한국   대만   중국   일본 
Йортлаштырыу ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Йортлаштырыу

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Эт ??м ?ары? и? беренсе ?йг? эй?лештерелг?н хайуандар

Йортлаштрыу, ?ул?а эй?лештере? , доместикация ( лат.   domesticus  ? ≪?йг? эй?л?шк?н≫ ) ? о?айлы бер нис? быуын д??еренд?, кеше тарафынан ?ыра?ай форманан генетик изоляцияла тотоп я?алма ?айлау?а дусар ителг?н, ?ыра?ай хайуандар?ы? ??м ??емлект?р?е? ??г?ре? процессы.

Йортлаштырыу тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Эйршир то?омло ?ыйыр

?унар ва?ытында аулап алын?ан хайуандар?ы б?йл?п й?ки к?рт?л? а?ыра?андар. Б?т? хайуандар ?а ?ул?а эй?лешеп кит? алма?ан.

Т?рл? халы?тар ????ре й?ш?г?н ?лк?л?ге хайуандар?ы йортлаштыр?ан ? антилопалар, торналар?ы, ?ау?ылар?ы, ?ара йыландар?ы, ??м хатта крокодилдар?ы. ?алимдар т??тормош кешел?ре мегатерий?ы ??м м?мерй? айыуын да йортлаштыр?ан тип и??пл?й. ? Гасдрубал Барка Б. Э.Т.III быуат а?а?ында римлел?р мен?н ?у?ышта х?рби филд?р?е фай?алан?ан. Т?рл? ва?ытты т?л? урындар?а й?нлект?р??р ?ары? , ?ге?, марал, антилопа, т?лк? , ш?шке , кеш , нартия ; ?оштар?ан  ? б???н? , фазан , страус ; балы?тар?ан  ? толстолобик , амур , б?ж?кт?р??н  ? и?кеш , себенд?р . Себенд?р?е ?ул?а эй?л?штере? баш?арылды ??м б?г?нг? к?нл? л? дауам ит?. Был эш фермалар?а тире?те утилл?штере? ?с?е баш?арыла.

?ул?а эй?л?шк?н хайуандар барлы??а киле?е кешене? тормошон тулы?ынса ??г?рт?. Йорт хайуандары булыуы кешене аслы?тан ?от?ара. Этт?р ?унар?а яр?ам ит?, х??еф барлы?ын и?к?рт?.

?ул?а эй?л?штере? о?айлы процесс. Т?нья? боландарын ??м этт?р?е Б. Э.Т 18 ме? йыл элек ?ул?а эй?л?штерелг?н тиг?н фараз бар. ?ары?тар 18 ме? йыл элегер?к; к?з?л?р ??м сус?алар 6,5 ме? йыл эдегер?к; ?ыйыр?ар 5 ме? йыл элегер?к; еб?к ?орто  ? 4,5 ме? йыл элек ?ул?а эй?л?штерелг?н.

Айырым бер т?р хайуандар Ер шарыны? билд?ле бер районында баш?арыл?ан. М???л?н: аттар  ? Евразия далаларында, тауы?тар  ? ?индостан далаларында, цесарка  ? Африкала , к?рк?л?р  ? Америкала, ?йр?кт?р ??м еб?к ?орто  ? ?ытай?а , к?г?рсенд?р , Нил ?а??ары ??м бес?й??р Мысыр?а баш?арыл?ан тип и??пл?н?. Сус?а, ?уян ??м к?з?л?р бер нис? урында йортлаштырыл?ан тип и??пл?н?.


Йортлаштырыл?ан хайуандар?ы артан ??тере???м ?рсете? кеше ?с?н к?р?к бул?ан т?рл? билд?лер?е ?айлап алыу (селекция) ысулы мен?н я?ы то?омдар сы?арыу к?? у?ында тотола.

?оштар?ы йортлаштырыу йорорт?а ?алыусанлы?ын ??м ти? ??е?с?нлеген к?т??у ?с?н баш?арыл?ан. ?аыра?ай ?а??ар?ы? масса?ы 5?6 кг бул?а, ит ?с?н ??терлг?нд?ренеке 12 кг??а етк?н. ?ыра?ай ?йр?к, тауы?, б???н? йылына 6?19 йоморт?а ?ал?а, йортлаштырыл?андары 300?400 йоморт?а ?ал?ан. ?ары?тар?ы йортлаштырыу бер нис? й?н?шт? бар?ан: бер?ст?р ?анын арттырыу, ит-май то?омдарыны? т?н масса?ын арттырыу, й?н ??м ??т сы?ымын арттырыу.

?ыйыр малынын ??тл?л?к, т?н ауырлы?ы, ?рсемлек талап ителг?н. ??т бире?се малдар йылына 10?12 ме? литр ??т бир?. Ит й?н?лешенд?ге ?ыйыр ауырлы?а 1 т артып кит?.

Йорт хайуандары т?би??т шарттарында яр?ам?ы? була. ?мм? был улыр ?? ата-бабалырынан т?б?н ти?енд? а?латмай. Улар тик к?нд?лек тормошто? я?ы шарттарына, кеше талаптарына яра?лаш?ан.

К?р???? бал ?орттары

Хайуандар?ы йортлаштырыу хронология?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Т?р Осор Регион
Эт ( Canis lupus familiaris ) Б. Э.Т 33000 йылдар [1] [2] [3] [4] Евразия
?ары? ( Ovis orientalis aries ) Б. Э.Т 11000?9000 йылдар [5] [6] К?нья?- Консы?ыш Азия
Сус?а ( Sus scrofa domestica ) Б. Э.Т 9000 йылдар [7] [8] Я?ын К?нсы?ыш , ?ытай , Германия
К?з? ( Capra aegagrus hircus ) Б. Э.Т 8000 йылдар [9] Иран
?ыйыр ( Bos primigenius taurus ) 8000 йыл элек [10] [11] ?индостан , Я?ын К?нсы?ыш , Т?нья? Африка
Бес?й ( Felis catus ) Б. Э.Т 7500 йылдар [12] [13] [14] [15] Кипр ??м Я?ын К?нсы?ыш
Тауы? ( Gallus gallus domesticus ) Б. Э.Т 6000 йылдар [16] ?индостан ??м К?нья?-К?нсы?ыш Азия
Ди?ге? сус?а?ы ( Cavia porcellus ) Б. Э.Т 5000 йылдар [17] Перу
Иш?к ( Equus africanus asinus ) Б. Э.Т 5000 йылдар [18] [19] Мысыр
?йр?к ( Anas platyrhynchos domesticus ) Б. Э.Т 4000 йылдар ?ытай
Азия буйволы ( Bubalus bubalis ) 4000 йыл элек ?индостан , ?ытай
Атар ( Equus ferus caballus ) Б. Э.Т 4000 йыл элек [20] Европа далалары
Бер ?рк?сле д?й? ( Camelus dromedarius ) Б. Э.Т 4000 йыл элек Аравия
Лама ( Lama glama ) Б. Э.Т 3500 йыл элек Перу
Еб?к ?орто ( Bombyx mori ) Б. Э.Т 3000 йыл элек ?ытай
Т?нья? болоны ( Rangifer tarandus ) Б. Э.Т 3000 йыл элек [21] Р?с?й
К?к к?г?рсен ( Columba livia ) Б. Э.Т 3000 йыл элек Урта ди?ге? буйы
?а??ар ( Anser anser domesticus ) Б. Э.Т 3000 йыл элек [22] Мысыр
Ике ?рк?сле д?й? ( Camelus bactrianus ) Б. Э.Т 2500 йыл элек ???к Азия
Як ( Bos grunniens ) Б. Э.Т 2500 йыл элек Тибет
Бантенг ( Bos javanicus ) билд??е? К?нья?-К?нсы?ыш Азия
Гаур ( Bos gaurus frontalis ) билд??е? К?нья?-К?нсы?ыш Азия
Альпака ( Vicugna pacos ) Б. Э.Т 1500 йыл элек Перу
Фретка ( Mustela putorius furo ) Б. Э.Т 1500 йыл элек Европа
Мускус ?йр?ге ( Cairina momelanotus ) билд??е? К?нья? Америка
Цесарка билд??е? Африка
Карп ( Cyprinus carpio ) билд??е? К?нсы?ыш Азия
К?рк? ( Meleagris gallopavo ) Б. Э.Т 500 йыл элек Мексика
Алтын балы? ( Carassius auratus auratus ) билд??е? ?ытай
?уян ( Oryctolagus cuniculus ) VI быуат Европа

Икенсе тул?ын [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Т?р Осор Регион
Тур ( Bos primigenius indicus ) Б. Э.Т 8000 йыл элек ?индостан
Бал ?орттары Б. Э.Т 4000 йыл элек Бер нис? район
Азия филе ( Elephas maximus ) Б. Э.Т 2000 йыл элек ?индостан
Лань ( Dama dama ) Б. Э.Т 1000 йыл элек Урта ди?ге? буйы
Павлин ( Pavo cristatus ) Б. Э.Т 500 йыл элек ?индостан
Горлицы ( Streptopelia risoria ) Б. Э.Т 500 йыл элек Т?нья? Америка
Немой перепел ( Coturnix japonica ) 1100?1900 Япония
Мандаринка ( Aix galericulata ) билд??е? ?ытай
Б??р? а??ош ( Cygnus olor ) 1000?1500 Европа
Канарейка ( Serinus canaria domestica ) 1600 Кан утрау?ары

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. ↑ Druzhkova AS, Thalmann O, Trifonov VA, Leonard JA, Vorobieva NV, et al. (2013) Ancient DNA Analysis Affirms the Canid from Altai as a Primitive Dog. PLoS ONE 8(3): e57754. doi:10.1371/journal.pone.0057754
  2. ↑ Dienekes' Anthropology Blog : Dog domestication in the Aurignacian (c. 32kyBP )
  3. ↑ MSNBC : World’s first dog lived 31,700 years ago, ate big
  4. ↑ Scott & Fuller 1974 , p.  54
  5. ↑ Krebs, Robert E. & Carolyn A. Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions & Discoveries of the Ancient World. ? Westport, CT: Greenwood Press, 2003. ? ISBN 0-313-31342-3 .
  6. ↑ Simmons Paula. Storey's Guide to Raising Sheep. ? North Adams, MA: Storey Publishing LLC, 2001. ? ISBN 978-1-58017-262-2 .
  7. ↑ Giuffra E, Kijas JM, Amarger V, Carlborg O, Jeon JT, Andersson L (April 2000). ≪ The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression ≫. Genetics 154 (4): 1785?91. PMID 10747069 .
  8. ↑ G. Larson, K. Dobney, U. Albarella, M. Fang, E. Matisso-Smith, J. Robins, S. Lowden, H. Finlayson, T. Brand, E. Willerslev, P. Rowley-Conwy, L. Andersson, A. Cooper (March 2005). ≪ Worldwide Phylogeography of Wild Boar Reveals Multiple Centers of Pig Domestication ≫. Science 307 (5715): 1618?21. DOI : 10.1126/science.1106927 . PMID 15761152 .
  9. ↑ Melinda A. Zeder, Goat busters track domestication 2012 йыл 4 февраль архивлан?ан . (Physiologic changes and evolution of goats into a domesticated animal), April 2000,   (инг.) (summarizing research done in Ganj Dareh ).
  10. ↑ Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa (Sahara), southwestern Egypt. 2010 йыл 9 октябрь архивлан?ан .
  11. ↑ Source : Laboratoire de Prehistoire et Protohistoire de l’Ouest de la France [1] 2009 йыл 26 июнь архивлан?ан . ,   (фр.) .
  12. ↑ Oldest Known Pet Cat? 9500-Year-Old Burial Found on Cyprus . National Geographic News (8 апрель 2004). Дата обращения: 6 март 2007. Архивировано 20 апрель 2013 года.
  13. ↑ Muir, Hazel. Ancient remains could be oldest pet cat , New Scientist  (8 апрель 2004). 23 ноябрь 2007 тикшерелг?н.
  14. ↑ Walton, Marsha. Ancient burial looks like human and pet cat , CNN  (April 9, 2004). 23 ноябрь 2007 тикшерелг?н.
  15. ↑ [2] , domestication of the cat on Cyprus, National Geographic.
  16. ↑ West B, Zhou B-X. (1989). ≪ Did chickens go north? New evidence for domestication ≫ (PDF). World's Poultry Science Journal 45 (3): 205?218. DOI : 10.1079/WPS19890012 . 2004 йыл 29 июль архивлан?ан .
  17. ↑ History of the Guinea Pig (Cavia porcellus) in South America, a summary of the current state of knowledge
  18. ↑ Beja-Pereira A, England PR, Ferrand N, et al. (June 2004). ≪ African origins of the domestic donkey ≫. Science 304 (5678): 1781. DOI : 10.1126/science.1096008 . PMID 15205528 . [ New Scientist Donkey domestication began in Africa Lay summary].
  19. ↑ Roger Blench, The history and spread of donkeys in Africa PDF  (235  KiB )   (инг.) .
  20. ↑ The Domestication of the Horse ; см также Одомашнивание лошади
  21. ↑ Domestication of Reindeer 2009 йыл 16 март архивлан?ан . (недоступная ссылка с 23-05-2013 (4030  дня) ? история ,  копия )
  22. ↑ Geese: the underestimated species

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪ https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Йортлаштырыу&oldid=1180045 ≫ битен?н алын?ан