한국   대만   중국   일본 
Памир ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Памир

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Памир
Характеристикалар
Май?аны 120 000 км²
О?онло?о 500 km
Ки?леге 300 km
Бейек н?кт??е
И? бейек т?б??е Конгур  
Бейек н?кт??е 7649 м
Урынлашыуы
38°35′38″ с. ш. 75°18′48″ в. д. H G Я O
Илд?р
Азия
Красная точка
Памир
  Памир Викимилект?
Памир йы?андан: у? я?та Тарим бассейны, ?улда Аф?анстанды? ?л?ш?, Гиндукуш , Бактрия, Т?рк?стан ?ырты, Фир??н? ???не, Тянь-Шанды? т?п ?ырты
Памир тау?арыны? топографик карта?ы
Исмоил Сомони т?б??е (элек-Коммунизм пигы)
Бартанг йыл?а?ыны? тарлауы?ы

Памир ( ?ыт . Упр . ?米?, пиньинь Pam?'?r; фарсы . ??????; пушту теленд? ?????,? Pamir; тажик теленд? Помир; ?инди ??????; урду теленд? ??????, Pamir; дунган теленд? Цунлин) ? ???к Азияны? к?нья?ында ??м Гималай тау те?м??ене? т?нья?ында тау система?ы, башлыса Тажикстан (Таулы Бадахшан автономиялы ?лк??е), ?ытай , Аф?анстан ??м Пакистан бил?м??енд? [к. 1] [1] . Памир ???к Азияны? баш?а ?е??тле тау системалары армыттары ? ?индукуш , ?ара?ором (тау система?ы) , Куньлунь ??м Тянь-Шань тоташ?ан урында урынлаш?ан [к. 2] .

XVIII ? XX быуаттар?а Памир ??м уны? тир?-я?ында?ы ?лк?л?р Британия ??м Р?с?й империялары ара?ында?ы геос?й?си д???? урынына ??ерел?, был к?ренеш британ геос?й?с?те тарихында ≪?ур уйын≫ тип атала [к. 3] .

?леге ва?ытта Памир бер нис? д??л?т ара?ында х?л ителм?г?н ?аршылы?тар?ы? ???ге булып тора, был т?б?кт? геос?й?си к?с?рг?неш тыу?ыра [2] .

Атаманы? килеп сы?ышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б. э. т. 140?135 йылдар?а Памир буйлап ?ытай кеше?е Чжан Цянь с?й?х?т ит?, Ул беренсел?р??н булып Памир?ы ≪?у?ан тау?ары≫ (цун-лин, традицион ?ытай теленд? 蔥嶺) тип атай. Бында элект?н ?ыра?ай тау ?у?андары (анзур?ар [к. 4] ) к?пл?п ??к?н. Ул Памир?ы Тянь-Шанды? дауамы тип уйлай [3] .

???би?тт? ≪Памир≫ ???е т??ге тап?ыр VII быуатта ?ытай с?й?х?тсе?е ??м Тан династия?ы т?ржем?се?е Сюаньзан я?маларында телг? алына. Ул ва?ытта дипломатик ма?саттар?а Амударья йыл?а?ыны? сы?ана?ы бул?ан илд?р?? була. Сюаньцзян, урында?ы халы? ?????рен? таянып, былай тип билд?л?й: ≪Ике ?ар ?ырты ара?ында ?По-ми-ло“, баш?а сы?ана?тар буйынса ?Па-ми-яй“ иле ?у?ыла [4] , унда ?ыуы? ??м елд?р хакимлы? ит?, ?ышын ??м й?й ?ар яуа, тупра? то?ло ??м таш мен?н ?аплан?ан≫. ≪По-ми-ло≫ атама?ын, ул баш?а сы?ана?тар?а ярашлы ≪Па-ми-яй≫ [5] , тип ?ытай теленд? я?а ? уны ижект?рг? б?л?. Был, ?ис шик?е?, Памир?а тап кил?, с?нки ?ытай теленд? ≪р≫ х?рефе ?йтелм?й [6] [7] .

Памир атама?ын т?рл?с? я??андар. IX? X быуат ???р??ренд? исеме ≪Фамир≫ й?ки ≪Бамир≫ булара? осрай. ??р?пт?р был исемде ?индтар?ан ал?ан, ?инд мифология?ы нда Меру тауы бар. Ул, ?йтер?е? д?, донъя ???генд? урынлаш?ан тиг?н фекер бар. Б удда география?ында и?? Гималай ??м К?нья? Тибет донъя ???ге тип ?анала. Ошонан ≪Упа-Меру≫, й??ни "а??а ят?ан ил тиг?н фараз барлы??а кил? [6] .

Марко Поло  ? Италия сау?аг?ре ??м с?й?х?тсе?е. Ул XIII быуатта Азия буйлап, атап ?йтк?нд?, Памир буйлап с?й?х?т ите? тарихын билд?ле "Донъя м??жиз?л?ре китабы"нда таныштыра. Был тау?ы? атама?ын ≪Памер≫ й?ки ≪Памиер≫ тип я?а. ?инд ??м Амударъя йыл?аларыны? ?рге а?ымында к?п кен? географик атамалар о?шаш: Памир, Кашмир, Тиричмир, Аймир ??м баш?алар. Был атамалар?ы? ниге?ен санскрит теленд?ге ≪донъя≫ ???е т?шкил ит?, ул ≪к?л≫ тиг?нде а?лата [8] . Памир?а, ысынлап та, к?лд?р бик к?п. ≪Памир≫ ???ене? килеп сы?ышын ра?лау м?мкин булмай, беренсе ижек асы?ланма?ан булып ?ала [6] [9] .

Мирза-Гайдар?ы? XVI быуатта?ы фарсы теленд?ге ???ренд? ≪Памир≫ й?ки ≪Бамир≫ исеме телг? алына; Иран тел белгест?ре фаразлауынса, ≪Памир≫ ? фарсы ???е ≪Бам-иар≫, й??ни ≪ер т?б??е≫ тиг?нде а?лата. Мо?айын, ≪Донъя ?ыйы?ы≫ тиг?н билд?ле билд?л?м? шунан килг?ндер. Уны? тажик телен?н транслитерация?ы  ? ≪Боми дунье≫, ул ≪донъяны? ?ыйы?ы≫ тиг?нде а?лата. Фарсы телен?н баш?а а?латмалар ?а була, м???л?н, ≪По-и-мор≫, й??ни ≪?лем ит?ге≫, й?ки ≪По-и-мург≫ ? ≪?ош ая?ы≫. ?мм? был атамалар географик м???н?н?н алы? тора [6] [10] .

50-се йылдар а?а?ында башта ?зб?к географы К. Х?с?нов, ?у?ынан профессор Н. Г. Малицкий тарафынан Аф?анстанда ?лег? тиклем ≪Памир≫ т?гел, ? ≪Па-и-михр≫ тип я?ыу?ары ха?ында фараз ?йтел?. ≪Михр≫ й?ки ≪Митр≫ [6]  ? борон?о ирандар?ы? ?ояш алла?ы, ??м ≪Пай-михр≫ ???е ≪?ояш ит?генд? й?ки ?ояш ила?ы≫, й??ни к?нсы?ышта ?ояш сы??ан тау тиг?нде а?латыр?а тейеш. Борон?о иран халы?тары й?ш?г?н ер??рг? ?арата [11] Памир ысынлап та шундай урынды бил?й, ??м был атама тап кил?. Б?лки, унан ≪Памир≫ ???е килеп сы??андыр [6] .

Орография?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Памир?ы? ?ырттары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Ф?нд?р Академия?ы ?ырты
  • Ванч ?ырты
  • Вахан ?ырты
  • Вахш ?ырты
  • Дарваз ?ырты
  • Заалай ?ырты
  • Зулумарт ?ырты
  • Ишкашим ?ырты
  • Калат (тау)
  • Каратегин ?ырты
  • Музкол
  • Петр I ?ырты
  • Пшарт ?ырты
  • Рушан ?ырты
  • Сарыколь ?ырты
  • Т?нья? Танымас ?ырты
  • Т?нья? Аличур ?ырты
  • Хазратишох
  • Шахдарин ?ырты
  • Шугнан ?ырты
  • Южно-Аличур ?ырты
  • Язгулем ?ырты

Сы?ана? [12] .

Название Провинция / страна Макс. бейеклеге (ди?ге? ким?лен?н метр бейеклект?)) О?онло?о (км) Бо?ло?тар май?аны (кв.км)
Т?нья? Танымас ?ырты К?нья? Памир 6018 68 200
Сарыколь ?ырты К?нья? Памир 6351 402 132
Вахан ?ырты К?нья? Памир 6281 186 96
Т?нья? Аличур ?ырты К?нья? Памир 5929 130 70
Ашарт ?ырты К?нья? Памир 4734 57 0
Музтаг-Сарыколь ?ырты К?нья? Памир 5821 44 0
К?нья?-Аличур ?ырты К?нья? Памир 5706 150 0
Музкол ?ырты К?нья? Памир 6233 110 250
Петр I ?ырты К?нбайыш Памир 6785 200 900
Ф?нд?р Академия?ы ?ырты К?нбайыш Памир 7495 110 660
Язгулем ?ырты К?нбайыш Памир 6974 131 438
Дарваз ?ырты К?нбайыш Памир 6083 200 420
Ишкашим ?ырты К?нбайыш Памир 6096 79 300
Шахдарин ?ырты К?нбайыш Памир 6726 113 270
Ванч ?ырты К?нбайыш Памир 5000 83 221
Рушан ?ырты К?нбайыш Памир 6080 120 200
Шугнан ?ырты К?нбайыш Памир 5704 99 150
Белеули (тау ?ырты) К?нбайыш Памир 5358 67 120
Сары-Бель (?ырт) К?нбайыш Памир 4030 30 0
Сары-Айгыр ?ырты К?нбайыш Памир 4867 42 0
хр. Заалайский К?нбайыш Памир 7134 273 1194

Памир?ы? тау т?б?л?ре ? ете ме?лект?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Конгур т?б??е (бейеклеге 7649 м) ? ?ытай бил?м??енд? урынлаш?ан Памир?ы? и? бейек н?кт??е.
  • Исмоил Сомони т?б??е (элекке Коммунизм т?б??е) (бейеклеге 7495 м) ? элекке СССР-?ы? и? ю?ары н?кт??е, 1880-се йылдар?а Памир?ы ?йр?не?се уры? тикшерене?сел?ре аса [13] . Хата буйынса Гармо пигына ти?л?штерел?; ?у?ыра? хата т???тел?. 1932 йылда Сталин т?б??е тип атала; 1962 йылда Коммунизм т?б??е тип ??г?ртел?; 1998 йылда Исмоил Сомони т?б??ен? ??г?ртел?.
  • Ленин т?б??е (?б???лисина т?б??е) ? бейеклеге 7134 м, 1871 йылда асыла, Кауфман т?б??е тип атала; 1928 йылда Ленин т?б??е тип ??г?ртел?; 2006 йылда ?б???лисина тип ( ?б???лисина х?рм?тен?) тип атала [14] , шулай у? Ибн Сина т?б??е атама?ы мен?н й?р?т?л?.
  • Корженевская т?б??е ? бейеклеге 7105 м, 1910 йылда уры? географы Н. Л. Корженевский аса, ?атыны Евгения Корженевская х?рм?тен? атала.

Памир?ы? баш?а тау т?б?л?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Гармо т?б??е;
  • Карл Маркс т?б??е:
  • Маяковский т?б??е;
  • Музтагата;
  • Бойондоро??о?ло? т?б??е;
  • Фрунзе т?б??е;
  • Эйлер т?б??е;
  • Энгельс т?б??е.

Климаты [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Памир ?с?н о?айлы ??м ?ыры? ?ыш ??м ?ы??а й?й хас. Т?б?л?ре йыл ?йл?н??ен? ?ар мен?н ?аплаулы.

Памир климаты ? бейек таулы, ?ыры?, ки?кен континенталь. 2500 м бейек таулы райондар?а ???к ??м К?нсы?ыш Памир [к. 5] ин?, был райондар?ы? климаты континенталь. ?ыштан й?йг? тиклем ??м т?нд? температураны? тирб?ле?е ярай?ы у? ?ур ??м к?нсы?ыш?а табан к?т?рел?. Йыш ?ына ?ыш?ы ирт?л? ?20 °C тир??е температура була, ? т?шт?н ?у? нулд?н бер нис? градус?а ю?ары к?т?рел?. Памир субтропик б?лк?тт? урынлаш?ан, ?ышын бында уртаса ки?лект?ге ?ауа массалары ??т?нл?к ит?, й?йен ? тропик. ?инуар айында уртаса температура я?ынса 3600 м бейеклект? ?17,8 °C. ?ыш октябр??н апрелг? тиклем дауам ит?. Абсолют температура минимумы ?50 °C. Й?й ?ы??а ??м ?ыуы?. Й?йге температура 20 °C-тан ю?ары к?т?релм?й. Июлд? уртаса температура (?инуар?а?ы ке?ек ?к бейеклект?р ?с?н) ? 13,9 °C. Айырыуса у?ай?ы? климат шарттары К?нсы?ыш Памир?а. Бында ?ыш о?он ??м ?ыры?. Октябр??н апрелг? тиклем кире айлы? температура к???тел?. ?инуар айында уртаса айлы? температура ?14 °C-тан ?26 °C-?а тиклем т?б?н?й?. Абсолют минимум бик т?б?н: ?63 °C (Булункуль гидрометеорологик станция?ы м??л?м?тт?ре буйынса). Й?й ?ы??а ??м ?ал?ын. Июль айында?ы уртаса ?ауа температура?ы 15 °C-тан артмай (Сарез к?ле буйында Ирхт гидрометеорологик станция?ы урынлаш?ан). Абсолют максимум 20 °C (академик Н. П. Горбунов исеменд?ге гидрометеорологик станция [к. 6] , Федченко бо?ло?о [к. 7] ) 34 °C тиклем (Ирхт гидрометеорология станция?ы) [к. 8] .

Федченко бо?ло?оно? ?ул я?ында?ы ?ая ба??ыстарында Академик Н. П. Горбунов исеменд?ге гидрометеорология станция?ы

?ыуы? осор?о? о?айлылы?ы 111 к?н т?шкил ит? (Ирхт метеостанция?ы), ? ?ай?ы бер ?ал?ын райондар?а (Шайма?, К?л, Болонк?л) ?ыуы? булма?ан осор б?т?нл?й ю?. Таулы участкалар т?рл? температуралы осор?ар башланыу ??м тамамланыу ва?ыты буйынса ла, ошо осор?ар о?айлы?ы буйынса ла айырылып тора. Шулай итеп, тау?ар?а температура 5 °C-тан ю?ары бул?ан осор ? 90 ? 160 к?н, 10 °C ? 26 ? 44 к?н, ?арак?лд? ??м Федченко бо?ло?онда температура 0 °C-тан ю?ары бул?ан осор ю? [15] . Мургаба, Оксу ???нд?ренд?, тымы? уйпатлы?тар?а (Карак?л ?. б.) к?п йыллы? ту? тау то?омдары тарал?ан. йыллы? яуым-т?ш?мг? башлыса массалар?ы? к?нья?-к?нбайыш?а к?се?е ????мт??енд? барлы??а килг?н циклондар йо?онто я?ай. Рельефты? ?атмарлылы?ы ??м бейеклекте? т?рл?л?г? айырым участкалар?а яуым-т?ш?м ?и?елерлек тиге??е?. Дымлы к?нбайыш ?ауа массаларына дусар бул?ан таулы урындар?а яуым-т?ш?мд?? к?п ?л?ш? яуа. Был ?ауа массаларынан бейек тау?ар мен?н к?рт?л?нг?н к?нсы?ыш райондар дымды а? ала [15] . К?нбайыш Памир ярай?ы у? ю?ары температуралар мен?н айырылып тора. ?йт?йек, Дарвазе метеостанция?ында ?инуар?а уртаса айлы? температура ы??ай ??м 0,2 градус т?шкил ит?. ?ауа температура?ыны? абсолют минимумы ?34 градус?а ет? (Тавильдар метеостанция?ы) [15] .

К?нбайыш Памир ???нд?ренд? йыллы? яуым-т?ш?м к?л?ме ? 92 ? 260 мм, К?нсы?ыш Памир?а ? 60 ? 119 мм. Таулы тау?ар?а ??м тау битл????ренд? яуым-т?ш?м к?л?ме арта (Федченко бо?ло?онда ? 1100 мм). Й?й К?нсы?ыш Памир?а ?индостанды? муссон ?йл?нешенд? ?атнаш?ан дымлы тропик ?ауа массаларыны? йо?онто?о булыуы ихтимал.

Памир?ы? ?лк? ???кт?ре буйынса ?ай?ы бер климатик м??л?м?тт?р:

  • Калай-Хумбала уртаса йыллы? температура ? 12,3 °C. Уртаса йыллы? яуым-т?ш?м ? 507 мм. И? ?оро ай ? август, яуым-т?ш?м 1 мм. Яуым-т?ш?мд?? к?п ?л?ш? март айында яуа, уртаса 101 мм. Йылды? и? йылы айы ? июль, уртаса температура?ы 25,1 °C. ?инуар?ы? уртаса температура?ы ?1,8 °C. Был йыл эсенд? и? т?б?н уртаса температура. И? ?оро ай мен?н и? дымлы ай ара?ында яуым-т?ш?м айырма?ы ? 100 мм. Уртаса температура йыл дауамында 26,9 °C-?а ??г?реп тора.
  • Ванчела уртаса йыллы? температура ? 9,9 °C. Яуым-т?ш?м йыл ?айын я?ынса 341 мм яуа. И? ?оро ай ? август, яуым-т?ш?м 1 мм. Яуым-т?ш?мд?? к?бе?е март айында яуа, уртаса 64 мм. Йылды? и? йылы айы ? июль, уртаса температура?ы 23,0 °C. ?инуар?ы? уртаса температура?ы ?4,9 °C. Был йыл эсенд? и? т?б?н уртаса температура. И? ?оро ай мен?н и? дымлы ай ара?ында яуым-т?ш?м айырма?ы ? 63 мм. Йыл дауамында уртаса температура 27,9 °C-?а ??г?реп тора.
  • Рушанда уртаса йыллы? температура ? 9,2 °C. Яуым-т?ш?мд?? уртаса йыллы? к?л?ме ? 292 мм. И? ?оро ай ? август, яуым-т?ш?мд?? к?п ?л?ш? март айында яуа, уртаса 54 мм. Йылды? и? йылы айы ? июль, уртаса температура 22,4 °C. ?инуар?ы? уртаса температура?ы ?6,1 °C. Был йыл эсенд? и? т?б?н температура. И? ?оро ай мен?н и? дымлы ай ара?ында яуым-т?ш?м айырма?ы ? 54 мм. Йыл дауамында уртаса температура 28,5 °C-?а ??г?реп тора.
  • Хорог ?ала?ында уртаса йыллы? температура ? 9,3 °C. уртаса йыллы? яуым-т?ш?м ? 276 мм. И? ?оро ай ? август, яуым-т?ш?м 0 мм. Яуым-т?ш?мд?? к?бе?е март айында яуа, уртаса 52 мм. Йылды? и? йылы айы ? август, уртаса температура?ы 22,6 °C. ?инуар?ы? уртаса температура?ы ?6,2 °C. Был йыл эсенд? и? т?б?н уртаса температура. И? ?оро ай мен?н и? дымлы ай ара?ында яуым-т?ш?м айырма?ы ? 52 мм. Уртаса температура йыл дауамында 28,8 °C-?а ??г?реп тора.
  • Ишкашимд? уртаса йыллы? температура ? 7,5 °C. уртаса йыллы? яуым-т?ш?м ? 416 мм. И? ?оро ай ? август, яуым-т?ш?м 4 мм. Яуым-т?ш?мд?? к?бе?е апрель айында яуа, уртаса 82 мм. Йылды? и? йылы айы ? июль, уртаса температура?ы 19,5 °C. ?инуар?ы? уртаса температура?ы ?6,0 °C. Был йыл эсенд? и? т?б?н уртаса температура. И? ?оро ай мен?н и? дымлы ай ара?ында яуым-т?ш?м айырма?ы ? 78 мм. Уртаса температура йыл дауамында 25,5 °C-?а ??г?реп тора.
  • Мургабта уртаса йыллы? температура 0,3 °C. Яуым-т?ш?м йыл ?айын я?ынса 72 мм яуа. И? ?оро ай ? ноябрь, яуым-т?ш?м 1 мм. Яуым-т?ш?мд?? к?бе?е май айында яуа, уртаса 11 мм. Йылды? и? йылы айы ? июль, уртаса температура?ы 13,8 °C. ?инуар?ы? уртаса температура?ы ?15,5 °C. Был йыл эсенд? и? т?б?н уртаса температура. Яуым-т?ш?мд?? и? ?оро ай мен?н и? дымлы ай ара?ында?ы айырма?ы ? 10 мм. Уртаса температура йыл дауамында 29,3 °C-?а тиклем ??г?р? [16] .

Гляциология [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Федченко бо?ло?о, Landsat-7 ??р?те
  • Федченко бо?ло?о ? Памир?а и? ?ур бо?ло?. ???к Тажикстан (таулы Бадахшан автономиялы ?лк??е) территория?ында урынлаш?ан. Бо?ло?тар?ы? тау-???н тибына ?арай. Донъяла поляр ?лк?л?р??н ситт? урынлаш?ан и? о?он бо?ло? булып тора. Бо?ло?то? май?аны я?ынса 700 км². Евразия бо?ло?тары ара?ында Федченко бо?ло?о май?аны буйынса Сиаченды? ?аракорам (о?онло?о 76 км, май?аны 750 км²) ??м Балторо (о?онло?о 62 км, май?аны 750 км²) бо?ло?тарынан ?ына ?алыша.
  • Медвежий бо?ло?о Бадахшанда, Ф?н академия?ы ?ыртыны? к?нбайыш битл??енд? урынлаш?ан, ул Памир?ы? т?п субки?лек геологик структуралары й?н?лешен? ар?ыры ?у?ыл?ан. Уны? х??ерге ???не бер-бере?ен?н айырылып тор?ан ике ?л?шт?н: ???нд?н ??м бо?ло?то? фирн лы ?лк??ен?н тора. ???не (Хирсдар йыл?а?ы ???не, Абдукагор йыл?а?ы бассейны, Ванч йыл?а?ыны? ?ул сы?ана?ы) ? т?р?н уйыл?ан тарлауы?лы [17] .

Медвежий бо?ло?оно? х?р?к?т ти?леге к?п тап?ыр?а арта: 1916 йыл алдынан, 1937 йылда ??м 1951 йылда. ?мм? был бо?ло? белгест?р?е? и?тибарын 1963 йылда ?ына й?леп ит?, ул са?та бо?ло? ??ене? ???не (Хирсдар йыл?а?ы) буйлап 1,75 са?рым?а тиерлек а??а шыуа ??м, Абдукагор ???нен к?рт?л?п, Ванча ?рен? сы?а. Бо?ло? ти?леге 1963 йылды? я?ында к?н?н? 100 метр?а тиклем ет?, ? июль башында сёрдж ту?тай. Бо?ло? осонда Абдукагор к?ле барлы??а кил?. Бо?ло?то? сиратта?ы х?р?к?те 10 йылдан ?у? була ??м 1973 йылды? авгусына тиклем дауам ит?. Ул был юлы ал?ара? шыуа. Артабан х?р?к?т даими ?абатлана, ? инде я?ы ме? йыллы?та т?рл? ?урлы?та. 1989 йылды? март ? июль ай?арында Тажик гидрометеорология хе?м?те хе?м?тк?р??ре ?тк?рг?н ?лс????р ????мт??енд? бо?ло? телене? х?р?к?те ти?леге ??г?ре?е тура?ында ??л?к??? я?ма алына, шулай у? улар?ы? максимумдары билд?л?н? (13 ? 17 июнд? т??леген? 50 метр?ан ашыу).

Медвежий бо?ло?оно? ??м Памир бо?ло?тарыны? торошон 1990-сы йылдар а?а?ында алып ≪Мир≫ орбиталь станция?ы экипаждары к???те? алып бара, ?леге ва?ытта ? Халы?-ара йы?ан станция?ы

К?лд?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Гидрография?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Йыл?алары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Баляндкиик
  • Бартанг
  • Белеули
  • Ванч
  • Гунт
  • Каинды (йыл?а)
  • Маркансу
  • Обихингоу
  • Памир (йыл?а)
  • Пяндж
  • Сауксой
  • Сельдара
  • Шахдара
  • Язгулем

Геологик т???л?ш? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Памир тау?ары геологик т???л?ш?н?? ?атмарлы ??м т?рл? булыуы мен?н айырылып тора. Улар?ы? составына ултырма то?омдар ? эзбизташтар , ?омташтар ??м кристаллы то?омдар, атап ?йтк?нд?, граниттар ин?. Унда тау г?лс?ре, а?ыл таш б?рс?кт?ре бар [18] .

Памир?ы? физик-географик районлашыуы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Памир?ы районлаштырыу?ы? бер нис? схема?ы бар. ??р бер ?лк??ене? ш?хси ??енс?лект?ре ??м й??? бар. Районлаштырыу орография, геология , геоморфология, гидрология , гляциология, климат айырмалы?тары, геоботаника м??л?м?тт?ре ??м баш?а т?би??т билд?л?ре ниге?енд? тормош?а ашырыла.

XX быуатты? икенсе ярты?ында Памир?ы тикшерене?се, географ ??м геоботаник Окмир Агаханянц ки? ялан тикшерене???ре ??м ф?нни анализ ниге?енд? Памир?ы физик-географик ?лк?л?рг? б?ле? схема?ын т??дим ит?, ул ≪Памир Агаханянецты? районлаштырыу схема?ы≫ тип атала [19] .

Памир?а й?ш?г?н халы?тар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Памир халы?тары телд?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б?йл?неш юлдары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Юлдар, ?у?ма?тар ??м оврингтар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

И?ке Памир тракты [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Хайуандар донъя?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Чечекта Памир биология станция?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Памир?ы ?йр?не?се к?ренекле ш?хест?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

XIX быуат [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

XX быуат [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

XXI быуат [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Галерея [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Комментарий?ар
  1. Около 2/3 территории Памира охватывает Горно-Бадахшанская автономная область Республики Таджикистан. Вопрос о природных границах Памира спорный, под Памиром понимают природную территорию, ограниченную на севере Алайской долиной , на востоке ? Сарыкольским хребтом , на юге ? озером Зоркуль , долиной реки Памир и верховьем реки Пяндж , на западе ? меридиональным отрезком долины реки Пяндж, на северо-западе к Памиру относят восточные части хребтов Петра I и Дарвазского . Некоторые советские-российские исследователи ( К. В. Станюкович , Э. М. Мурзаев и другие) относят к Памиру только восточную часть указанной территории. Другие ( Н. А. Гвоздецкий , Р. Д. Забиров и другие) включают прилегающие с востока Кашгарские горы; О. Е. Агаханянц рассматривал ещё южный склон Гиндукуша и восточный склон хребта Лаль на западе.
  2. Памир, Памиры ? обширное высокое нагорье в Средней Азии, расположенное в верховьях Амударьи и Тарима, между Тянь-Шанем на Севере и Гиндукушем на Юге. Приподнятое в наиболее низких своих частях на высоту 10½?14 тыс. фт. (3048?4267 м) над уровнем моря, нагорье это в общем представляет систему длинных, ветвистых более или менее плоских и широких речных долин и озёрных бассейнов, разделённых горными, часто снеговыми, хребтами и кряжами, возвышающимися своими скалистыми, нередко же весьма пологими скатами всего на 3?8 тыс. фт. (914?2438 м) над дном соседних долин. <…> Расположенный в узле между величайшими горными системами азиатского материка (Тянь-Шань, Гиндукуш, Куэнь-лунь, Гималаи, Кара-корум), в верховьях важнейших среднеазиатских рек, на пути между западной и восточной Азией и Индией П. ru.wikisource.org . Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 15 май 2021 года. ЭСБЕ . Россия , Санкт-Петербург , 1890?1907
  3. Автором термина ≪Большая Игра≫ в историческом смысле является Артур Конолли ( англ. , 1807?1842) ? британский разведчик , путешественник, писатель.
  4. Название ≪цун-лин≫ (≪луковые горы≫), возможно, связано с изобилием луков, произрастающих у подножия Алайского и Заалайского хребтов.
  5. На востоке к Памиру относятся Сарыкольский хребет, Кашгарские горы с наибольшими высотами во всем Памире (пик Конгур 7649 м над уровнем моря и Музтагата 7546 м над уровнем моря). Восточный край Памира расчленён Кашгарскими горами. Следует заметить, что название ≪Восточный Памир≫ по отношению к территории Республики Таджикистан употребляется условно, и если взять Памирское нагорье в целом с восточной частью (с Кашгарскими горами), то Восточный Памир станет Центральным (так его называли К. К. Марков и О. Е. Агаханянц).
  6. Труднодоступная гидрометеорологическая станция им. академика А. П. Горбунова расположена на высоте 4200 м , в суровых климатических условиях на скальных выступах левого борта ледника им. Федченко.
  7. Ледник Федченко является одним из крупнейших в мире горно-долинных ледников.
  8. В СССР , на Памире, в частности в ГБАО были созданы 16 гидрометеорологических станций (ГМС) ? 1 метеостанция (МС); ? 1 снеголавинная станция (СЛС); ? 1 АМСГ Хорог (авиаметеостанция гражданская) и 36 гидрологических постов , где работали 372 человека. Со всех специализированных учреждений посредством радиостанций гидрометинформация передавалась в Хорогскую гидрометеорологическую обсерваторию (ГМО Хорог), куда одновременно с другого конца города принималась информация с Аэрологической станции при ГМО Хорог (АС ГМО Хорог проводилось зондирование атмосферы ? измерение скорости ветра, температуры, давление и влажности до 50 км и более высоты в атмосфере). С ГМО Хорог вся информация телеграфным аппаратом передавалась в Душанбе , далее в Ташкент , куда вся информация в обязательном порядке поступала со всей Средней Азии , в конечном итоге в Москву .
Сы?ана?тар
  1. Петрушина М. Н. ПАМИР . Bigenc.ru/geography . Большая российская энциклопедия. Дата обращения: 17 февраль 2019. Архивировано 27 апрель 2019 года. 2019 йыл 27 апрель архивлан?ан .
  2. Памир На Физической Карте Полушарий . Quotesfasr.weebly.com. Дата обращения: 3 февраль 2019. Архивировано из оригинала 6 март 2019 года. 2019 йыл 6 март архивлан?ан . Альпийско-Гималайский складчатый пояс  ? Пиренеи, Альпы, Карпаты, Кавказ, Памир, Гималаи
  3. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  4. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  5. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Агаханянц, 1962 , с. 3?6
  7. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  8. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  9. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  10. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  11. Ольга Фер ?Легенды о Памире, лазурите“ . Проза.ру. Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 31 март 2019 года.
  12. Горы Средней Азии . Дата обращения: 20 сентябрь 2021. Архивировано 20 сентябрь 2021 года.
  13. Иорданишвили Е. К. Последняя загадка Памирских гор . www.alpklubspb.ru . Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано из оригинала 3 февраль 2015 года.
  14. Постановление Правительства Республики Таджикистан № 297 от 4 июля [[2006 год]]а . Архивировано из оригинала 12 март 2007 года. 2012 йыл 4 февраль архивлан?ан .
  15. 15,0 15,1 15,2 ???мт? хата?ы: <ref> там?а?ы д?р?? т?гел; meteo т?ш?рм?л?ре ?с?н текст ю?
  16. ???мт? хата?ы: <ref> там?а?ы д?р?? т?гел; climat т?ш?рм?л?ре ?с?н текст ю?
  17. Долгушин Л. Д. Пульсирующие ледники, 1982. ? 192 с. / Л. Д. Долгушин, Г. Б. Осипова; Под ред. В. М. Котлякова. ? Л. : Гидрометеоиздат, 1982. ? 192 с. Госкомитет СССР по гидрометеорологии и контролю природной среды, Институт географии АН СССР
  18. Учебный фильм ≪Памир≫ из цикла ≪Горные системы≫ . www.youtube.com . Дата обращения: 22 апрель 2020. Архивировано 18 февраль 2019 года.
  19. Памир - информация, фото, описание . About-planet.ru. Дата обращения: 27 февраль 2019. Архивировано 28 февраль 2019 года.

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]