한국   대만   중국   일본 
Плутарх ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Плутарх

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Плутарх
Πλο?ταρχο?

≪Са?ыштырмаса тормош юлдарын я?ыу (т?ржем?и х?лд?ре)≫ китабында?ы гравюра, (1565)
Тыу?ан урыны:

Херонея (Беотия),
Греция

Вафат бул?ан урыны:

Дельфы (Фокида), Греция

Гражданлы?ы:

?алып:Флагификация/Рим империя?ы

Эшм?к?рлеге:

я?ыусы, ф?лс?ф?се

Жанр:

биография

Плута?рх ( бор. грек. Πλο?ταρχο?}}) (46 й. тир??е, Хе­ро­нея, Бе­о­тия ? 127 й. тир??е, ?лг?н урыны билд??е?) ? борон?о грек я?ыусы?ы ??м ф?лс?ф?се?е, й?м???т эшм?к?ре. Грецияны? ??м Римде? к?ренекле с?й?си эшм?к?р??рене? образдарын терге?г?н ≪Са?ыштырмаса тормош юлдарын я?ыу (т?ржем?и х?лд?ре)≫ хе?м?тене? авторы булара? я?шы билд?ле. Плутархты? т?рл? темалар?а публицистик, ???би ??м ф?лс?ф??и ???р??рен ≪?хла?и ???р??р≫ (≪Моралиялар≫), бында баш?алары мен?н бер р?тт?н популяр бул?ан 9 томлы? "Табында?ы ??г?м?л?р"е л? инг?н, атама?ы мен?н берл?штереп алыу ?абул ителг?н.

Биография?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Плутарх Беотияны? ?ур булма?ан Херонея ?ала?ында й?ш?г?н х?лле ?аил?л? тыу?ан. Й?ш са?ында Афинала Плутарх ф?лс?ф? (башлыса платоник Аммоний?а), математика , риторика ф?нд?рен ?йр?нг?н. Артабан Плутархты? ф?лс?ф??и ?араштарына перипатетиктар ??м стоиктар ?и?елерлек йо?онто я?а?ан. Ул ??ен платоник тип ата?ан, л?кин ысынында эклектик бул?ан, уны башлыса ф?лс?ф?не? ??м?ли ?ушымта?ы ?ы?ы??ындыр?ан. Й?ш кен? к?й? Плутарх а?а?ы Ламприй ??м у?ытыусы?ы Аммоний мен?н тар?алыш?а дусар ителг?н Аполлон культы ?а?лан?ан Дельфы?а килг?н. Был с?й?х?т Плутархты? тормошона ??м ???би эшм?к?рлеген? етди йо?онто я?а?ан.

Афинанан Херонея?а ?айтыу мен?н Плутарх ?ала община?ынан Ахайя провинция?ыны? рим проконсулына й?кл?м? ал?ан ??м уны у?ышлы ?т?г?н. Артабан ул й?м???т вазифаларын ?т?г?н ??м ??ене? ?ала?ына то?ро хе?м?т итк?н. ??ене? улдарыны? у?ыуын ойоштороп, Плутарх ?й?нд? й?шт?р?е йый?ан ??м ??е остаз да лектор ?а булып, ??ен? ?арата бер хосуси академия булдыр?ан.

Тыу?ан ере Херонеяла Плутархты? бюсы

Плутарх замандаштарына ижтима?и эшм?к?р ?? ??м ф?лс?ф?се булара? та я?шы билд?ле бул?ан. Ул к?п тап?ыр?ар Рим?а??м Италиияны? баш?а урындарында бул?ан, у?ыусыларын грек теленд? у?ыт?ан ( латынь телен ул ≪й?ше у??ас ?ына≫ ?йр?н? башла?ан). Римд? Плутарх неопифагорейсылар мен?н осраш?ан, шулай у? бик к?п билд?ле кешел?р мен?н ду?лаш?ан. Улар ара?ында Арулен Рустик, Луций Местрий Флор (император Веспасианды? к?р?шт?ше), Квинт Сосий Сенецион (император Траянды? я?ын ду?ы) бул?ан. Римд?ге ду?тары Плутарх?а ?имм?тле яр?ам к?р??тк?н. Тик формаль р??ешт? ген? Местриев н??еле а?за?ы булып китк?нлект?н, (рим юридик практика?ына ярашлы), Плутарх рим гражданлы?ын ??м Местрий Плутарх тиг?н я?ы исем ал?ан. Благодаря Сенекион ар?а?ында ул ??ене? провинция?ында и? абруйлы кеше булып китк?н: император Траян Ахайя наместнигына, Плутарх мен?н алдан к???шл?шм?йенс?, нинд?й ?? бул?а саралар ?тк?рм??к? ?уш?ан. Бындай д?р?ж?л?ре, почётлы архонт-эпоним ??м шулай у? баш?а ?ур булма?ан магистратуралар вазифа?ында бул?аны Плутарх?а тыу?ан иленд?, Херонеяла, й?м???тселек ??м а?артыу эше мен?н ирекле ш???лл?не? м?мкинлеге бирг?н.

Илленсе й?шен? ая? ба??ас, Плутарх Дельфыла?ы Аполлон храмыны? жрецы булып китк?н. ?иб???тхана?а ??м оракул?а элекке ???ми?тен ?айтарыу эшенд? тырышлы?ы ?с?н амфиктиондар уны х?рм?т итк?н ??м у?а статуя ?уй?ан.

Ижады [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ламприй каталогына ярашлы, Плутарх ??ен?н ?у? 210 дана?а я?ын хе?м?тен ?алдыр?ан. Шулар?ы? байта? ?л?ш? бе??е? д??ерг? л? килеп етк?н. Я?ырыу (Возрождение) эпоха?ы матбу?атсыларынан ?а?лан?ан йола буйынса, Плутархты? ???би мира?ын т?п ике т?рк?мг? б?л?л?р: ≪Моралии≫ [1] ( бор. грек.   ?θικ? , лат.   Moralia ) тиг?н д?й?м атама мен?н билд?ле бул?ан ф?лс?ф??и-публицистик ???р??ре, ??м биографиялары (т?ржем?и х?лд?ре й??ни тормош юлдары).

≪Моралиялар≫?а, традиция буйынса, 80-г? я?ын ???р индерел?. И? ирт? ижад ителг?нд?ре риторик характерлы, м???л?н, Афина ?а ма?тау, Фортуна ( бор. грек.   Τ?χη ), уны? Александр Македонский тормошонда?ы ??м Рим тарихында?ы роле (≪Б?й?к Александр?ы? у?ышы ??м ??йй?рлеге тура?ында≫, ≪Александр?ы? даны тура?ында≫, ≪Римлел?р?е? у?ышы тура?ында≫) ха?ында фекер й?р?т??.

Платон хе?м?тт?рен? а?латмалар бире?г? ба?ышлан?ан (≪Платонды? ?Ти­мея“?ында й?нде? килеп сы?ыуы тура?ында≫, ≪Пла­то­н м?сь?л?л?ре≫ ?.б.), ??м эпи­ку­рей­сылар ??м стои­ктар?ы? (≪?К??г? салынмай ?ына й?ш??“ тиг?н ?йтем я?шымы≫, ≪Ко­ло­т?а ?аршы≫, ≪Эпи­ку­р?а эй?р???, хатта р?х?т тормошто? да барып сы?мауы ха?ында≫, ≪Стоиктар?а?ы ?апма-?аршылы? тура?ында≫) ?араштарын т?н?итл?г?н я?маларында Платон ??ене? ф?лс?ф??и позицияларын б?й?н итк?н. Теоретик фекерл??г? инеп китм??? л?, Плутарх улар?а ф?лс?ф? тарихы буйынса бик к?п ?имм?тле м??л?м?т бирг?н.

Б?хетле булыу ??м етеш?е?лект?р?е е?еп сы?ыу буйынса к???шт?р тупла?ан баш?а ???р??ре т?рби? ма?сатында я?ыл?ан (м???л?н, ≪Арты? ны? ?ы?ы??ыныусанлы? ха?ында≫, ≪?т? к?п ??йл??с?нлек ха?ында≫, ≪Арты? ба?нат?ы?лы? ха?ында≫). ?аил? тормошона ба?ышлан?ан ???р??рен? ?ы?ыны? ?леме мен?н б?йле я?ыл?ан ≪?атынымды йыуатыу≫ ???ре ?арай. К?п кен? ???р??ренд? Плутархты? педагогик ?ы?ы??ыныу?ары са?ыл?ан (≪Й?ш кешег? нисек итеп ша?ир?ар?ы ты?лар?а≫, ≪Лекциялар?ы нисек ?улланыр?а≫ ?.б.). Тематик я?тан улар?а Плутархты? хакимдар?а ??м д??л?т эшм?к?р??рен? н?сих?тт?р урын ал?ан с?й?си ???р??ре я?ын тора (≪Мо­нар­хия, де­мо­кра­тия ??м оли­гар­хия ха?ында≫, "Д??л?т эшт?ре ха?ында н?сих?тт?р ?.б.)

≪Моралиялар≫?а, диалогик формала я?ыл?ан популяр хе?м?тт?ре мен?н бер р?тт?н, та?ы ла стилистик я?тан ф?нни трактаттар?а я?ын тор?ан баш?а эшт?ре л? инг?н. Шулай, ≪Ай т???р?генд?ге т?? тура?ында≫ тиг?н трактаты ул д??ер?? популяр бул?ан т?рл? астрономик идеялар?ы са?ылдыр?ан; в конце трактата Плутарх трактат а?а?ында Платон Академия?ында (Халкидондан килг?н Ксенократ) ?абул ителг?н Ай иблист?р иле тиг?н теория?а м?р?ж???т итк?н.

Плутарх шулай у? хайуандар психология?ы мен?н д? ?ы?ы??ын?ан (≪Хайуандар?ы? зир?клеге тура?ында≫).

Плутарх т?р?н динселлек мен?н айырылып тор?ан ??м ?хла? ?а?ында тороусы традицион м?ж?си динен таны?ан. Был те­ма?а ул к?п ?анлы ???р??рен, шул и??пт?н Дельфыла?ы оракул Аполлон?а ?а?ылышлы ≪пифий≫ диалогтарын (≪Дельфыла?ы ?Е“ тура?ында≫, ≪Пифия б?т?н ши?ыр мен?н шелт?л?м??е ха?ында≫, ≪Оракулдар?ы? т?б?нселеге ха?ында≫), ≪Ни ?с?н хо?ай ?жер ?айтарыу?ы о?а??а ?у?а≫ диалогын ?.б. ба?ышла?ан. ≪Исид ??м Осирис ха?ында≫ трактатында Плутарх Осирис мистерияларыны? ??м борон?о мысыр мифология?ыны? т?рл?-т?рл? синкретик ??м аллегорик интерпретацияларын б?й?н итк?н.

Плутархты? борон?оло? мен?н ?ы?ы??ыныуын уны? грек-рим донъя?ында урын ал?ан т?рл? ??р?ф-????тт?р?е? ???ми?тен ??м килеп сы?ышын (культ м?сь?л?л?рен? к?п урын б?ленг?н) асыусы ≪Грек м?сь?л?л?ре≫ ( бор. грек.   Α?τια ?λληνικ? , лат.   Quaestiones Graecae ) ??м ≪Рим м?сь?л?л?ре≫ ( бор. грек.   Α?τια ?ωμα?κ? , лат.   Quaestiones Romanae ) ???р??ре к?р??т?. Плутархты? Биографияларында к?ренг?н к?л?м?ст?рг? (анекдоты) ?????леге лакедемон ?анатлы ?????р йыйынты?ында са?ыл?ан. Х??ерге к?нд? л? популяр бул?ан 9 китаптан тор?ан "Табын ??г?м?л?ре"нд? грек ???би?тенд? традиция?а ?йл?нг?н симпосия (м?жлес) форма?ы я?ыусы?а к?п т?рл? тормошсан ??м ф?нни темалар?ы к?т?рерг? (абруйлы сы?ана?тар?а?ы к?п ?анлы цитаталар?а таянып) ??м тикшерерг? м?мкинлек бир?.

Псевдо-Плутарх. De placitis philosophorum. Латин т?ржем??е (Базель, 1531)

Плутархты? "Моралиялар"ына традиция булара? борон?о замандар?ан бирле уны?ы тип и??пл?нг?н баш?а билд??е? ??м уны? исеме а?тында ки? танылыу ал?ан автор?ар?ы? ???р??ре л? индерелг?н. Шулар ара?ында и? м??имд?ре ? ≪Музыка тура?ында≫ (бе?г? д?й?м антик музыка тура?ында белем бирерлек и? т?п сы?ана?) ??м ≪Балалар?ы т?рби?л?? тура?ында≫ трактаттары ( Я?ырыу эпоха?ында у? к?п телд?рг? т?ржем? ителг?н ??м XIX б. башына са?лы т?п н?сх?г? тап килг?н (аутентик) ???р) бар. Т?п н?хс?г? тап килм?г?н (неаутентичный) ???р??рг? ?арата х??ерге заман ?алимдары шартлы р??ешт? Псевдо-Плутарх исемен ?улланалар. Шулар ара?ында ? фаразлан?анса б.э. я?ынса II быуатында й?ш?г?н билд??не? автор?ы? ≪Кесе са?ыштырмаса тормош юлын я?ыу≫ (икенсе атама?ы ? ≪Параллель грек ??м рим тарихтары йыйылма?ы≫) ??м ≪Йыл?алар тура?ында≫ ???р??рен ?йтер к?р?к; был ???р??р антик мифология ??м тарих буйынса к?п м??л?м?тк? бай к?рен?? л?, ф?нд? ра?лап ?абул ителг?нс?, тулы?ынса уйлап сы?арыл?ан. ≪Батшалар ??м полководецтар апофегмалары≫ ?анатлы ?????р йыйынты?ы ла т?п н?сх? т?гел. Телг? алын?андар?ан тыш, Плутарх исеме а?тында уны?ы булма?ан (к?пселек осра?та, аноним) к?п кен? ???р??р ?а?лан?ан.

Са?ыштырмаса тормош юлдарын я?ыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Плутарх ??ене? ???би?тт?ге даны ?с?н эклектик ф?лс?ф??и фекер й?р?т????ре, этика м?сь?л?л?рен? ба?ышлан?ан ???р??ре мен?н т?гел, ? тормош юлдарын я?ыуы (былар?ы?, ?йтер к?р?к, этика?а туранан-тура м?н?с?б?те бар) мен?н бурыслы. Плутарх ??ене? ма?саттарын Эмилий Павелды? (Aemilius Paulus) тормош юлыны? инеш ?л?ш?нд? билд?л?п ?уя: борон?о осор?о? б?й?к кешел?ре мен?н аралашыу ?? эсен? т?рби? м?сь?л?л?рен индер?, ?г?р ?? б?й?н ителг?н тормош юлдарыны? бары?ы ла ?ы?ы??ындырырлы? булма?ан осра?та, кире ?лг? л? ??енс? ?имм?т, ул ?ибр?т итерлек т?ь?ир ит?, айбандыра ??м д?р?? й?ш?? ?лг???н ?айлау тура?ында уйландыра, ф??ем бир?. Плутарх ??ене? биографияларында этика ?лк??енд?, кешене? ??р х?р?к?те я?шылы? (благодетель) тыу?ыра, ??м шуны? ?с?н кеше эшм?к?рлеге х?л иткес ???ми?тк? эй?, тип ра?лаусы перипатетиктар т??лим?тен? эй?р?. Плутарх, сиратлап тыуыуы, й?шлеге, хол?о, эшм?к?рлеге, вафат булыуы тура?ында ? перипатетик биографиялар схема?ына эй?реп я?а. Плутарх ??ен бер урында ла факттар?ы т?н?итл?п тикшере?се тарихсы итеп к?р??тм?й. Я?ыусы алырлы? ?ур тарихи материал ирекле фай?аланыла (≪биография я?абы?, ? тарихты т?гел≫). Плутарх?а и? т???? кешене? психологик портреты к?р?к; улар?ы аны? асып бире? ?с?н, ?ур тел?к мен?н ??р?тл?нг?н кешел?р?е? ш?хси тормошонан ми?алдар, к?л?м?ст?р ??м тап?ыр хикм?тле ?????р килтер?. Текс?а бик к?п ?хла?и фекер й?р?т????р, ша?ир?ар?ы? т?рл? цитаталары индерелг?н. Автор?ы? таланты, уны? кешел?рг? хас ?ы?аттар?а ынтылышы ??м рухты ?анатландырыусы ?хла?и оптимизмы н?фис, той?оло хик?й?л????рен тыу?ыр?ан, у?ыш килтерг?н. Плутарх Биографиялары бе??е? ?с?н тарихи ???ми?тк? л? эй?, с?нки ул а?а?тан ю?алтыу?а дусар ителг?н бик к?п ?имм?тле сы?ана?тар?а таянып я??ан.

Плутарх биографиялар я?ыу?а й?ш са?ынан у? тотон?ан. Башта ул Беотияны? к?ренекле кешел?рен?: Гесиод?а, Пиндар?а, Эпаминонд?а и?тибар итк?н. Артабан ул Грецияны? баш?а ?лк? в?килд?ре: спарта батша?ы Леонид, Аристомен, Арат Сикионский тура?ында я?а башла?ан. Хатта фарсы батша?ы Артаксеркс II д? биография?ы бар. Римд? бул?ан са?ында Плутарх, гректар?а т???йенл?п, рим император?ары биография?ын я??ан. Тик ??мерене? а?а?ында ?ына ул ??ене? и? м??им ≪Са?ыштырмаса тормош юлдарын я?ыу (т?ржем?и х?лд?ре)≫ ( бор. грек.   Β?οι Παρ?λληλοι ; лат.   Vitae parallelae ) ???рен я??ан. Был Греция ??м Римде? к?ренекле тарихи ш?хест?рене? ?ушарлап са?ыштырып я?ыл?ан биографиялары бул?ан. Х??ерге ва?ытта ирт? осор?а я?ыл?ан 22 ш?хесте? парлап ??м бер нис? бер?мек (Арат Сикионский, Артаксеркс II, Гальба ??м Отонды?) са?ыштырмаса тормош юлдары билд?ле. Пар?ар?ы? ?ай?ы бере у?ышлы т???лг?н: Афина?а ??м Римг? мифик ниге? ?алыусылар ? Тесей ??м Ромул; т??ге закон сы?арыусылар ? Ликург Спартанский ??м Нума Помпилий; и? б?й?к полководецтар ? Б?й?к Александр ??м Гай Юлий Цезарь ; и? б?й?к оратор?ар ? Цицерон ??м Демосфен. Баш?алар иреклер?к са?ыштырыл?ан: ≪б?хет балалары≫ ? Тимолеонт ??м Эмилий Павел, й?ки кеше я?мыштарыны? к?т?лм?г?н ??г?решт?рен ?ынландырыусы пар ? Алкивиад ??м Кориолан. Плутарх ??р пар?ан ?у?, мо?айын, са?ыштырмаса ?ылы??ырлау (synkrisis), герой?ар?ы? урта? ?ы?аттарына ??м т?п айырымлы?тарына ?ы??аса к?р??теп я?ыр?а ни?тл?нг?ндер. ?мм? бер нис? пар?ы? (айырып ?йтк?нд?, Александр ??м Цезар?ы?) са?ыштырмаса тасуирлауы ю?, й??ни ?а?ланма?ан (й?ки, быны? булыуы икеле, я?ылма?андыр ?а). Тормош юлдары я?малары текстарында ки?елешк?н ?ылтанмалар ?а осрай, ??м был бе?г? килеп етк?н текстар корпусына ?ара?анда т??я?малар к?бер?к бул?ан тиг?н ?ы?ымта?а кил?бе?. Леонид, Эпаминонд, Сципион Африканский?ы? тормош юлдарыны? я?малары ю?ал?ан.

Тарихи т?н?итте? ??м с?й?си фекерл???е? т?р?нлеге етерлек булмауына ?арама?тан, Плутарх биографиялары автор?ы? кешелекле ??м йылы той?оларын ю?ары ба?ала?ан б?г?нг? к?п ?анлы у?ыусыларында ла т?рл?л?г? ??м ф??емле й?км?тке?е мен?н т?р?н ?ы?ы??ыныу тыу?ыра.

Рецепция [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Плутархты? компилятив методына ??м эклетик стилен? ?арама?тан, Я?ырыу (Возрождение) эпоха?ынан башлап XX быуат?а са?лы уны? мира?ы ???ем ?йр?нелг?н, т?ржем? ителг?н ??м я?ынан ба?тырыл?ан. 1935 йылда Халы?-ара астрономдар союзы Ай?ы? Ерг? к?ренг?н я?ында?ы бер кратерына Плутарх исемен бирг?н.

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Плутарх // Большая российская энциклопедия . Т.26. М., 2014, с.454.

???р??рен ба?тырыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ара?ы?: Моралии (Плутарх) ??м Сравнительные жизнеописания (Плутарх).

Сит телд?рг? т?ржем?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Les oeuvres morales & meslees de Plutarque, translatees de grec en francois par Jacques Amyot. Paris: M. de Vascosan, 1572; R Paris: Mouton, etc., 1971.

рус телен? т?ржем?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Плутархты рус телен? XVIII быуаттар?ан у? т?ржем? итк?нд?р: Т?ржем?л?р?е ?ара?ы?: Степан Писарев, ≪Наставления Плутарха о детоводстве≫ (СПб., 1771) ??м ≪Слово о непреступающем любопытстве≫ (СПб., 1786); Ив. Алексеев, ≪Нравственные и философические сочинения Плутарха≫ (СПб., 1789); E. Сферин, ≪О суеверии≫ (СПб., 1807); С. Дистунис ?.б. ≪Плутарховы сравнительные жизнеописания≫ (СПб., 1810, 1814?16, 1817?21); ≪Жизнеописания Плутарха≫ В. Герье редакция?ында (М., 1862); А. Суворинды? арзан ба?ма?ында Плутарх биографиялары (В. Алексеев т?ржем??е, т. I?VII) ??м шундай атама мен?н ≪Жизнь и дела знаменитых людей древности≫ (М., 1889, I?II); ≪Беседа о лице, видимом на диске луны≫ (≪Филол. обозрение≫ т. VI, 2-се китап); ?абат ба?ыл?ан: Сравнительные жизнеописания. / В. А. Алексеев т?ржем??е. М.: Альфа-кн. 2008. 1263 б.

  • Плутарх . Сравнительные жизнеописания. 2 томда / Ба?маны ??ерл?нел?р: С. С. Аверинцев, М. Л. Гаспаров, С. П. Маркиш. Яуаплы ред. С. С. Аверинцев. (Серия ≪Литературные памятники≫). 1-е изд. В 3 т. ? М.-Л.: Издательство АН СССР, 1961?1964. ? 2-се ба?ма, т???телг?н ??м ??т?лг?н. ? М.: Наука, 1994. ? Т. 1. 704 б. ? Т. 2. 672 б.
  • Плутарх ≪О лике, видимом на диске Луны≫ / Г. А. Иванов т?ржем??е. По материалам сборника ≪Философия природы в античности и в средние века≫. М.: Прогресс-Традиция, 2000.

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Елпидинский Я. С. Религиозно-нравственное мировоззрение Плутарха Херонейского. ? СПб., 1893. 462 стр.
  • Ловягин А. М. Плутарх, греческий моралист // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге : 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). ? СПб. , 1890?1907.   (рус.)
  • Ziegler K. Plutarchos von Chaironeia. Stuttgart: A. Druckenmuller, 1964.
  • Аверинцев С. С. Плутарх и античная биография: К вопросу о месте классика жанра в истории жанра. ? М., 1973; переизд. в кн.: Аверинцев С. С. Образ античности. Сб. ? СПб.: Азбука-классика. 2004. 480 стр. 3000 экз.

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]