Й?шен ??м яла?ай

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
( Й?шен битен?н й?н?лтелде)
Й?шен ??м яла?ай
Рәсем
О?айлылы? 125 ± 100 микросекунда
Туранан-тура с?б?п булып тора удар молнии [d]
Тасуирлау битт?ре neal.fun/earth-reviews/l…
Пиктограмма
Ним?л? ?лс?н? Грозоотметчик [d]
  Й?шен ??м яла?ай Викимилект?
Й?шен яла?ай?ары

Й?шен  ? атмосферала?ы электр бушаныуы, ????тт? к?сл? ям?ыр яу?анда була, к?сл? я?тылы? ?ы?аты - яла?ай ялтырау?ан, к?к к?кр????н тор?ан тамамлан?ан цикл. Й?шенд?р Венерала , Юпитер?а , Сатурнда , Уранда ??м баш?а к?к есемд?ренд? булыуы терк?лг?н. Й?шен бушаныуыны? ток к?с? Ер?? 10?500 ме? ампер , к?с?рг?неш  ? ти?т? миллиондан миллиард вольт?а тиклем т?шкил ит? [1] . И? о?он яла?ай Оклахомала 2007 йылда терк?лг?н. Уны? о?онло?о 321 км т?шкил итк?н. И? о?айлы яла?ай Альп тау?арында бул?ан. Ул 7,74 секунд дауам итк?н [2] .

Яла?ай [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Яла?ай?ы? барлы??а киле?е

Яла?ай - атмосферала ?ойма ям?ыр?ар ва?ытында болоттар?а электр бушаныуы ????мт??енд? барлы??а килг?н й?шенде? утлы ?ы?аты. Артынса к?к к?кр?й . Й?шен ва?ытында бик ?е??тле электр барлы??а кил?.

К?сл? я?тылы? атмосфераны? ике н?кт??е ара?ында электр бушаныуы ар?а?ында барлы??а кил?. Ул ер мен?н болот й?ки ике болот ара?ында барлы??а киле?с?н.

Яла?ай ике ба??ыс ?т? - беренсе бушан?анда ерг? кире (-) заряд бирел?. Был ва?ытта яла?ай ны? я?тырмай. Ер??н болот?а ы??ай заряд к?т?рел?. 50 м сама?ында?ы бейеклект? ике заряд осраша ??м барлы??а килг?н электр ?е??тен?н болотта бик я?ты ?ы?ат барлы??а кил?. Уны? потенциаль ?е??те бер нис? миллион вольт?а ет? ала.

?йр?неле? тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Й?шенде? электр т?би??тле ик?нен американ физик Франклин Бенджамин ас?ан, уны? идея?ы мен?н ям?ыр болотонан электр алыу т?жриб??е ?тк?релг?н.

Франклинды? й?шенде? электр сы?ышлы ик?нен ?йр?не? т?жриб?л?ре ки? билд?ле. 1750 йылда ул й?шен ва?ытында ?ауа?а осор?ос (воздушный змей) еб?реп т?жриб? ?тк?р? ??м был ха?та я?ып сы?а. Был т?жриб?не тура?ында Джозеф Пристли ?а я?а.

1989 йылда й?шенде? т?б?нге атмосферала айырым т?р??ре асыла [3] 1995 йылда ю?ары атмосферала Джет тип атал?ан т?р? асы?лана [3] .

Йышлы?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Йылына квадрат километр?а тура килг?н й?шенд?р. 1995?2003 йыл?ы спутник к???те???ре м??л?м?тт?ре

Йыш ?ына й?шен тропиктар?а барлы??а кил?.

Й?шен Конго Демократик Республика?ыны? к?нсы?ышында тау?ар ара?ында?ы Кифук ауылында и? йыш осрай [4] . Унда йылына бер квадрат километр?а 158 й?шен атыу тура кил? [5] . Шулай у? й?шен Венесуэла?ы Кататумбо тиг?н урынында, Сингапур?а ла, [6] , Бразилияны? т?нья?ында?ы Терезина ?ала?ында [7] ??м Флоридала?ы ≪Й?шенд?р аллея≫?ында йыш ата [8] [9] .

Борон?о грек мифтарында [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Аполлонды? улы Асклепий , Эскулап  ? табибтар ??м табиблы? с?н??те ила?ы дауалау ?ына т?гел, ?лект?р?е терелтк?н. Донъяла?ы бо?ол?ан т?ртипте кире урынлаштырыу ?с?н Зевс у?а й?шен мен?н ат?ан [10] .
  • ?ояш ила?ы Гелиосты? улы Фаэтон  бер м?л ата?ыны? ?ояш арба?ына ултырып китерг? бул?ан, ?мм? ауы??арынан ут б?рк?п тор?ан аттар?а идара итерг? х?лен?н килм?г?н ??м Ер?е са? ?ур?ыныс ял?ында ??л?к итм?й ?ал?ан. Асыуы килг?н Зевс Фаэтонды й?шен мен?н ат?ан.

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Кошкин Н. И., Ширкевич М. Г. Справочник по элементарной физике. 5-е изд. М: Наука, 1972 г. С. 138
  2. Ученые назвали самую протяженную и самую продолжительную молнии
  3. 3,0 3,1 Красные Эльфы и Синие Джеты
  4. Kifuka ? place where lightning strikes most often . Wondermondo. Дата обращения: 21 ноябрь 2010.
  5. Annual Lightning Flash Rate . National Oceanic and Atmospheric Administration. Дата обращения: 8 февраль 2009. Архивировано 30 март 2008 года. 2008 йыл 30 март архивлан?ан .
  6. Lightning Activity in Singapore . National Environmental Agency (2002). Дата обращения: 24 сентябрь 2007. Архивировано 27 сентябрь 2007 года. 2007 йыл 27 сентябрь архивлан?ан .
  7. Teresina: Vacations and Tourism . Paesi Online . Дата обращения: 24 сентябрь 2007. Архивировано 5 сентябрь 2008 года. 2008 йыл 5 сентябрь архивлан?ан .
  8. Staying Safe in Lightning Alley . NASA (3 ?инуар 2007). Дата обращения: 24 сентябрь 2007.
  9. Pierce, Kevin. Summer Lightning Ahead . Florida Environment.com (2000). Дата обращения: 24 сентябрь 2007. Архивировано из оригинала 12 октябрь 2007 года.
  10. Н. А. Кун ≪Легенды и мифы Древней Греции≫ ООО ≪Издательство АСТ≫ 2005?538,[6]с. ISBN 5-17-005305-3 Стр.35-36.

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Стекольников И. К. Физика молнии и грозозащита, М. ? Л., 1943;
  • Разевиг Д. В. Атмосферные перенапряжения на линиях электропередачи, М. ? Л., 1959;
  • Юман М. А. Молния, пер. с англ., М., 1972;
  • Имянитов И. М., Чубарина Е. В., Шварц Я. М. Электричество облаков. М.,1971.
  • Базелян, Э. М., Райзер, Ю. П. Физика молнии и молниезащиты. ? М., Физматлит, 2001. ? 319 c. ? ISBN 5-9221-0082-3

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]