Табын ( баш?. Табын ; ~ т?рк. табын ≪Алла??а табын, до?а ?ыл≫) ? т?нья?-к?нсы?ыш баш?орттарыны? б??р?к , бишул , ?ыуа?ан , ?умры? , ?ыр?ы , табын ??бил?л?ре берл?шм??е.

Этноним [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Табын атама?ыны? килеп сы?ышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ай?ы бер тикшерене?сел?р фекеренс?, ≪табыныу≫ ? кем й?ки ним?нелер кеше а?ынан ??м т?би??т к?с?н?н ??т?н к?реп, у?а баш эйе?, бой?оноу, ?ыйыныу м???н??ен? тап кил?. Икенсел?ре и?? т?рки-монгол телд?ренд?ге ≪табун≫ (табу?н ? йыл?ы ?й?р?) мен?н б?йл?й??р. Та?ы ла бер ?араш буйынса, ырыу исеме монгол теленд?ге ≪табун≫ ? 5 ?аныны? атама?ына тап кил?. Тарихтан билд?ле булыуынса, к?п кен? этнонимдар?ы? килеп сы?ышы н?? ?андар мен?н б?йле. Табын этнонимы ?а?а?тар?а ла осрай. Шулай у? ?аратаулы-?йле баш?орт ырыуыны? икенсе атама?ы табынма?ар булыуы ла билд?ле.

Этник тарих [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Табын ырыуы там?а?ы дулаттар?ы? О там?а?ына ?ис кен? л? о?шама?ан, ? йылайыр?ар?ы? ырыу там?а?ы бул?ан Ш ? (тара?)?а тартым, тик башт?б?н булыуы мен?н айырыла. ? Май?ы бей  ? йылайыр. Л?кин был хаталы ?араш, с?нки этник я?тан табындар Алтай ??м К?нья? Себер я?тарында?ы т?рки-монгол ??бил?л?рен? ?арай. ХII быуатта ??р?п с?й?х?тсе?е И?риси карта?ында Волга буйы Бол?ары (Волжская Булгария) к?нсы?ыштара? Табун иле т?ш?р?лг?н. Май?ы бей Сы??ы?хан хан мен?н берл?ше?г? бара ??м уны? ??ск?рене? х?рби ет?ксе?е итеп т???йенл?н?. З?ки В?лиди Ту?ан был ва?и?аны? 1207 йылда булыуын да те??л атай. Ри??й?т буйынса, Май?ы бей арба?а 9 бей?е егеп, Сы??ы?ханды ярышлап ултыртып алып, монгол х?к?м?тен? тиклем алып ?айтып х?рм?т к?р??т?. Бей??р?е? ??р бере?ен? Сы??ы?хан 4 н?м? т???йенл?й: там?а, ?ош, а?ас ??м оран. Табындар?ы? а?асы булып ?ара?ас, ?ошо ? ?ара?ош, ораны ? Салауат, там?а?ы ? ?епертке булып кит?. Табын ханлы?ын Тамерлан т?б?-тамырына тиклем емерг?с, ул баш?аса терге?елм?й.

Табындар?ы? там?а?ы Оло ж?з там?а?ы мен?н, бигер?к т? дулат ??бил??енеке мен?н о?шаш булыуы буш?а т?гел. Баш?орт ырыуына ту?андаш ?а?а? табындары эсенд?ге дулаттар ????рене? ырыу башлы?ы ? ки? билд?ле тарихи ш?хес Май?ы бей тип и??пл?й??р. Ошо ниге??? ?алимдар ?а?а? ??м баш?орт табындарыны? ойошоуонда дулаттар?ы? ???ми?тен таный?ар. 1218 йылда Ете?ыу иле монголдар тарафынан ба?ып алын?ас, дулаттар?ы? бер ?л?ш? к?нбайыш?а табан к?сенеп, шулар?ан биш ??бил? ойошоп, монгол вариантында ≪табун≫ тип аталып кит?. XVI?XVII быуаттар?а был берл?шм? ?а?а? ??м баш?орт табындарына тар?алып, ??р ?ай?ы?ы ?? эсен? баш?а компоненттар?ы ал?а ла, ?лег?с? там?а урта?лы?ы ??м Май?ы бей ш?ж?р??е осмоттарын ?а?лау?ары мен?н о?шаштар.

Баш?орт ш?ж?р?л?рен? ярашлы, К?нбайыш Себер?? власть урынлаштырыу ?с?н к?р?ш барышында Иб?к баш?орттар?ы? табын ырыуы башлы?тары Аса?ы бей ??м Ш?к?рле бей мен?н б?релешт?р ????мт??енд?, улар?ы к?нбайыш?а А?и?ел ??м Инй?р йыл?алары я?ына к?сенерг? м?жб?р ит? ^[2] .

??ли Со?орой я?ып ?алдыр?ан Табын ш?ж?р??е [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪?ара табын айма?ы Май?ы бей??н тарал?ан. Май?ы бей Сы??ы? хан д??ер??ренд? Урал тауыны? Ми?к?й тиг?н урынында булып, Ми?с йыл?а?ы буйында м???м итк?н. Ул Сы??ы? хан?а б?л?к алып барып, уны? мен?н юлдаш булып, Сы??ы? хан мен?н бер арбала ултырып й?р?г?н. Аты ? Уйшын Май?ы бей тиг?нд?р. Май?ы бей улы ? Ил?к бей, уны? улы ? Алча бей, уны? улы ? Бул?аир бей, уны? улы ? ?ара Табын бей. Уны ?ара ??зиз тип ата?андар. ?ара Табын бей борон?о урындарын ташлап, Чулман йыл?а?ы буйынса к?ск?н. Уны? улы Чулман бей ошо урын?а килг?с тыу?ан.

Чулман улы ? ?олман, ?олман улы ? Д?рм?н, Д?рм?н улы ? Бей Б?н, Бей Б?н улы ? Хо?аяр, уны? улы ? Д??л?тй?р, уны? улы ? Д??л?тбай, уны? улы ? И??н хан. И??н хан ?азан хандарынан бул?ан Чуртма? хан?а буй?он?ан. Уны? йорто Жирем ??рйе?е бул?ан. Ул х?й?ер Со?ор ауылы булара? билд?ле. Со?ор ауылы янында ≪Сыр?анк?л≫ тиг?н м?ш??р урын ? И??н хан мен?н Чуртма? ханды? м?р?йг? атыш?ан урындары.

М?р?йг? И??н ханды? у?ы тейг?н. Чуртма? хан шу?а намы?ланып, ике?е ара?ында талаш булып, Чуртма? хан: ??т??? ??ск?р алып кил?м≫, - тиг?с, И??н хан: ≪??ск?р килтерм?? борон быны? ??ен ?лтер?йек≫, ? тип, шунда Чуртма? ханды ?лтерг?нд?р. И??н хан ?у?ынан Рус д??л?тен? инг?н. Ул урын х??ерге к?нд? л? ≪Сыр?анк?л≫ тип аталып, ≪И??н ханды у?ы т?шк?н ер≫ тип й?р?т?л?.

И??н хан улы ? Быра?, Быра? улы ? Кейек, Кейек улы ? Ш?риф, Ш?риф улы ? ?абдулла, ?абдулла улы ? С?лих, С?лих улы ? ??ли, ??ли Кейековны? ??е була≫ ^[3]

Табындар?ы? бил?м?л?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

XIV?XVI быуаттар?а табындар?ы? бер ?л?ш? Баш?ортостанды? урманлы-таулы райондарына к?сеп килеп, А?и?елде? т?б?нге а?ымы, Е?ем , ?у??ара? Инй?р йыл?аларыны? ???нд?ренд?ге у?дырышлы ер??рг? урынлаша. Ырыу?ы? икенсе бер ?л?ш? к?нсы?ыштан Урал аръя?ында ?й ??м Й?р???н йыл?алары буй?арын ??м Мей?с , Уйыл?а , Уй , Яйы? йыл?аларыны? ?рге а?ымдарын бил?й.

XV быуатты? а?а?ында ? XVII быуатт башында табындар?ы? бер а?ы Ы? йыл?а?ы яр?арына кире к?сен?, ?ал?андары, к?нья??ара? китеп, То?, Оло Ыр?ы? ??м К?м?лек йыл?алары буйында?ы ер??р?е ??л?штер?. XVIII урта?ында Урал аръя?ы табындары Уй ??м Тубыл йыл?алары буйында?ы далалар?а кит?. XVI?XVIII быуаттар?а улар бил?г?н ер??р т?нья?тан Пышма йыл?а?ына ????р, к?нья?тан ? Ту?ы?а? йыл?а?ына тиклем барып ет?.

Баш?ортостан Р?с?йг? ?ушыл?ас, Ну?ай ??м Себер юлдары буйында?ы ер??р Табын оло?оно? а?аба ер??ре итеп ?алдырыла. XVIII быуатта табындар ?йле, ?а?лы , ?атай , к???й , ?ыпсак , ме? , т??г??ер , тер??к , ???рг?н , юрматы ырыу?ары мен?н к?ршел?ш була. XVIII?XIX быуаттар?а табындар?ы? ер??ре Бы?аулы? , Верхнеурал , Екатеринбург , Ырымбур , Ст?рлетама? , Троицк , ?ф? ??м Сил?бе ?й????ре эсенд? б?лгел?неп ?ала. Кантондар система?ы идаралы?ы осоронда табындар 2-се, 3-с?, 4-се Тау арты , 5-се, 6-сы, 7-се, 8-се, 9-сы баш?орт кантондарына тар?атыла.

Х??ерге к?нд? табын ырыу?ары Баш?ортостанды? Архангел , ?афури , ?ырмы??алы , Учалы , Салауат райондары; ?ур?ан ?лк??е Сафак?л районы ; ?амар ?лк??е Оло Чернигов районы ; ?арытау ?лк??е Пугачёв районы ; Ырымбур ?лк??е Александров , Красногвардейск , Новосергиев райондары ??м Сил?бе ?лк??ене? Ар?аяш , Красноармейск райондарында таралып й?ш?й.

Y-DNA тикшерене???р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Табындар?ы? тест аша тикшерелг?н бер ?л?ш?? R1a гаплот?рк?м?н? , R1a-Z2123 субкладына ?арай ^[4] ?а?а?станда й?ш??се к?скенсе-табын ырыуы генетик я?тан баш?орт табындарына ту?андаш булып сы?а ^[5] . Баш?орт табындарыны? R1a гаплот?рк?м?н?н, а ?а?а? табындарыны? С3 и J2a1 гаплот?рк?мд?рен?н булыуы? улар?ы? урта быуаттар?а?ы уй?ын ??бил??ен? ?ара?ан ата-бабаларыны? этник сы?ыштары т?рл? булыуын и?батлай. ?аратабын, ?ара?алпак ырыу?ары R1a, ?арытабын и ?арыуй?ын ырыу?ары J2 и С3 т?рк?мд?рен? ин?. Ошо?а о?шаш ?ара ??м ?ары ырыу?ар?а б?ленеш у?ата борон?о булыуы билд?ле.

Ырыу т???л?ш? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Табын баш?орттары т?б?нд?ге ырыу?ар?ан тора: [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• БАРЫН ( борос, б?р?к?н, бутис, д?рджем?н, д??л?тбай, ?аза?, ?алмы?, ?ара елк?, ?ара ?ге?, ?олой, к???н, ?ары ?уй, к?ст?н?й, ?ы?ылбаш, ?ыр?ы?, к?рим, к?с?к, мышар, мостафа, ?р?к, с?к?р, с?б?й, ??тек, сыс?ан, табын, ту?та?ол, толоптар, т?ркм?н, ту??атар, т?к?, т?п?й, ун, ?айы??ан, ?апаш, ?арт, ??п?йес, ?ы??ы, шуран, ?йле, а?унсы?, ала?ай, буран?ол, илек айма?ы, имел, и??н?ол, ?атай, сыуаш, та?, татар, тауы?, торна, исм??ил, юлыш айма?тары )
• ДЫУАН ( ?с?н, б?тн?й, ?а?ан татары, ?алмы?, ?ас?ын, ?утрас, ?ултай, му?ай, мораш, ???н, сы??ы?, та?, т?к?н, ш?лте айма?тары )
• К?ЛСЕР ( а?к??, бире, юныс, к?скилде, ?ый?ас, с?к?й, т?ркм?н, тырна?, уран?ай, ябала?, ?ауар?ы айма?тары )
• ?АРА-ТАБЫН ( абдраза?, айса, бай?ан, байназар, ?бй?лил, ?а?ал дыуан, и??нб?т, йомран, ?алмы?, ильяс, ?алматай, ?анлы, ?арьяу, ?атай, ?олман, к?рп?с, ?ыпса?, м???н, ме?, м?слим, му?шы, ?ас?ын му?шы, райман, рама?ан, ?алдый, сыуаш, сыуашай, ???е, с?йет, с?нкем, табын, татар, т?ркм?н, ту?тар, т?нес, ш?реп, ?леп, юлдаш, юлый, яйы?, якшемб?т, я?шы?ол, й?н?ле, би??ерг?н, б?рк?т, буран?ол, б?тис, б?ж?к?й, ил айма?ы, илек айма?ы, ?алмык, ?ара табын, б?л?к?й, о?онлар, с?б?й, с?м?т, та?, та?тар, ту?ы?а?, ту?табай, ?иге??к, исм??ил, ?йле, ?бс?л?м айма?тары )
• ?ЫУА?АН ? Йылан, ?ырк?ле, С??ит, ?ат?ы, Тау, Т?б?л?? ырыу?ары. Т?б?л?? ырыуына ?ара?ан н??елд?р: ?унбы?, т??еш, тимер?к, ?ыуы?, ?ар???к, алмас, асыт?ын, бара?, с?м?й, ?алма?, ?ыр?ы?, йомай, тала?, й?ныры?, ту?та?, ту?ы?, с?с?й, ба?ра?, ?ыртмыш, а?балта, мыр?аш, аушан, ман?ул, ?зб?к, тайшан, а?мыр?а, а?тама?, ?ыуа?ан, ?р?ст?н, ?а?аш, м???ш, ?жемб?т, ишемб?т )
• КЕСЕ ( бес?й, бешк?к, бикташ, ?азан татар?ары, ?алмы?, ?ан??й?р, ?ахас, ?ортло?ай, ?ыр?ы?, ?ыр? ???к, ман?ол, ма??а, миш?р, мул?ш, м?м?к, сирмеш, сыуашбер??й, та?, тай?ын, т?ркм?н, ??й?нд?к, шылтым, ш?реп, ?лт?шле айма?тары )
• К?Б?Л?К ( байым, йыуашбай, ?ара?ай, муса, с?б?й, сыуаш, ?андыр, то?ос, ?т?й, ?арт айма?тары )
• ?АРТ ( т?к?н, ?арт-табын айма?тары )
• ТЕЛ?? ( бес?й, б?ре, ?аза?, ??йеп, ?ы?ылбаш ?атай, ?ыпса?, м??к??, ту?, тубал, ?ары, ??н?к, уф-сураман айма?тары )
• ЙОМРАН ( к?нтыу?ан, м?ш?й, то?ом, ?айы??ан, ям?ырсы айма?тары )

Ырыу йыйындары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• 1-се йыйын 1993 йылды? 27 мартында Красноусол ?асаба?ында у??арыла. Йыйында Архангел , ?афури , ?ырмы??алы райондарынан табын ырыуы в?килд?ре ?атнаша. Табын ырыуыны? ?ор башы итеп Ниязбай Булатбай улы С?лимов ?айлана.
• 2-се йыйын 1994 йылды? 9 апреленд? ?ырмы??алы ауылында у??арыла. Йыйында Архангел , ?афури , ?ырмы??алы райондарынан, ?ф? , Ст?рлетама? ?алаларынан табын ырыуы в?килд?ре ?атнаша.
• 3-с? йыйын 2007 йылды? 16 февраленд? ?ф? ?ала?ында у??арыла. Йыйында Баш?ортостанды? 9 районынан, д?рт ?лк?н?н, Татарстандан бары?ы 91 в?кил ?атнаша. 27 кешен?н тор?ан я?ы идара ойошторола, идара р?йесе итеп М?х?мм?т М?х?м?тулла улы Алсынбаев ?айлана.
• 4-се йыйын 2017 йылды? 25 февраленд? ?ф? ?ала?ында у??арыла. Йыйында Баш?ортостанды? 11 районынан, Ырымбур, ?амар, ?арытау, ?ур?ан ??м Сил?бе ?лк?л?рен?н табын ырыуы в?килд?ре ?атнаша. Идара р?йесе итеп Ниязбай Булатбай улы С?лимов ?айлана ^{[6] [7]} .

?ай?ы бер билд?ле ва?и?алар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• ?ытай , Монголия , Р?с?й?е? урта? сикт?ренд? изге урындар?ан ?анал?ан Табын-Богдо-Ола тип атал?ан тау те?м?л?ре бар. Табындар?ы? тарихы шул урындан башлана, тиг?н фекер й?ш?й ^[8] .
• Табындар?ы? ш?ж?р??е буйынса, ырыу Сы??ы?ханды? ??ск?р башлы?ы Май?ы-бей??н башлана ^[9] . Халы? ?аны 1 млн кеше.
• Красноусол ?асаба?ында баш?орт теленд? ≪Табын≫ г?зите сы?арыла.
• Автономиялы Баш?орт Совет Республика?ында Табын кантоны бул?ан.

Ки? билд?ле табындар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Комбриг Муса Мортазин ( ?ыуа?ан , Учалы районы К?с?к ауылынан).
• Баш?ортостанды? халы? ша?иры М?жит ?афури .
• Педагог ??м драматург М?хам?тша Буран?олов .
• Генерал Ми?ле??ле Шайморатов .
• М??риф?тсе ша?ир М?х?м?тс?лим ?м?тбаев .
• Филология ф?нд?ре докторы, профессор Ж?лил ?ини?т улы Кейекбаев .
• Дин белгесе Ишморат-х??р?т .
• ?урайсы Роберт Юлдашев .
• Йырсы Радик Юльякшин ( Elvin Grey булара? билд?ле).

Фото??р?тт?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Реферат. Табын ырыуы ш?ж?р??е

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Сы?ана?тар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Р.З Й?н?ужин, т?рж. М.Б.Х?кимова. Табын // Баш?орт энциклопедия?ы . ? ?ф?: БР ДА?У ≪Баш?орт энциклопедия?ы≫ , 2015?2024. ? ISBN 978-5-88185-143-9 .
• Статья про III съезд (йыйын) рода табын
• Башкирское родословие: Табын, Барын, Ирэкте на YouTube
• Янгузин Р. З. Табын. //Статья в Башкирской энциклопедии
• 2018 йыл 6 сентябрь [https://web.archive.org/web/20180906051246/http://tabin.ru/mezeniet_ezebiet/3946-tabyn-yryuy-yshtre-yyyyny.html архивлан?ан . Табын ырыуы й?шт?ре йыйыны]
• Кузеев Р. Г. Историческая этнография башкирского народа. Уфа: Китап, 2009, с.165-167
• Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа. Уфа:"Академия наук РБ", с. 234-282