?р?к. Шулай булыу?а ?арама?тан, т?би??тт? ??м техникала б?т? ер?? шыйы?са пар, й?ки шулай у? ?аты агрегат х?л мен?н д? берг? й?ш?й, м???л?н, ?ыу ?ыу пары мен?н ??м йыш ?ына бо? мен?н (?г?р пар?ы, ?ауа мен?н берг? бул?ан айырым фаза тип и??пл?г?нд?). Был т?б?нд?ге с?б?пт?р мен?н а?латыла:

• Тиге??е? торош. Шыйы?са пар?а ?йл?н?ен ?с?н ва?ыт к?р?к, шыйы?лы? тулы?ынса пар?а ?йл?неп б?тк?нг? тиклем, ул пар мен?н берг? була. Т?би??тт? даими р??ешт? ?ыу?ы? пар?а ?йл?не?е, шулай у? процесты? кире?е ? ?уйырыу бара.
• Йомо? к?л?м. Шыйы?са ябы? ?ауытта пар?а ?йл?н? башлай, ?мм? к?л?м сикл?нг?нлект?н, пар?ы? ба?ымы к?т?рел?, ул шыйы?са тулы?ынса пар?а ?йл?нг?нг? тиклем ?к, ?г?р уны? ми?дары етерлек к?п бул?а, туйын?ан пар булып кит?. Туйыныу х?лен? етк?нд? пар?а ?йл?нг?н шыйы?са ми?дары ?уйыр?ан шыйы?са ми?дарына тиге? була, система тиге?л?неш х?лен? кил?. Шулай итеп, сикл?нг?н к?л?мд? шыйы?лы? ??м пар тиге?л?неш х?ленд? берг? бул?ын ?с?н к?р?к бул?ан шарттар тыуыр?а м?мкин .
• Ер гравитация?ы шарттарында атмосфераны? булыуы. Шыйы?са?а атмосфера ба?ымы т?ь?ир ит? (пар ??м ?ауа), ? пар ?с?н уны? парциаль ба?ымы ?ына и??пк? алыныр?а тейеш. Шу?а к?р? шыйы?са?а ??м уны? ??т?нд?ге пар?а фаза диаграмма?ында т?рл? н?кт?л?р ярашлы, шыйы? фаза бул?ан ?лк?л? ??м газ х?ленд? бул?ан ?лк?л? ярашлы р??ешт?. Был пар?а ?йл?не??е ю??а сы?армай, ?мм? ике фаза берг? булыу дауамында пар?а ?йл?не? ?с?н ва?ыт к?р?к. Был шарттан баш?а шыйы?са ?айнар ??м бик ти? пар?а ?йл?неп б?т?р ине.

Теория [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Механика [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Механиканы? шыйы?салар?ы? ??м газдар?ы? х?р?к?тт?рен ??м механик тиге?л?нешен, ??м улар?ы? ??-ара ??м ?аты есемд?р мен?н т?ь?ир итеше?ен ?йр?не?г? ба?ышла?ан б?леге ? гидроаэромеханика (йыш ?ына гидродинамика) тип атала. Гидроаэромеханика ? механиканы? д?й?м?р?к тарма?ыны?, тотош м?хит механика?ыны? бер ?л?ш?.

Гидромеханика ? гидроаэромеханиканы? ?ы?ылмаусан шыйы?салар?ы ?йр?не?се б?леге. Шыйы?салар?ы? ?ы?ылыусанлы?ы бик б?л?к?й бул?анлы?тан, к?п кен? осра?та уны и??пк? алма??а м?мкин. Газ динамика?ы ?ы?ылыусан шыйы?салар?ы ??м газдар?ы ?йр?не?г? арнал?ан.

Гидромеханика ?ы?ылмаусан шыйы?салар?ы? тиге?л?нешен ?йр?не?се гидростатика?а ??м улар?ы? х?р?к?тен ?йр?не?се гидродинамика?а (тар м???н?л?) б?лен?.

Магнитлы гидродинамикала электр ?тк?ре?с?н ??м магнитлы шыйы?салар?ы? х?р?к?те ?йр?нел?. ??м?ли м?сь?л?л?р?е х?л ите? ?с?н гидравлика ?улланыла.

Гидростатиканы? т?п законы ? Паскаль законы.

Идеаль ?ы?ылмаусан шыйы?са х?р?к?те Эйлер тиге?л?м??е мен?н ??р?тл?н?. Бындай шыйы?саны? стационар а?ымы ?с?н Бернулли законы ?т?л?. Шыйы?саны? тишект?р??н а?ып сы?ыуы Торричелли формула?ы мен?н ??р?тл?н?.

Й?бешк?к шыйы?саны? х?р?к?те Навье-Стокс тиге?л?м??е мен?н ??р?тл?н?, унда ?ы?ылыусанлы? та и??пк? алыныр?а м?мкин.

Шыйы?салар?а (??м баш?а м?хитт?р?? л?) ?ы?ылмалы тул?ындар ??м тирб?ле???р акустикала ?йр?нел?. Гидроакустика ? акустиканы?, ?ыу а?ты локация?ы , элемт? ??м баш?а ма?саттар?а, реаль ?ыу м?хитенд? тауышты ?йр?не?се б?леге.

Молекуляр-кинетик ?араш [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Матд?не? агрегат х?ле тыш?ы шарттар, башлыса ба?ым ${\displaystyle P}$ ??м температура ${\displaystyle T}$ мен?н билд?л?н?. Характерлы параметр?ар булып молекуланы? кинетик энергия?ы ${\displaystyle E_{kin}(P,T)}$ ??м молекулалар ара?ында ??-ара т?ь?ир итеше??е? уртаса энергия?ы (ерм олекулал?а и??пл?г?нд? ${\displaystyle E_{int}(P,T)}$ тора. Шыйы?салар ?с?н был энергиялар я?ынса ти?: ${\displaystyle E_{int}\,\approx \,E_{kin};}$ ?аты есемд?р ?с?н ??-ара т?ь?ир итеше? энергия?ы кинетик энергиянан к?пк? к?бер?к, газдар ?с?н ? к?пк? к?мер?к.

Шыйы?салар?ы? классификация?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?саны? структура?ы ??м физик ??с?нлект?ре улар?ы т????се ?л?шс?л?р?е? химик индивидуаллеген? ??м улар ара?ында?ы ??-ара т?ь?ир итеше? характерына ??м д??м?лен? б?йле. ?атмарлылы?ы ??? барыу т?ртибенд? шыйы?салар?ы? бер нис? т?рк?м?н айырып ?арар?а м?мкин.

1. Атомар шыйы?салар й?ки ???к Ван-дер-Ваальс к?ст?ре мен?н б?йле атомдар?ан й? сферик молекулалар?ан тор?ан шыйы?са, (шыйы? аргон, шыйы? метан).
2. ?л?шс?л?ре (иондары) йыра? т?ь?ир ите?се Кулон к?ст?ре мен?н б?йле, бер т?рл? атомдар?ан тор?ан ике атомлы молекулалы шыйы?лы?тар (шыйы? водород , шыйы?(натрий, терег?м?ш )).
3. ??-ара диполь-диполле т?ь?ир итеше?се поляр молекулалар?ан тор?ан шыйы?са (шыйы? бромоводород).
4. Ассоциациялан?ан шыйы?салар, й?ки водородлы б?йл?нешле шыйы?салар ( ?ыу , глицерин).
5. ?ур молекулалар?ан тор?ан шыйы?салар, улар ?с?н эске азатлы? д?р?ж??е м??им.

Т??ге ике (?ай?ы са?та ?с) т?рк?м шыйы?салар?ы, ????тт?, ябай атай?ар. Ябай шыйы?салар баш?аларынан я?шыра? ?йр?нелг?н, ябай булма?ан шыйы?салар?ан и? я?шы ?йр?нелг?не ?ыу. Был классификация?а квант шыйы?салар ??м шыйы? кристалдар инм?й, улар айырым осра?тар булып торалар ??м айырым ?аралыр?а тейешт?р.

Б?ленг?н бул?ан?ы? Гидродинамикала шыйы?лы?тар Ньютон шыйы?лы?тарына ??м Ньютон булма?ан шыйы?лы?тар?а б?лен?л?р. Ньютон шыйы?саларыны? а?ымы Нньютон й?бешк?клек закондарына буй?она, й??ни тейе?се к?с?рг?неш ??м ти?лек градиенты ?ы?ы?лы б?йле. Был д??м?лд?р ара?ында?ы пропорционаллек коэффициенты й?бешк?клек булара? билд?ле ^{[3] [4] [5]} . Ньютон булма?ан шыйы?салар?а й?бешк?клек ти?лек градиентына б?йле ^{[6] [7]}

• 
  Терек?м?ш
• 
  Шыйы? азот
• 
  Утлы бронза
• 
  ?ыу

Статистик теория [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?салар?ы? структура?ы ??м термодинамик ??енс?лект?ре и? я?шы?ы Перкус-Йевик тиге?л?м?л?ре яр?амында ?йр?нел?.

?г?р ?аты шар?ар моделен фай?алан?анда, й??ни шыйы?саны? молекулалары диаметры ${\displaystyle d}$-?а тиге? бул?ан шар?ар тип и??пл?г?нд?, Перкус-Йевик тиге?л?м??ен аналитик сы?арыр?а ??м шыйы?са торошо тиге?л?м??ен алыр?а м?мкин:

${\displaystyle {\frac {P}{n\,k\,T}}={\frac {1+\eta +\eta ^{2}}{(1-\eta )^{3}}}\quad ,}$

унда ${\displaystyle n}$ ? бер?мек к?л?мд?ге ки??кс?л?р ?аны, ${\displaystyle \eta =(1/6)\,\pi \,n\,d^{3}}$ ? ?лс?м?е? ты?ы?лы?. Ты?ы?лы? б?л?к?й бул?анда тиге?л?м? идеаль газ торошо тиге?л?м??ен? к?с?: ${\displaystyle P/n\,k\,T=1}$ . М?мкин тиклем ?ур ты?ы?лы?тар ?с?н, ${\displaystyle \eta \to 1}$, ?ы?ылмаусан шыйы?са торошо тиге?л?м??е килеп сы?а: ${\displaystyle V\,=\,const}$.

?аты шар?ар моделе молекулалар ара?ында тартыу к?с?н и??пк? алмай, шу?а к?р? унда тыш?ы шарттар ??г?рг?нд?, газ ??м шыйы?са ара?ында ?ыр?а к?сеш ю?.

?г?р аны?ыра? ????мт? алыр?а к?р?к бул?а, шыйы?саны? структура?ын ??м ??енс?лект?рен ?у??ыу теория?ы яр?амында тасуирлап ?лг?шерг? м?мкин . Был осра?та ?аты шар?ар моделе нуль я?ынлашыу тип ?анала, ? молекулалар ара?ында?ы тартыу к?с? ?у??ыу тип ?анала ??м т???тм?л?р бир?.

Кластер теория?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪Кластер теория?ы≫ х??ерге заман теорияларыны? бере?е булып тора. Уны? ниге?енд?, шыйы?саны ?аты есемде? ??м газды? берл?шм??е итеп ?арау идея?ы ята. Шул у? ва?ытта ?аты фаза ки??кс?л?ре (?ы??а ?ына аралы?та х?р?к?т ите?се кристалдар), кластер структура?ы барлы??а килтереп, газ болотонда урынлашалар. ?л?шс?л?р?е? энергия?ы Больцман б?ленешен? яуап бир?л?р, шул у? ва?ытта системаны? энергия?ы даими ?ала (уны? изоляциялан?ан булыу шарттарында). Яй ки??кс?л?р кластер?ар мен?н б?релеш?л?р ??м улар?ы? ?л?ш? булып кит?л?р. Шулай ??л?к??? кластер?ар?ы? конфигурация?ы ??г?р?, система динамик тиге?л?неш х?ленд? була. Тыш?ы йо?онто я?а?анда система ??ен Ле Шателье принцибына ярашлы тота. Шулай итеп, фаза?а ??ерелешен а?латыуы е?ел:

• Йылыт?анда система яйлап газ?а ?йл?н? (?айнау)
• ?ыуыт?анда система яйлап ?аты есемг? ??ерел? (ту?ыу).

Баш?а ?араштар буйынса ^{[9] [10]} шыйы?саны? кластер теория?ы ниге?енд?, ≪ты?ы? газ≫ т?ртип?е?леге торошонда т?гел, ? ?уйыр?ан (б?йл?нг?н) х?лд? (к?л?мен ?а?лай) бул?ан матд? тура?ында булара?, кластер?ар тура?ында, квазикристаллик динамик структуралар?а ире? н?кт??е аша ?тк?нд?н ?у?, шыйы?саны? к?л?мен ?а?лау?ы т?ьмин итк?н ??м х?р?к?тс?нлеген (а?ыусанлы?) ??м химик активлы?ын билд?л?г?н, кластер-ара ??м кластер эсенд? атом-ара даими уртаса ?анда?ы (бирелг?н температура ?с?н) ???лг?н ??м терге?елг?н б?йл?нешт?ре бул?ан ?алды? булара? т?ш?нс? ята. Температура артыу мен?н кластер?ар?а ???лг?н б?йл?нешт?р?е? артыуы и??бен? атомдар?ы? ?аны к?мей. Барлы??а килг?н ирекле атомдар (молекулалар) шыйы?са ??т?н?н пар?а ?йл?н?л?р й?ки кластер-ара арауы?та эрег?н газ (быу) сифатында ?алалар. ?айнау температура?ында матд? моноатомлы (мономолекуляр) газ (пар) х?лен? к?с?.

Эксперименталь ысулдар мен?н ?йр?не? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Шыйы?са структура?ын рентген структур анализ, электронография ??м нейтронография ысулдары яр?амында ?йр?н?л?р.

Шулай у? ?ара?ы? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Идеальная жидкость
• Физика жидкостей

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Статья ≪Жидкость≫  ? в Физической энциклопедии   (рус.)

Был физика буйынса тамамланма?ан м???л? . ?е? м???л?не т???теп ??м тулыландырып Википедия проектына яр?ам ит? ала?ы?ы? .