Ла?ыр
(
рус.
Лагерево
) ?
Баш?ортостан Республика?ыны?
Салауат районында?ы
ауыл, ошо исемд?ге ауыл Советы ???ге.
2010 йылды?
14 октябрен? халы? ?аны 856 кеше бул?ан
[2]
.
Почта индексы ? 452497,
ОКАТО коды
? 80247825001.
Аны? географик координаталары: ки?лек 55.2616938; о?айлы? ? 58.4441986.
- Район ???ген? тиклем (
Малая?
): 28 км
- Я?ында?ы тимер юл станция?ы (М?рс?лим): 35 км
Ла?ыр ауылы ?й йыл?а?ы буйында, район ???ге Малая? ауылынан т?нья?-к?нсы?ыш?а табан 28 километр?а ??м
М?рс?лим
тимер юл станция?ынан т?нья??а табан 35 километр?а урынлаш?ан.
Ла?ыр (Васик, Вас?ын) ауылына XVIII быуат башында Себер дару?а?ы Тырна?лы улусы баш?орттары ????рене? а?аба ер??ренд? ниге? ?ал?ан
[3]
. Борон Ла?ыр ауылы т??ге т?пл?не?сене? исеме
Вас?ын
атама?ы мен?н билд?ле бул?ан. Уны? улы Асы Вас?ын исеме м??л?м?тт?р?? ?а?лан?ан.
?ара?а?ал яуынан ?у? ауыл яндырыл?ас, и??н ?алыусылар, ике са?рым к?нья??ара? к?сеп, Ла?ыр ауылына ниге? ?ала. Был атаманы? килеп сы?ышыны? варианттары бер нис?: уны 1740?1750 йылдар?а немец тикшерене?сел?рене? лагерына ла, XVIII быуатта, 1774 йылда,
Салауат Юлаевты?
??ск?р туплау ?с?н ?ор?ан лагерына ла б?йл?й??р
[4]
. Лагерь ???е тора-бара Ла?ыр?а ?йл?неп кит? л? инде.
1960 йылдар а?а?ында археолог
Нияз М?житов
ет?кселегенд?ге экспедиция Ла?ыр ауылыны? к?нья?-к?нсы?ыш осонда урынлаш?ан зыяратта?ы убалар?а тикшерене? эшт?ре алып бара. ?алимдар был ??бер??р?е, бе??е? эраны? VII быуатына ?арай, тип билд?л?й.
1773?1775 йыл?ы Кр??ти?нд?р ?у?ышында
старшина
Яуын Сыуашев
ет?кселегенд? 184 Тырна?лы ырыуы баш?орто ?атнаша. Баш к?т?ре?сел?р??н ?орау алыу документтарында Ла?ыр ауылынан улар?ы? алты?ыны? исеме телг? алына. Б?г?н ауылда улар?ы? ишле н??ел-н?с?бе тырышып донъя к?т?.
1795 йылда
29 йортта 208 кеше донъя к?тк?н.
1816 йылда Ла?ыр?а Себер дару?а?ыны? элекке ахуны, 60 й?шлек
Я?ыбай Ишм?х?м?тов
й?ш?г?н. Был ва?ытта бер дару?а?а бер ген? ахун булып, ул да Ла?ыр?а й?ш?г?н ик?н, тим?к, ла?ыр?ар?ы? у?ымышлы кешел?ре к?п бул?ан.
Шулай у?
М?жит ?афури
мен?н берг? м??р?с?л? у?ы?ан ике указлы мулла ха?ында ла ?йтеп ките? урынлы. Улар?ы? бере?е ? Талип Х?йеров
Ш?р?к
ауылында мулла бул?а, Ла?ыр?а ?ималетдин Х?с?нов мулла бул?ан
[5]
.
1865 йылда 136 йортта ? 814 кеше й?ш?г?н. Малсылы?, игенселек, умартасылы? мен?н ш???лл?нг?нд?р. М?сет, училище, ?ыу тирм?не бул?ан.
1906 йылда Ла?ыр ауылында 2 м?сет, 3 ?ыу тирм?не, 2 бакалея ??м мануфактура кибете, запас иген ?а?лай тор?ан м?г?з?й бул?ан.
У??ан быуатты? 20-се йылдары ?у?ында Баш?ортостанда тотош колхозлаштырыу м?сь?л??е етди ?уйыла ??м колхоз?а ине? х?р?к?те ???ем башлан?ан и? беренсе улус булып ?рге ?ый?ы ??м М?с???т кантондары тора. Ла?ыр, М?х?м?т, Сыбарк?л, Луново, Ибрай, Салауат ауылдары кр??ти?нд?ре д?рт артель, ?с товарищество т???п, ≪Большевик≫ колхозына берл?ш?. Улар ара?ында Ла?ыр ауылыны? 157 хужалы?ы инг?н ≪?ы?ыл Баш?ортостан?а 10 йыл≫ ауыл хужалы?ы артеле и? ?уры була
[6]
.
Артабан Ла?ыр ауылы территория?ында ≪Большевик≫, Карл Маркс исеменд?ге, Сыбарк?л, Сталин исеменд?ге колхоздар ойошторола. Улар?ы Алтайский фамилиялы 25 ме?енсе коммунист ойоштора, ?у?ынан ул репрессиялана.
Т?рл? йылдар?а колхоз р?йест?ре булып ??лимулла (фамилия?ы билд??е?), Р?химй?н ??лин, Ахунй?н З?йнуллин, ?хт?р Тарханов, Х?мз? (фамилия?ы билд??е?), А. Корнеев эшл?й.
1951 йылда ≪Большевик≫, Карл Маркс исеменд?ге, Сыбарк?л колхоздары берл?ш? ??м т?рл? йылдар?а Ленин исеменд?ге, Маленков исеменд?ге колхоз, ≪?й≫ колхозы була. ≪?й≫ колхозы мен?н Хатип Й?нд?рин ет?кселек ит?. Т?рл? йылдар?а колхоз р?йесе булып ?хм?тов, ??лимй?н В?килов, ?аззал Х?йров, ??ли?арый С?л?йм?нов эшл?й
[7]
.
?леге ва?ытта Ла?ыр ауылында урта м?кт?п, балалар ба?са?ы, фельдшер-акушерлы? пункты, М???ни?т йорто, китапхана бар
[8]
.
Ла?ыр ауылында
баш?орттар
й?ш?й (
2002
).
Б?т? Р?с?й ??м Б?т? Союз халы? и??бе алыу м??л?м?тт?ре буйынса халы? ?аны (кеше)
И??п алыу йылы ??м к?н?
|
Б?т? халы?
|
Ир-егетт?р
|
?атын-?ы??ар
|
Ир-егетт?р ?л?ш? (%)
|
?атын-?ы??ар ?л?ш? (%)
|
1897 йыл 9 февраль (26 ?инуар)
|
|
|
|
|
|
1920 йыл 26 август
|
1221
|
|
|
|
|
1926 йыл 17 декабрь
|
|
|
|
|
|
1939 йыл 17 ?инуар
|
857
|
|
|
|
|
1959 йыл 15 ?инуар
|
730
|
|
|
|
|
1970 йыл 15 ?инуар
|
|
|
|
|
|
1979 йыл 17 ?инуар
|
|
|
|
|
|
1989 йыл 12 ?инуар
|
883
|
|
|
|
|
2002 йыл 9 октябрь
|
961
|
|
|
|
|
2010 йыл 14 октябрь
|
856
|
414
|
442
|
48,4
|
51,6
|
Халы? ?аны буйынса а?латма
т?рл? йылдар?а и??п алыу т?ртибене? айырмалы?ы булыу с?б?пле халы? ?аныны? ??енс?леген? и?тибар итеге?.
- 1939
йыл ? бар бул?ан халы? ?аны.
- 1989
,
2002
,
2010
йылдар?а ? даими й?ш?г?н урыны булып и??пл?нг?н халы? ?аны
Халы? ?аны буйынса сы?ана?тар
Ауылда?ы халы? ?аны буйынса м??л?м?тте халы? и??бе буйынса алыу урынлы. Б?т? ил к?л?менд? ?тк?н
1897
,
1920
,
1939
,
1959
,
1970
,
1979
,
1989
,
2002
,
2010
йыл?ы халы? и??бе буйынса м??л?м?тт?р бар ??м асы? ?улланыу?а табыр?а була. ?ай?ы бер китаптар?ы электрон т?р?? асып ?арап була.
1926
йыл?ы халы? и??бе буйынса ??р ауыл тура?ында м??л?м?т осра?аны ю? ?ле. Унан баш?а ?ф? вил?й?тенд?
1865
,
1879
,
1886
йылдар?а урында?ы халы? и??бе алын?ан. Та?ы ла ревиз я?малары аша м??л?м?т бар.
- ?ф? вил?й?те ауылдарында халы? ?аны буйынса м??л?м?т 1859 ??м 1865 йылдар?а ?арата бар.
- Ырымбур вил?й?те ауылдарында халы? ?аны буйынса м??л?м?т 1866 йыл?а ?арата бар.
- Был китапта ?ф? вил?й?те ауылдары буйынса м??л?м?т бар. 500 кешен?н к?берек бул?ан ауылдар исемлеге.
- Был китап 1926 йыл?а ?арата т???лг?н, ?мм? халы? и??бе 1920 йыл?а ?арата бирелг?н.
- 1939 йыл ? БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года ? Уфа:Государственное издательство, 1941. ? 387 с.
- Был китапта 1939 йыл?ы и??п алыу буйынса ??р ауыл буйынса м??л?м?т бар.
- 1897 йыл?ы халы? и??бен?н башлап ?алалар, ?ала т?р?нд?ге ?асабалар, райондар, район ???кт?ре буйынса халы? ?аны бар.
- ?й урамы (
рус.
Айская (улица)
- ?айынлы урамы (
рус.
Берёзовая (улица)
- ??лимов
урамы (
рус.
Галимова} (улица)
- Й?шел урам (
рус.
Зелёная (улица)
- Урман урамы (
рус.
Лесная (улица)
- Й?шт?р урамы (
рус.
Молодёжная (улица)
- Я?ы т???л?ш урамы (
рус.
Новостройка (улица)
- Октябрь урамы (
рус.
Октябрьская (улица)
- Шишм? урамы (
рус.
Родниковая (улица)
- ?ояшлы урамы (
рус.
Солнечная (улица)
[9]
[10]
- Боева М?йс?р? К?рим ?ы?ы
(22.05.1945), ?алим-физик?химик, химия ф?нд?ре докторы (2006), профессор.
- В?килов Булат ??лимй?н улы (27.01.1947 ? ?.02.2021), хужалы? эшм?к?ре.
≪Почёт Билд??е≫ ордены
кавалеры,
Баш?орт АССР-ыны?
ат?а?ан?ан ауыл хужалы?ы хе?м?тк?ре.
- В?килов Марат ??лимй?н улы
(9.12.1950), хо?у? белгесе, суд органдары ветераны. 1995?1997 йылдар?а
Баш?ортостан Республика?ыны? Ю?ары Суды
судья?ы, 1997?1998 йылдар?а Ю?ары Суд р?йесене? ен?й?т эшт?ре буйынса урынба?ары, 1999?2007 йылдар?а Баш?ортостан Республика?ыны? Ю?ары Суды р?йесе. Юстицияны? 3-с? класлы д??л?т советнигы. Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан юрисы.
[11]
.
- В?килов Борис Ми?ле?хм?т улы
(14.01.1937), ауыл хужалы?ы ф?нд?ре кандидаты (
1973
)
- В?лиуллина З?йн?б Р?химй?н ?ы?ы (
11 июль
1973
) ? философия ф?нд?ре кандидаты, БДУ-ны? Философия ??м социология факультетыны? Этика, эстетика ??м культорология кафедра?ы ассистенты
[12]
.
- В?лиуллина З?л?йха Р?химй?н ?ы?ы ? химия ф?нд?ре кандидаты.
- В?лиуллина З?лхиз? Р?химй?н ?ы?ы ? Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан м??ариф хе?м?тк?ре (2022).
- ?илемханова З?йт?н? ?илемхан ?ы?ы
(14 август, 1922?2015) ? гвардия сержанты, Б?й?к Ватан ?у?ышында ?атнаш?ан.
- ?илемханова Рита ??лимй?н ?ы?ы
(? апрель, …) ? терапевт, Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан табибы.
- ?илемханов Ринат ??лимй?н улы
(…) ? медицина ф?нд?ре кандидаты.
- ??лимов Х?бир Латип улы
(
5 февраль
1905
?
20 февраль
1996
) ?
баш?орт
совет
опера
йырсы?ы,
Баш?орт АССР-ыны?
(1942) ??м РСФСР-?ы? (1947) ат?а?ан?ан артисы.
- ??лимова Земфира ?х?т ?ы?ы
? Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан у?ытыусы?ы (2002).
- Ми?ранов ??лимулла ?имран улы
(
1924
?
2005
) ? педагог ??м й?м???т эшм?к?ре,
Б?й?к Ватан ?у?ышында
?атнаш?ан, Р?с?й Федерация?ыны? ат?а?ан?ан у?ытыусы?ы (1963). ≪Почёт билд??е≫ ордены (1972) кавалеры.
Урмансы
ауылы м?кт?бене? директоры.
- Д??л?тбаева Венера ?илемхан ?ы?ы
?илемханова
(
15 декабрь
1940
йыл) ? ю?ары категориялы нейроофтальмолог, иридодиагност.
Баш?ортостан Республика?ыны?
?аулы? ?а?лау алдын?ы?ы. Балалар офтальмологы
[13]
.
- ??лимова Земфира ?х?т ?ы?ы ? Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан у?ытыусы?ы
[11]
.
- К?римов М???рис Р?с?л улы
(
1949
) ? Баш?ортостан Республика?ы Милли банкыны? беренсе р?йесе
[14]
, Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан экономисы
[15]
.
- Моратов Р?ф??т ??зимулла улы
(26.02.1954) ? партия ??м д??л?т эшм?к?ре, Баш?ортостан Республика?ы Д??л?т йыйылышы ?оролтай депутаты (1995 ? ?). Салауат районы хакими?те башлы?ы (1990?2000). ?ф? ?ала?ы Октябрь районы хакими?те башлы?ы урынба?ары.
- Ситди?ов Ш?мсетдин М?х?м?тдин улы
(17 июнь, 1924, БАССР, х??ерге Салауат районы, Ла?ыр ауылы ? 7 декабрь, 2002 йыл, Ла?ыр ауылы) ? педагог, разведчик. ?с тап?ыр
?ы?ыл Йондо? ордены
мен?н наградлан?ан.
- С?л?йм?нов Риф Сафа улы
(
9 июнь
1936
) ? с?н??т ф?нд?ре докторы, БАССР-?ы? ат?а?ан?ан с?н??т эшм?к?ре (
1990
), Р?с?й Федерация?ыны? ат?а?ан?ан м???ни?т хе?м?тк?ре (
2000
),
Салауат Юлаев ордены
кавалеры (
2012
)
[16]
.
- ?т?шева Рузид? Р?с?л ?ы?ы
(
18 февраль
1958
) ? Баш?ортостан Республика?ыны? м??арифы отличнигы, Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан у?ытыусы?ы
[17]
.
- Ханов Закирй?н Хан улы
?
баш?орт
совет
??м
Р?с?й
театр актёры, Баш?орт АССР-ыны? ат?а?ан?ан (1971) ??м халы? (1978) артисы.
Б?й?к Ватан ?у?ышында
?атнашыусы.
- Ш?рипова ??лим? Мансур ?ы?ы
? БАССР-?ы? ат?а?ан?ан м???ни?т хе?м?тк?ре.
- Ш?рипов Урал Ары?лан улы (
22 март
1957
) ? Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан артисы
[11]
.
- Ш?рипов Адик Н??и улы (
14 март
1951
) ? са??ы спорты буйынса СССР-?ы? спорт мастеры, х?рби к?палышы буйынса Р?с?й?е? спорт мастеры, Р?с?й?е? ат?а?ан?ан физик культура хе?м?тк?ре, педагогия ф?нд?ре кандидаты, профессор, отставкала?ы полковник
[18]
.
- Й?нд?рин Дияс Хатип улы
(
20 ?инуар
1940
) ? тарих ф?нд?ре докторы, профессор.
- Ни??м?тй?нова З?йт?н? Наримй?н ?ы?ы
(
ижади псевдонимы
З. ?йле
;
10 апрель
1971 йыл
) ?
журналист
.
Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан матбу?ат ??м ки? м??л?м?т хе?м?тк?ре
(2018).
- Ситди?ов Ринат Даян улы
(1968 йыл) ? Ла?ыр урта м?кт?бе директоры, край?ы ?йр?не?се. Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан у?ытыусы?ы.
- В?лиев Салауат М???рис улы
(
12 июль
1980 йыл
) ? актер,
Баш?ортостан Республика?ыны? ат?а?ан?ан артисы
(2022).
1812 йыл?ы Ватан ?у?ышында ??м 1813?1814 йылдар?а?ы Сит ил походтарында ?атнашыусылар
[
??г?ртерг?
|
сы?ана?ты ??г?рте?
]
1836, 1840 йылдар?а?ы формуляр исемлект?р буйынса, 8-се кантонды? 9-сы йортона ?ара?ан Ла?ыр ауылынан 1812 йыл?ы Ватан ?у?ышында ??м 1813?1814 йылдар?а?ы Сит ил походтарында ике кеше ?атнаша:
- Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. ? Уфа: ГУП РБ Издательство ≪Белая Река≫, 2007. ? 416 с.
(рус.)
ISBN 978-5-87691-038-7
.
- Земля салаватская, земля батыра. / Автор-составитель: Сабирьянова С. Г. ? Уфа: АН РБ, Гилем, 2010. ? 400 с.
(рус.)
- Рафиков Б. ?ара?а?ал. Роман.- ?ф?, 1989.