Крахмал
(
C
6
H
10
O
5
)
n
? альфа глюкоза маномер?арынан тор?ан полисахарид. Крахмал ??емлект?р??
я?тыры?
т?ь?иренд?
фотосинтез
процессында барлы??а кил?. Крахмал б?рт?кт?р т???л?ш?, полимер сылбыры т???л?ш?, физик ??м химик ??енс?лект?ре буйынса айырыла.
?ыуы? ?ыу?а ирем?й, т?ме булма?ан
а? т??т?ге
аморф порошок. Микроскоптан ?ара?анда б?рт?кт?ре к?рен?. ?ы??ан ва?ытта ки??кт?р?е? бер бере?ен? ыш?ылып шы?ыр?а?ан тауыш сы?ара.
Йылы ?ыу?а ?абарып б?рт? (ирей), коллоидлы ирем? клейстер барлы??а кил?. ?ыу?а, кислота ??т?г?нд? (шыйы?айтыл?ан H
2
SO
4
катализатор ролен уйнай) гидролиз реакция?ы ?т?, крахмалды? молекуляр массы?ы к?мей, декстрин ??м глюкоза?а тиклемге ≪?ыу?а ире?с?н крахмал≫ барлы??а кил?.
Крахмал молекулалары бер т?рл? т?гел. Улар о?он сылбыр?а йыйыл?ан ??м тарма?лан?ан макромолекулалар?ан тора.
Ферменттар
??м кислоталар т?ь?иренд? крахмалда гидролиз реакция?ы ?т?
[1]
.
Тиге?л?м?:
![{\displaystyle }](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/df4dcd61276328f7c7ec5bdc399b6e11114a2c68)
Й
од эретм??е
мен?н крахмал т?ь?ир итеше?е
Сифат реакциялары:
Крахмал?а йод ??т?г?нд? ирем? з??г?р т??к? буяла. Был реакцияны 1814 йылда Жан-Жак Колен (Jean-Jacques Colin) ??м Анри-Франсуа Готье де Кобрин (Henri-Francois Gaultier de Claubry)
[2]
аса.
- Крахмал глюкозанан айырмалы булара?, к??г?г? к?м?ш ултыртыу реакция?ында ?атнашмай;
- Сахароза ке?ек ба?ыр гидрооксидын (II) кире ?айтармай;
Фотосинтез
барышында барлы??а килг?н крахмалды? бер ?л?ш? глюкоза?а ??ерел?:
6CO
2
+ 6H
2
CHLOE → C
6
H
12
CHLOE
6
+ 6O
2
nC
6
H
12
Chloe
6
(глюкоза) → (C
6
H
10
Chloe
5
)
n
+ nH
2
Chloe
Д?й?м р??ешт? т?б?нд?гес? я?ыр?а м?мкин: 6nCO
2
+ 5nH
2
Chloe → (C
6
H
10
Chloe
5
)
n
+ 6nO
2
.
Крахмал, резерв а?ы? сы?ана?а булара?, емешт?р??, б?лбел?р??, орло?тар?а ?а?лана. Крахмал етештере??? ки? ?улланыл?ан
картуфта
24 % тиклем крахмал,
бой?ай?а
? 64 %-?а тиклем,
д?г?л?
? 75 %, кукурузда ? 70 % тиклем крахмал бар.
С?н???тт? крахмалды глюкоза?а ??ерелдере? ?с?н (ш?к?рл?ндере? процессы) шыйы?айтыл?ан к?к?рт кислота?ы ?атнашла?ында бер нис? с???т ?айнаталар. Крахмалды ш?к?рл?штере? процессын 1811 йылда К. С. Киргоф аса. Иретм?н?н кислотаны айырып алыу ?с?н ?у?ынан
а?бур
?ушалар, а?бур кислота мен?н ?ушылып ?ыу?а ирем?й тор?ан кальций сульфаты барлы??а килтер?, кальций сульфатын фильтрлау юлы мен?н айырып алып була. Барлы??а килг?н ?уйы ш?рб?т массаны
крахмал патока?ы
тип атай?ар. Унда глюкозанан баш?а крахмалды гидролизлау?а барлы??а килг?н баш?а матд?л?р ?? бар.
Патока кондитер изделиелары етештере??? ??м баш?а ма?сатта ?улланыла.
Саф глюкоза алыу ?с?н о?а?ыра? ?айнаталар, был ва?ытта крахмал тулы?ынса глюкоза?а ?йерел?. Барлы??а килг?н продуктты нейтралл?штер?л?р ??м фильтрлай?ар. Т?б?н? кристалдар ултыра башла?ансы ?уйырталар. Х??ерге ва?ытта т?рл? ??енс?лекле глюкоза алыу ?с?н крахмалды ферментатив гидролизлаштыралар.
?оро крахмалды 200?250 °C тиклем йылыт?ан ва?ытта уны? ?л?шл?т? тар?алыуы к???тел?, ??м крахмалдар ?атмарлыра? полисахаридтар, дестрин ?.б барлы??а кил?.
Физик ??г?решт?р крахмал?а ?ыу?ы тотоп торор?а м?мкинлек бир?, был тейешле консистенциялы продукт алыр?а м?мкинлек бир?.
Кешене? аш?а?ан-эс?к юлында крахмал гидролизлашып глюкоза?а тар?ала. Глюкозаны организм е?ел ??л?штер?. Крахмал мен?н глюкоза ара?ында?ы продукт булып декстрин тора.
Крахмал, а?ы??а ?ушылма булара?, к?п кен? ке??лд?р, соустар?ы ?уйыртыу ?с?н ?улланыла.
Крахмал а?ы?-т?лект? ки? фай?аланыл?ан углевод булып тора ??м к?пселек а?ы? составына ин?.
Иген культуралары
,
д?г?
,
бой?ай
,
кукуруз
, баш?а татлы тамыр?ар, шул и??пт?р
картуф
??м маниок ? крахмалды? т?п сы?ана?тары булып торалар.
?ай?ы бер крахмал?а бай ??емлект?р тик билд?ле бер климат зона?ында ?ына ???л?р:
арыш
, арпа,
?арабой?ай
,
?оло
,
тары
, им?н с?тл??еге, банан, каштан,
сорго
, батат, икм?к а?ысы емешт?ре, ямс, рато, чилим, маранта, арракача, канна, калоказия, кандык, пуэрария, маланга, шулай у? чечевица, маш,
борса?
ке?ек ?у?а?лылар.
Икм?к
, ?ойма?,
ту?мас
, макарондар,
бут?а
, ке??лд?р ??м т?рл? икм?к ризы?тары крахмал?а бай а?ы?-т?лек булып торалар.
Кеше организмында крахмалды ??л?штере? ?атмарлы процесс. Эшк?ртелм?г?н крахмал бик ауыл ??л?штерел?. Крахмалды ??л?штере??е я?шыртыу ?с?н крахмаллы а?ы?ты алдан термик эшк?рте? ?тк?р?л?р. Шулай кешелек,
а??ым
а?ы?ынан айырмалы булара?, крахмаллы а?ы?ты термик эшк?ртеп организмды энергия мен?н байытыр?а ?йр?нг?нд?р.
Крахмалды к?нк?решт? ?улланыу
А?ы?-т?лек с?н???тенд? крахмал глюказа, патока,
этанол
алыу ?с?н, тестиль с?н???тенд? ту?ымалар?ы эшк?рте? ?с?н, ?ы?ы? етештере??? тултыр?ыс сифатында ?улланыла. Целлюлоза-?а?ы? с?н???тенд? крахмал ?уллынау йылына бер нис? миллион тонна?а ет?.
Модификациялан?ан крахмал елем ??м обой?ар етештере??? т?п компонент булып тора.
Фармацевтикала крахмал дарыу?ар?ы тултыр?ыс форма?ында ?улланыла.
К?нк?решт? крахмал я?а, халат ?.б. крахмаллау ?с?н ?улланыла. Крахмал клейстеры мен?н обой?ар й?бештер?л?р, папье-маше ?а?ы?ын эшл?й??р. Крахмалды ?ибелм? дарыу итеп т? ?улланалар.
Крахмал
фотосинтез
продукты булып тора ??м т?би??тт? ки? тарал?ан. ??емлект?р ?с?н ул ту?лы?лы матд?л?р запасы булып тора ??м ??емлект?р?е? емешт?ренд?, орло?тарында, б?лбел?ренд? туплана.
Крахмал?а и? бай ??емлект?р: д?г? (86 %), бой?ай (75 %), кукуруз (72 %), шулай у? клуб картуф (24 % ? ?а тиклем).
Кеше организмы ?с?н, крахмал, т?п а?ы? компоненты бул?ан углевод сы?ана?ы булып тора. Ферменттар т?ь?иренд? крахмал глюкоза?а тар?ала, глюкоза ?? сиратында к???н?кт?р?? углекислый газ ??м ?ыу?а тиклем тар?ала, организмды й?ш?т? тор?ан энергия б?ленеп сы?а.
Крахмалды? ?ыу?а?ы ирем??е ньютонды? шыйы?лы? зокондарына бой?онмай.