И?т?лекле урын
Олимпияла Зевс статуя?ы
Ил	Греция
Ниге?л?нг?н	б. э. т. 430
Материал	Фил ??й?ген?, алтын , эбен а?асы
Олимпияла Зевс статуя?ы Викимилект?

Зевс Олимпияла Зевс статуя?ы ? донъяны? ете м??жиз?л?ре ара?ынан бер ??е ген? Европаны? ?ит?а ?л?ш?нд? урынлаш?ан (Олимпия ?ала?ында). Б. э. тиклем V быуатта т???лг?н.

М?рм?р Зевс ул д??ер??ге б?т? ?орамдар?ан м???б?тер?к бул?ан. 27-г? 64 м бул?ан ?ыйы?ты ?абырса?тан эшл?нг?н ??й?т ?ур ба?аналар (колонналар) тотоп тор?ан.

М?рм?р фронтоны Зевсты? батырлы?ын к?р??тк?н ва?и?алар ??р?тл?м??е мен?н би??лг?н. Зевсты? статуя?ын Фидий эшл?г?н.

?орамды эшл?? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Зевс?а арналып, инде 300 йылдан ашыу ?тк?релеп килг?н олимпия уйындары бар халы?ты? да к??елен? хуш килг?н.

?мм? Зевс?а арнап ?орам т????г? б. э. тиклем 470 йылда ?ына тотоноп китк?нд?р. Уны т???? ?с?н х?йри? йыя башла?андар.

?орамды? ??р?тл?м??е [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?орам и? китм?ле бул?ан. Ул тик м?рм?р??н ген? эшл?нг?н. Диуар?арын айырым д?рткел б?лк?тт?р??н (блок) т???г?нд?р.

Уны ?абырса?лы эзбизташтан тор?ан м???б?т 34 ба?аналар (колонналар) уратып ал?ан. ??р бере?е 10,6 м бейеклект? ??м 2 м йыуанлы?та бул?ан.

?орамды? май?аны ? 1728 м² т?шкил итк?н. ?орам диуарыны? тыш я?ы Гераклды? 12 батырлы?ы ??р?тл?нг?н плиталар мен?н би??лг?н. ??р?тт?р ?абартылып эшл?нг?н (барельеф).

?орамды? йолалар ?т?л? тор?ан б?лм??ен? 10 м бейеклегенд?ге бронза ишек аша инг?нд?р.

М???б?т ?оролма б. э. тиклем 466 ??м 456 йылдар ара?ында эшл?нг?н. ?мм? о?а? ?ына Зевсты? ??ен? лайы?лы тип ?анарлы? статуя?ы (?ыны, ??йк?ле) булмай. Шу?а ла, Афинанан ата?лы скульптор Фидий?ы са?ырыр?а булалар.

Статуяны эшл?? [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?орамды эшл?? ?с?н 10 йыл кит?. Зевс?а статуя а?а?ыра? ?уйыла. Уны эшл?? ?с?н Афинанан ата?лы скульптор Фидий?ы са?ыралар.

Фидий был м?лг? ике эше мен?н дан алып ?лг?рг?н була: ≪Афина Промахос≫ ??м ≪Афина Парфенос≫ статуяларын эшл?й. Тик был эшт?ре бе??е? к?нд?рг? тиклем ?а?лана алма?ан.

Фидий?ы? ?мере мен?н ?орамдан 80 алы?лы?та, уны? ?урлы?ына тап килг?н о?тахана т???л?.

Статуяны у?ыусы?ы Колот ??м а?а?ы Панен мен?н берг? эшл?й??р ^[1] Й?шен аттыр?ыс Алланы ?ара?ус?ыл ?ы?ыл шаршау артында, хрисоэлефантин техника мен?н ижад ит?л?р.

Статуя ?с?н материалдар?а Фидий ны? талап ?уя. Бигер?к т?, Алланы? т?не ?с?н т???йенл?нг?н фил ??й?ген бик ?айлап ?ына ала.

Унан к?сл? ?а? а?тында ?ына ?имм?тле таштар ??м 200 кг саф алтын килтер?л?р.

Статуяны? ??р?тл?м??е [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Зевсты? т?нен ?аплап тор?ан япма(накидка), ?ул ?улында?ы ыласынлы скипетр мен?н у? ?улында?ы е?е? али???е ? Ника , башында?ы з?йт?н бота?тарынан ?реп эшл?нг?н тажы алтын мен?н к?пл?нг?н бул?ан.

Зевса ая?ы ?уйыл?ан эск?мй? ике ары?лан тотоп тора. Т?хетте? ??т? Зевсты данлай тор?ан ??р?тт?р мен?н ?ырлан?ан. Т?хетте? д?рт ая?ын да бейеп й?р??се Никты? ??р?тл?м??е би??й.

Шулай у?, кентавр?ар , лапифтар , Тесей мен?н Гераклды? батырлы?тарын данла?ан ??р?тт?р, гректар?ы? амазонкалар мен?н ?у?ышы к?р??тк?н фрескалар мен?н би??лг?н .

Статуяны? ниге?е 6 метр ки?лект? ??м 1 метр бейеклект? бул?ан. ? ниге?е мен?н берг? (пьедестал) статуяны? бейеклеге 12 мен?н 17 метр(сы?ана?тар те??л ген? ?йт? алмай) тир??ен т?шкил итк?н.

≪?г?р ?? Зевс ба?ыр?а уйла?а , ?орамды? т?б??ен алып ташлар?ай к?ренг?н≫. Зевсте? к??е оло кешене? йо?ро?о ?урлы?ында бул?ан. ? статуя янында кеше б?ж?кт?й ген? к?ренг?н.

≪Алла алтын т?хетт? ултыра. Фигура?ы ? алтындан ??м фил ??й?ген?н. Башында?ы тажы з?йт?н бота?тарынан ?релг?н ?ыма?. У? ?улында алтын ??м фил ??й?ген?н эшл?нг?н е?е? алла?ын тотоп тора. Уны?ыны? башына та?ма б?йл?нг?н ??м таж кейелг?н. ?ул ?улында ??р т?рл? металдар мен?н би??лг?н скипетр, ? скипетр ??т?нд? ыласын ултыра .Алланы? ?? ??м ая? кейемд?ре -алтындан. Кейемд?ренд? ? ялан л?л?л?ре ??м ??р т?рл? хайуан ??р?тт?ре≫.

? Павсаний . ≪Описание Эллады≫.

Статуяны асыу [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б. э. тиклем 435 йылда тантананалы статуяны асыу ?тк?рел?. Зевсты к?рерг? Грецияны? бик к?ренекле кешел?ре килг?н. Хайран булып тамаша ?ыл?андар.

Й?шен аттырыусы алланы? к????ре янып тор?ан. Эсенд? яла?ай уйнай ?ыма? тойол?ан. Башы ??м яурындары ила?и нур мен?н бал?ып тор?ан ке?ек к?ренг?н. ? Фидий ?орамды? т?пк?л бер ерен?н бары?ын да к???теп тор?ан.

Статуяны? алдында ?ыу тултырыл?ан бассейн бул?ан. ?ыу ??т?н? з?йт?н майы ?ой?андар. Ишект?н т?шк?н я?тылы? статуяла ша?да? булып ялтыра?ан. Кешел?рг? алланан нур ?ойола ?ыма? к?ренг?н. А?а?, алла Фидий?а к?рене? ?с?н ??е к?кт?н т?шт? тип ??йл?г?нд?р.

Ри??й?тт?р буйынса, статуяны эшл?п б?тк?с, Фидий алла?а до?а мен?н м?р?ж???т итк?н: эшем к??еле?? хуш кил??, белгерт???се тип. Ти???н м?рм?р и??нг? й?шен б?рг?н. Шунан алып ул урында ба?ыр?ан эшл?нг?н махсус ?ауыт ултыра ^[2] .

Фидий?ы? я?мышын аны? ?ына бер кем д? белм?й. Бер фараз буйынса, ?с йыл ?тк?с т?рм?г? эл?геп ?л?.

Икенсе фараз буйынса, ул та?ын 6?7 йыл й?ш?й ?ле. Тик ?артай?ан к?н?нд? ситк? тибел?, онот?а дусар ител?.

Статуяны? я?мышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б. э. тиклем II быуатта ер тетр?г?нд? зыян к?р?. Уны скульптор Димофонт реставрациялай.

Светоний буйынса, б. э. тиклем 40 йылдар тир??енд? рим императоры Калигула Зевсты ?? янына, Римг? алдырма?сы була. ≪ Ул Грециянан аллалар?ы? ?ындарын, шулай у?, Зевс Олимпийский?ы ла алып ?айтыр?а бойор?о. Баштарынан ?алдырып алып, ????ренеке мен?н алмаштырыу ?с?н ≫. ?мм? тир? башлау?ары була, ≪ Юпитер?ы? статуя?ы шар?ылдап к?л? башлай, г?р??лд??ен?н машиналар ?елкен? башлай, ? эшсел?р ?асып б?т?≫ ^[3] . Ти???н император?ы ?лтер?л?р.

Лукиан Самосатский II быуат а?а?ында ??-ара бол?аныштар ??м к?ршел?р?е? ба??ындары м?ленд? статуяны? зарар к?ре?е тура?ында и?к? ал?ан:

Йыш ?ына ?орамдар?ы талау?арын ?йтеп т? тормайым; хатта Олимпияла ??е?де? ?улы?ды ?ындыр?анда, ?ин, бейект? к?кр??се, талаусылар?ы эл?ктере? ?с?н этт?р?е й?ки к?ршел?р?е й??к?л?рг? л? йыбанды?. Б??р?л?ре?де ?ыр??анда, ?ин, титан ??м гигант, у? ?улы?да ун тер??кт?й перун тотоп тик ултыр?ы?.

? Лукиан Самосатский, ≪Тимон, или мизантроп≫ ^[4]

391 йылда римлел?р христианлы? ?абул итк?с, грек ?орамдары ябыла. Император Феодосий I табыныу, ?орбан килтере? ке?ек йолалар?ы ?т?у?е ген? т?гел, ?лем мен?н янап, ?орамдар?а ине??е л? тыя. ?орамдар?ы? байлы?ына к?пт?р ?ы??ан бер м?лд?, талар?а юл асыла. Былай ?а ?у?ыштар ар?а?ында зыян к?рг?н ?орамдар?ан емерект?р ген? тороп ?ала.

Статуя тура?ында ?у??ы и?т?лек 363 йыл?а ?арай. XI быуатта византия тарихсы?ы Георгий Кедрин халы? теленд? й?р?г?н бер ри??й?тте я?ып ?алдыр?ан. Уны? буйынса, V быуат башында Зевс статуя?ы ≪и??н≫ була ?ле. Бер м??л?м?тт?р буйынса, статуяны Константинополг? алып кил?л?р. Шунда 476 йыл?ы ян?ында ю??а сы?а. Икенсе м??л?м?тт?р буйынса, ?орам мен?н берг? 425 йылда?ы ян?ында ю??а сы??ан ^[5] .

Археология м??л?м?тт?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Статуяны? (Б. э. тиклем V быуатты? ?с?нс? сиреге) Фидий о?тахана?ында эшл?не?е археологик тикшерене???р мен?н д?р??л?н? (1954?1958). Урынын Павсаний я?малары буйынса табалар. Археологтар ?а?ын?ан ер??ренд? бик к?п д?лилд?рг? тап булалар: алтын, фил ??й?ге, эш ?орамалдары ?алды?тарын, яйланмалар табалар. Бик к?п металл ?ойоу ?с?н ?алыптар табыла. ≪ΦΕΙΔΙΟΥ ΕΙΜΙ≫ ? ≪мин Феодисий?ы?ы≫ тиг?н я?ыулы ?ауыт та килеп сы?а ^[6]

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

• Рег Кокс, Нейл Моррис . Семь чудес света. ? Москва, 1997.