Социали?зм
? социаль ???еллек, ирек ??м бойондоро??о?ло?, социаль тиге?лек принциптарын тормош?а ашырыу?ы ??ене? ма?саты ??м идеалы итеп ?уй?ан т??лим?т (доктрина). ≪Социализм≫ т?ш?нс??е бер ?к ва?ытта ошо принциптар?ы тормош?а ашыр?ан
ижтима?и ?оролошто
ла а?лата
[1]
. Быны? ?с?н социализм ??е алдына глобаль бурыс ?уя: бар бул?ан м?мкинлект?р?е фай?аланып,
капитализмды
?олатыу ??м я?ын кил?с?кт? кешелекте? ал тарихын тамамлаусы ??м бар я?тан камил бул?ан й?м?и?т т????
[2]
.
Британник энциклопедия?ында
билд?л?не?енс?, социализм ? ул
й?м???т милкен?
й?ки милек ??м т?би?и байлы?тар?а й?м???т контролен? са?ыр?ан ижтима?и-и?тисад
доктрина?ы
[3]
; милекте д?й?мл?штере? (й?м???т милкен? ?йл?ндере?), ??м?м?н ал?анда, социализмды? и? м??им билд?л?рене? бере?е итеп ?арала
[4]
.
≪Социализм≫ т?ш?нс??ен т??гел?р??н булып 1834 йылда ??ене? ≪Индивидуализм ??м социализм≫ хе?м?тенд?
француз
философы
Пьер Леру
(7.07.1979?2.04.1871) ?уллана
[5]
[6]
[7]
.
И?тисадсы
??м
тарихсы
Михаил Туган-Барановский
я??анса, ≪социализм≫ атама?ы автор?ары ????рене? был билд?л?м??е мен?н бы?а тиклем ??т?нл?к итк?н ??м ш?хси эш?ыуарлы?ты? сикл?нм?г?н иркен хужалы? ?оролошо идеалы итеп ?ана?ан и?тисади й?н?лешк? ?апма-?аршы бул?ан ??м й?м???т хе?м?тт?шлеге м??имлеген ал?а ?уй?ан я?ы ижтима?и й?н?леште тасуирлар?а, характерлар?а уйла?ан. Шулай итеп, социализм айырым ш?хес м?нф???тен й?м?и?т ??м коллектив м?нф???тен?н ??т?н ?уйыусы индивидуаллекк? (
уры?са
индивидуализм?а
) ?аршы ?уйыл?ан
[8]
.
Социализмды? философик фекер ??м ?араштары ниге?енд?
с?й?си идеология
булдырыла, ??м ул т?б?нд?ге ??енс?лект?р хас бул?ан й?м?и?т т?????е ??ене? ма?саты итеп к?р?:
- кешене кеше тарафынан и?е? ??м ?ы?ып-яфалау ю?;
- социаль ???еллек ??м тиге?лек ра?лан?ан;
- хе?м?т кеше?ен? бар я?тан ихтирам,
эшсел?р синыфы
й?м?и?тте? алдын?ы синыфы.
- халы?ты? социаль я?тан к?с??? ?атламынан сы?ыусылар?а илде? бер т?рк?м и? я?шы в?килд?рен?н тор?ан с?й?си, х?рби, ф?нни ??м м???ни элита?а ?рл?? ?с?н ки? м?мкинлект?р асыла.
- коллектив ?имм?тт?р?е? ш?хси ?имм?тт?р??н ??т?нл?г? ра?лан?ан.
- пролетар интернационализм ниге?енд? милл?тт?р?е? ??м улар?ы? м???ни?тене? тиге?леге гарантиялана.
В. И. Ленин
буйынса, ≪социализм ? ул бар халы? фай?а?ына й?н?лтелг?н ??м шуны? ?с?н д? капиталистик булыу?ан ту?тап, д??л?т-капиталистикка ?йл?нг?н монополия≫
[9]
.
Хосуси милекселект?н баш тартыу ??м урта? б?ле? ниге?енд?ге й?м???т ?оролошо ха?ында?ы идеялар кешелек тарихыны? бар дауамында й?ш?п
килг?н
[10]
. ?ай?ы бер тикшерене?сел?р фекеренс?, барлы? был т??лим?тт?р?е? д?й?м бер ???ге ? улар ?? заманыны? тормош ?оролошон тулы?ынса ин?ар ит?, уны емерерг? са?ыра, заманды? барлы? т?п проблемаларын х?л ител?с?к ???елер?к ижтима?и ?оролошто ??р?тл?й ??м у?а барыу?ы? конкрет юлдарын к?р??т?
[11]
[Прим. 1]
.
- Т??ге социализм идеялары
Борон?о Греция
философы
Платонды?
≪Д??л?т≫
??м ≪?анундар≫ исемле хе?м?тт?ренд? (диалогтарында) урын ала. Платон буйынса, ?лг?л? (идеаль) д??л?тте? т?п к?р??ткесе ? ???еллек.
- Социализм идеялары шулай у? б.э.т. IV быуатта Афинала ла таралыу таба. Улар?ы? й?км?тке?е кин?й?ле (аллегорик) алым мен?н
Аристофанды?
≪?атын-?ы??ар халы? йыйылышында≫ (икенсе исеме ≪Закон сы?арыусылар≫, уры?са ≪Женщины в народном собрании≫, ≪Законодательницы≫) комедя?ында ?йтеп бирелг?н
[12]
:
Утверждаю: все сделаться общим должно и во всем
пусть участвует каждый.
<...>
Мы общественной сделаем землю,
Всю для всех, все плоды, что растут на земле, все чем
собственник каждый владеет.
Социализм идеялары т??ге коммунист-утопистар
Томас Мор
(1478?1535) ??м Томмазо Кампанелла (1568?1639) хе?м?тт?ренд? л? са?ылыш таба. М???л?н, Томас Мор ??р?тл?г?н Утопия утрауында хосуси милекселек ??м
а?са ?йл?неше
ю? ??м тулы тиге?лек х?к?м ??р?.
Й?м?и?т
ниге?ен ?аил? ??м хе?м?т коллективы т?шкил ит?. Хе?м?т бары?ы ?с?н д? мотла?. Ш?хси инстинкттар?ы? ??е?ен булдырмау ?с?н ?аил?л?р даими р??ешт? йорттары мен?н алмаша.
К?нбайыш
Европала
социалистик проекттар?ы? ки? таралыуы XIX быуат башына тура кил?, ??м был туранан-тура
Анри Сен-Симон, Шарль Фурье, Роберт Оуэн
исемд?ре мен?н б?йле.
- ≪Бе? ??ене? ниге?енд? ??ешк?н коммунистик й?м?и?т мен?н т?гел, ? я?ы ?ына капиталистик й?м?и?тт?н сы??аны мен?н эш ит?бе?. Шу?а ла ул бар я?тан да, и?тисади, рухи ??м а?ыл я?ынан да ??е сы??ан и?ке й?м?и?т ?алды?тарын ?а?лай ?ле≫. (
Карл Маркс
, ≪Критика Готской программы≫).
- Владимир Ленин
? ≪Капиталистик й?м?и?т эсен?н я?ы ?ына сы??ан ??м бар я?лап та и?ке и?ке й?м?и?т ?алды?тарын ?а?ла?ан бына ошо коммунистик й?м?и?тте Маркс коммунистик й?м?и?тте? ?беренсе“ й?ки т?б?н фаза?ы тип атай ?а инде≫.(
Владимир Ленин
, ≪Государство и революция≫).
- Хе?м?т ????мт??е ??р ш?хси етештере?се к?пме (хе?м?т (?л?ш?) пайы) хе?м?т к?н? сарыф ите?г? ?арап б?лен?. Принцип: ≪??р кемд?н ??л?тен? ?арап! ??р кемг? ихтыяжы буйынса!≫.
- Кеше м?лк?тен? ш?хси ?улланыу ?йбер??рен?н баш?а бер н?м? л? к?с? алмай.
Капитализмдан айырмалы р??ешт?, етештере? сараларына хосуси милек, баш?а индивидтар етештерг?н продуктты алып ?атыу (спекуляция ? алып?атарлы?), эш?ыуарлы? тыйыла.
"
Коммунистар партия?ы манифесы
"нда социализмды индере? ?с?н Маркс т?б?нд?ге саралар?ы т??дим ит?:
- Ерг? хо?у?ты тартып алыу (уры?са экспроприация земельной собственности) ??м ер??н алын?ан килемде (рентаны) д??л?т сы?ымдарын ?аплау?а й?н?лте?.
- Ю?ары ??? бар?ан (прогрессив) ?алым.
- Мира? ите? хо?у?ын б?т?р??.
- Барлы? эмигранттар?ы? ??м боласылар?ы? м?лк?тен к?сл?п д??л?тк? тартып алыу (конфискация).
- Д??л?т капиталына ??м сикл?нм?г?н хо?у??а эй? бул?ан милли банк яр?амында кредит бире??е д??л?т ?улында ???кл?штере?.
- Барлы? транспортты д??л?т ?улында ???кл?штере?.
- Д??л?т фабрикалары ??м етештере? ?оралдарын арттырыу, ??р?? ?с?н ер??р та?артыу ??м д?й?м планда ер??р?е я?шыртыу.
- Хе?м?тте? бары?ы ?с?н д? мотла? булыуы, с?н???т армиялары (бигер?к т? игенселек ?с?н) ойоштороу.
- Игенселекте с?н???т мен?н берл?штере?, ?ала мен?н ауыл ара?ында?ы айырымлы?тар?ы а?рынлап б?т?р??г? булышлы? ите?.
- Барлы? балалар ?с?н й?м???т ??м буш т?рби?. Балалар?ы? х??ерге формала?ы фабрика хе?м?тен б?т?р??. Т?рби?не матди етештере? мен?н б?йл?п ойоштороу ?.б.
- А?латмалар
- ↑
Дини ???би?тт? бындай ?араштар?ы
хилиазм
тип атап й?р?т?л?р
- Т?ш?рм?л?р
- Людвиг фон Мизес.
Социализм. Экономический и социологический анализ
= Socialism. An Economic and Sociological Analysis. ? -- Москва: Catallaxy, 1994. ? 416 с. ? ISBN
ISBN 5-86366-022-8
.
- Саймон Ньюком.
Мыльные пузыри социализма (1890)
- Бердяев Николай Александрович.
Демократия, социализм и теократия
- Александр Иосифович Зайцев
Дискуссия о социализме в античности
//
Античность и современность
: Доклады конференции Ассоциации антиковедов. Москва. 30 октября - 2 ноября 1989. ? М. ? С. 24?28.
- Альберт Эйнштейн
Почему социализм? (1949) (англ.)
На русском языке статья опубликована в журнале ≪Коммунист≫. ? 1989. ? № 17. ? С. 96?100.
- Научный коммунизм: Словарь (1983) / Социализм
- Российские социалисты и анархисты после октября 1917 года
- Социализм без ярлыков
- Росстат: социализм неизбежен
2012 йыл 18 ?инуар
архивлан?ан
.
- Социализм как историческая возможность
2016 йыл 5 март
архивлан?ан
.
- И. Сталин
.
Анархизм и социализм.
(недоступная ссылка)
- Хорина Г. П.
Судьба социалистической идеи в России в курсе культурологии
//
Знание. Понимание. Умение
. ? 2005. ? № 4. ? С. 43?45.
- Кокшотт, Пол; Коттрелл, Аллин. пер. с англ. Дергунова, Ю., Жиловца, Ю., Литвак, Е., Никонова, А.
К новому социализму
. ? Москва, 2007.
- Гюстав Лебон.
≪Психология социализма≫
- Геннадий Андреевич Зюганов
.
Русский социализм ? ответ на русский вопрос
- Чарушников В. Д. Эпоха ≪развитого социализма≫. ? М.: ≪Российская историография≫, 2012. ? 102 с.
- Игорь Ростиславович Шафаревич.
Социализм как явление мировой истории
. ? Москва: Советский Писатель, 1991. ?
ISBN 5-265-01-844-1
.