Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Й?шен
?
атмосферала?ы
электр бушаныуы, ????тт? к?сл? ям?ыр яу?анда була, к?сл? я?тылы? ?ы?аты - яла?ай ялтырау?ан,
к?к к?кр????н
тор?ан тамамлан?ан цикл. Й?шенд?р
Венерала
,
Юпитер?а
,
Сатурнда
,
Уранда
??м баш?а к?к есемд?ренд? булыуы терк?лг?н.
Й?шен бушаныуыны?
ток к?с?
Ер?? 10?500 ме?
ампер
,
к?с?рг?неш
? ти?т? миллиондан миллиард
вольт?а
тиклем т?шкил ит?
[1]
.
И? о?он яла?ай
Оклахомала
2007 йылда терк?лг?н. Уны? о?онло?о 321 км т?шкил итк?н. И? о?айлы яла?ай
Альп тау?арында
бул?ан. Ул 7,74 секунд дауам итк?н
[2]
.
Яла?ай - атмосферала ?ойма ям?ыр?ар ва?ытында болоттар?а электр бушаныуы ????мт??енд? барлы??а килг?н й?шенде? утлы ?ы?аты. Артынса
к?к к?кр?й
. Й?шен ва?ытында бик ?е??тле электр барлы??а кил?.
К?сл? я?тылы? атмосфераны? ике н?кт??е ара?ында электр бушаныуы ар?а?ында барлы??а кил?. Ул ер мен?н болот й?ки ике болот ара?ында барлы??а киле?с?н.
Яла?ай ике ба??ыс ?т? - беренсе бушан?анда ерг? кире (-) заряд бирел?. Был ва?ытта яла?ай ны? я?тырмай. Ер??н болот?а ы??ай заряд к?т?рел?. 50 м сама?ында?ы бейеклект? ике заряд осраша ??м барлы??а килг?н электр ?е??тен?н болотта бик я?ты ?ы?ат барлы??а кил?. Уны? потенциаль ?е??те бер нис? миллион вольт?а ет? ала.
Й?шенде? электр т?би??тле ик?нен американ физик
Франклин Бенджамин
ас?ан, уны? идея?ы мен?н ям?ыр болотонан электр алыу т?жриб??е ?тк?релг?н.
Франклинды? й?шенде? электр сы?ышлы ик?нен ?йр?не? т?жриб?л?ре ки? билд?ле. 1750 йылда ул й?шен ва?ытында ?ауа?а осор?ос (воздушный змей) еб?реп т?жриб? ?тк?р? ??м был ха?та я?ып сы?а. Был т?жриб?не тура?ында
Джозеф Пристли
?а я?а.
1989 йылда
й?шенде? т?б?нге атмосферала айырым т?р??ре асыла
[3]
1995 йылда ю?ары атмосферала Джет тип атал?ан т?р? асы?лана
[3]
.
Йыш ?ына й?шен
тропиктар?а
барлы??а кил?.
Й?шен
Конго Демократик Республика?ыны?
к?нсы?ышында тау?ар ара?ында?ы Кифук ауылында и? йыш осрай
[4]
. Унда йылына бер квадрат километр?а 158 й?шен атыу тура кил?
[5]
. Шулай у? й?шен
Венесуэла?ы
Кататумбо тиг?н урынында,
Сингапур?а
ла,
[6]
,
Бразилияны?
т?нья?ында?ы
Терезина
?ала?ында
[7]
??м
Флоридала?ы
≪Й?шенд?р аллея≫?ында йыш ата
[8]
[9]
.
- Аполлонды?
улы
Асклепий
,
Эскулап
? табибтар ??м табиблы? с?н??те ила?ы дауалау ?ына т?гел, ?лект?р?е терелтк?н. Донъяла?ы бо?ол?ан т?ртипте кире урынлаштырыу ?с?н Зевс у?а й?шен мен?н ат?ан
[10]
.
- ?ояш ила?ы
Гелиосты?
улы
Фаэтон
бер м?л ата?ыны? ?ояш арба?ына ултырып китерг? бул?ан, ?мм? ауы??арынан ут б?рк?п тор?ан аттар?а идара итерг? х?лен?н килм?г?н ??м Ер?е са? ?ур?ыныс ял?ында ??л?к итм?й ?ал?ан. Асыуы килг?н
Зевс
Фаэтонды й?шен мен?н ат?ан.
- Стекольников И. К.
Физика молнии и грозозащита, М. ? Л., 1943;
- Разевиг Д. В.
Атмосферные перенапряжения на линиях электропередачи, М. ? Л., 1959;
- Юман М. А.
Молния, пер. с англ., М., 1972;
- Имянитов И. М., Чубарина Е. В., Шварц Я. М.
Электричество облаков. М.,1971.
- Базелян, Э. М.,
Райзер, Ю. П.
Физика молнии и молниезащиты. ? М., Физматлит, 2001. ? 319 c. ?
ISBN 5-9221-0082-3