Фами?лия
(
лат.
familia
? ?аил?, н??ел, ара) ? бер н??елд?н й? бер ?аил?н?н ик?нлекте к?р??тк?н, д?й?м ?анбаба исемен?н алын?ан атама.
Б?л?к?й-к???й ырыуы ш?ж?р??е.Фрагмент
??ли Со?орой ш?ж?р??е
≪Фамилия≫ ? латин телен?н килеп сы??ан.
Рим империя?ында
ул башта бер хужаны? ?олдарына ?арата ?улланыл?ан. Шунан инде ?аил?не? ??м уны? ?олдарыны? ?ушаматы булара? ?йтелг?н. Артабан ?аил? башлы?ы, ?аил? а?залары, ту?андары бер ?ушамат мен?н й?р?т?л? башла?ан.
Ярай?ы о?а? ва?ыт Европала ??м Р?с?й?? ул шул м???н?л? ?улланыл?ан да. XIX быуатта ла хатта крепостной кр??ти?нд?р фамилияны хужа?ынан ал?ан.
Бары
XIX быуатта
?ына ≪фамилия≫ ???е
уры? теленд?
икенсе м???н? ал?ан. Б?г?н ул р?сми р??ешт? ш?хси исемг? ?ушыл?ан н??ел ?ушаматы булара? т?п урын тота.
Фамилия башлыса лексик м???н?г? эй? бул?ан тамыр?ан тора, шулай у? алдан ??м арттан ?ушыла тор?ан ?л?шт?р??н, суффикстар?ан ??м ял?ау?ар?ан тора.
Фамилияны? ниге?е йыш ?ына ш?хси исемд?н й?ки бер?й лексик м???н?г? эй? ?ушаматтан я?ала.
Фамилия приставкиалары ??м ял?ау?ары ????тт? т?п н?сх?л? ≪ул≫ й?ки ≪?ы?≫ м???н??е бир?, й?ки бил?м?л?рен? б?йл?п, сифат р??ешенд? ?улланыла. Йыш ?ына милл?тте билд?л??се ??? ?? булып тора. М?г?р, фамилиялар ва?ыт у?ыу мен?н нинд?й?ер с?б?пт?р ар?а?ында ?л?шл?т? ??г?решт?р кисере?е л? ихтимал.
Уры? теленд?
??м баш?а ?ай?ы бер
славян телд?р??
, шулай у?
литва
??м
латыш теленд?
ир-ат ??м ?атын-?ы? фамилиялары телд?ренд?ге морфологик ??енс?лект?р ар?а?ында ??-ара айырыла.
?ай?ы бер телд?р??, м???л?н,
литва
теленд?, ир??р, ?ы??ар ??м кей????ге ?атындар фамилиялары бер иш й?р?т?лм?й.
Исландияла
фамилиялар, ??м?м?н, ю?. Унда н??ел ≪-sson≫
улы)
, ≪-dottir≫
?ы?ы
тиг?н ял?ау?ар мен?н к?р??тел?.
Борон Руст? тик Ждан, Петух, Ненаша р??ешле исемд?р ген? бул?ан. Фамилия-?ушаматтар Новгород ер??ренд? XIII?XIV быуаттар?ан й?ш?п килг?н, тик о?а? ва?ыт ки? ?улланыш?а инм?й тор?ан. Мотла? фамилиялар XVI быуатта ?ына закон ниге?енд? башта кен?зд?р ??м баяр?ар ?с?н, артабан инде дворяндар ??м ата?лы сау?аг?р??р ?с?н индерелг?н. Кр??ти?нд?р ара?ында фамилиялар XVI?XVIII быуаттар?а ?улланыла башла?ан, ?мм? крепостнойлы? хо?у?ы б?т?р?лг?с кен? ны?лы к?с?н? инг?н.
Баш?ортостандан "?айнар н?кт?"л?р?? ??л?к бул?ан 685 ?алдат фамилиялары
Б?г?нг? барлы? баш?орт фамилиялары ата?ы й? ?с??е я?ынан бер?й ?анбаба?ы исемен?н алын?ан.Элг?ре атай исеме фамилия булып й?р?г?н. М???л?н, Юлай улы
Салауат
. Совет власы осоронда был к?ренеш яйлап б?т?р?л?, ей?нд?р йыш ?ына олата?ы исемен фамилия итеп ала.Артабан ул ??г?ртелм?й быуындан-быуын?а к?с? кил?.
Генезис буйынса баш?орт фамилиялары борон?о т?рки, шулай у? ??р?п, фарсы сы?ышлы исемд?р??н я?ал?ан. ?а?и?? булара?, баш?орт фамилиялары ике т?рл? я?ылыуы м?мкин - уры? теленд?ге ке?ек ял?аулап (
Рауил Бикбаев
) й?ки милли ????тт?гес? ял?ау?ы?, шулай у?
-и
ял?ауы мен?н я?алыуы м?мкин. М???л?н,
Мостай К?рим
,
М?жит ?афури
,
Р?шит Ни?м?ти
,
Ризаитдин Ф?хретдин
. ?у??ы р??ешлел?ре к?бер?к зыялылар ара?ында осрай.
Татар фамилиялары ла баш?орт фамилияларына о?шаш р??ешт? я?ала. Ял?ау?ы? фамилиялар к?бер?к я?ыусылар, ф?н ??елд?ре ??м с?н??т-м???ни?т хе?м?тк?р??ре ара?ында осрай. М???л?н, ?абдулла Ту?ай, Муса Й?лил
Уры? фамилиялары ниге??? сирк?? ?уш?ан исемд?р??н й?ки ?ушаматтар?ан барлы??а килг?н. М???л?н,
Иван → Иванов сын → Иванов
,
Медведь → Медведев сын → Медведев
. ?ир?гер?к ? й?ш?г?н ер??н, м???л?н,
Белозёрский
(
Белое Озеро
). Кешене? ??н?ре, ?и?ф?те буйынса бирелг?н фамилиялар ?а бар. (м???л?н,
Кузнецов
-
кузнец
тиг?нд?н), "Кривоносов".
?атындар никах?а инг?с, ????тт?, ирене? фамилия?ына к?с?. Бынан тыш, дефис аша я?ып, ??ене? фамилия?ын да ?алдыра ала. Балалар ата?ыны? фамилия?ын ала, ?мм? ата-?с? тел?ге мен?н ?с??ене? фамилия?ын алыуы ла р?хс?т ител?.
Совет иленд? й?ш?г?н т?рки??р фамилияларын йыш ?ына уры?са ял?ау?ар мен?н й?р?т?л?р ине. ??аллылы? ал?андан ?у? улар бындай ял?ау?ар?ан баш тарта башланы.
?йт?йек,
?зербайжанда
, фамилиялар?ы? ял?ау?ары б?т?р?л? бара (м???л?н, элек Р??ф Иск?ндеров тип й?р???, х??ер ? Р??ф Иск?ндер).
Фамилия кешене? тулы исеме ?с?н мотла? элемент т?гел. М???л?н,
Исландияла
бе??? ?абул ителг?нс? фамилиялар ю?. ??м?лд?, был ата?ыны? исеме мен?н бирелг?н ?ушамат. М???л?н, Свенссон (Свен + сон ≪улы≫).
Бындай система элг?ре барлы? скандинав телд?ренд? ?улланыл?ан.
Тибеттар?а
,
бирма
, амхар халы?тарында фамилия ю?.
1925 йылды? 27 июленд?
Исландияла
фамилиялар закон мен?н тыйыл?ан, был ≪милли йолалар?ы ?а?лау≫ ма?саты мен?н а?латыла.
Т?рки??р??
л? фамилия урынына ата?ыны? исемен ?йтк?нд?р. М???л?н, Советтар Союзы Геройы, ?а?а? я?ыусы?ы Бауржан Момыш-улыны? фамилия?ы булма?ан.
[1]
Баш?ортта ете быуын олатай?ы беле? -
ш?ж?р?
- фамилия т?ш?нс??ен бик ны? ки??йтк?н .
- Башкирские шежере. Уфа. 1960.
- Башкирские шежере. Исследования и публикации. Уфа. 1983.