Зефиров Николай Серафимович
(
13 сентябрь
1935 йыл
?
28 апрель
2017 йыл
) ?
СССР
??м
Р?с?й
?алимы, химик-органик. РФА академигы. Баш?ортостан Республика?ыны? почётлы академигы (1991), химия ф?нд?ре докторы (1965), профессор (1971). СССР??ы? Д??л?т (1989), Р?с?й Федерация?ыны? Д??л?т (2000), СССР??ы? Министр?ар Советы (1987), Р?с?й Федерация?ы Х?к?м?тене? (2003), М .В. Ломоносов исеменд?ге. (1983), А. М. Бутлеров иеменд?ге. (1994) премиялары лауреаты. ≪Почёт Билд??е≫ (1985), Почёт (2001), Ду?лы? (1995) ордендары кавалеры
[1]
.
Николай Серафимович Зефиров 1935 йылды? 13 сентябренд? Иванов с?н???т ?лк??е Ярославль ?ала?ында тыу?ан. Ата?ы ? Серафим Николаевич (1914 йыл?ы). ?с??е ? Георгиевна Прасковья, ?ы? фамилия?ы Вдовина (1900 йыл?ы).
1953?1958 йылдар?а М?ск?? д??л?т университетыны? химия факультеты у?ый. Диплом эшен органик химия кафедра?ында профессор Ю. К. Юрьев ет?кселегенд? эшл?й. Университеты ?ы?ыл диплом?а тамамлай ??м шунда у? эт? ?алдырыла. 1961 йылда ? кандидатлы? диссертация?ын (ет?ксе?е Ю. К. Юрьев), ? 1966 ? докторлы? диссертация?ын я?лай. 1970?1971 йылдар?а Принстон университетында (А?Ш) стажировка ?т?.
М?ск?? д??л?т университетында кесе ?илми х??м?тк?ре вазифа?ынан (1958?1961) професссор (1973) д?р?ж??ен? тиклем ???. 2015 йылдан химия фкултетында ??е булдыр?ан медицина химия?ы ??м органик химия?ы кафедра?ы м?дире була. Уны? ет?кселегенд? 50-н?н ашыу кандидатлы? диссертация?ы, 20 докторлы? диссертация?ы я?лана. Я?ы ??н?р ? ≪медицина химия≫ ? асыу инициаторы.
Бер ?к ва?ытта 1987 йылдан башлап РФА?ны? Н. Д. Зелинский исеменд?ге Органик химия институтында лаборатория м?дире, 1989 йылдан ? РФА?ны? Физиологик актив матд?л?р институты (М?ск?? ?лк??е Черноголовка ?асаба?ы) директоры. Ф?нни эшм?к?рлеге
стереохимия
??м конформацион анализ ?лк??енд?ге тикшерене???рг?, молекулалар?ы? реакция?а ??л?тене? улар?ы? структура?ына б?йле булыуын ?йр?не?г? арнал?ан. Зефиров тарафынан молекулалар?ы? тоторо??о? конформацияларын стабилл?штерг?н эффекттар асыла; гетеро? ??м полициклик берл?шм?л?р?е? полифункционал сы?арылмаларын алыу ысулдары эшл?н?; электрофил ?ушылыу реакцияларында стереоконтролде? я?ы концепция?ы билд?л?н?, циклопропан структуралар класыасыла, органик синтезлау?а я?ы реагенттар, шул и??пт?н Зефиров реагенты, индерел?
[1]
.
СССР Ф?нд?р академия?ыны? м?хбир а?за?ы (29 декабрь 1981) , 1987 йылды? 23 декабрен?н ? академик. International Academy of Mathematical Chemistry Халы?-ара математик химия?ы м?хбир а?за?ы.
Баш?ортостан Республика?ы Ф?нд?р академия?ы
(1989 йылдан м?хбир а?за?ы); Р?с?й т?би?и ф?нд?р академия?ы а?за?ы (1991)
[2]
, ≪Йодты фай?аланыу буйынса Йыйылыш≫ халы?-ара академия?ыны? м?хбир а?за?ы, Р?с?й медицина химия?ы й?м?и?те а?за?ы, Д. И. Менделеев Химия й?м?и?те а?за?ы; Америка химия й?м?и?те а?за?ы.
Зефиров ет?кселегенд? органик берл?шм?л?р?е? структура?ын компьютер?а моделл?? программалары т???лг?н. Баш?ортостан ?алимдары м?н берлект? я?ы ф?нни й?н?леш булдыра ? органик берл?шм?л?р?е?, ш. и?. полихлорциклоалкандар?ы?, скелетта т?рк?мд?р ??г?реше ?йр?не? ?с?н ЭВМ фай?аланыу. Органик химияла я?ы реакциялар?ы ??м реагенттар?ы эшл??, ма?сат?а ярашлы берл?шм?л?р?е й?н?лешле синтезлау буйынса ф?нни м?кт?пк? ниге? ?алыусы
[1]
.
1300???н ашыу ф?нни хе?м?т ??м 100 уйлап табыу авторы. 1989-1991йылдар?а ≪Журнал органической химии≫ (≪Органик химия журналы≫), 1986 йылдан алып ≪Химик энциклопедия≫ н?шри?т йортоно? баш м?х?ррире
[1]
.
2017 йылды? 28 апреленд? м?ск?? ?ала?ында вафат була. Троекуров зыяратында ерл?нг?нй (25 участка?ы).
- 1967, 1974, 1977, 1978, 1982 ? Д. И. Менделеев исеменд?ге ВХО премиялары
- 1983 ? Ломоносов исеменд?ге МДУ-ны? Ломоносов премия?ы ??м ми?алы
- 1985 ?
≪Почет Билд??е≫ ордены
- 1986 ? ВДНХ-ны? Алтын ми?алы
- 1987 ? СССР Министр?ар советы Премия?ы
- 1986 ? СССР-?ы? Ю?ары белем бире? министрлы?ы премия?ы
- 1989?1989 йыл?ы СССР д??л?т премия?ы ? ф?н ??м техника ?лк??енд? (
30 октябрь
1989 йыл
)
[3]
- 1993 ? Structure Chemical Trust Association Award
- 1994 ? А. М. Бутлеров исеменд?ге премия ?
органик стереохимия ?лк??енд? эш циклы ?с?н
- 1995 ? Prize International Agency агентлы?ы халы?-ара ≪Ф?н≫ премия?ы ? ≪Ф?нд?р академия?ы докладтары≫ журналыда?ы и? я?шы ба?ма ?с?н
- 1995 ?
Ду?лы? ордены
(
21 июнь
1995 йыл
)
[4]
- 2000 ? Р?с?й Федерация?ыны? Д??л?т премия?ы (
26 декабрь
2000 йыл
)
[5]
- 2001 ?
Почет ордены
(
22 март
2001 йыл
)
[6]
- 2003 ? Р?с?й Федерация?ы Х?к?м?тене? премия?ы (2002 йыл?ы) (
18 февраль
2003 йыл
) ?
[7]
- 2003 ? Гумбольдт фонды премия?ы (Германия)
- 2005 ? ≪Эльзевир≫ (Elsevier) н?шри?те премия?ы
- Зефиров Н. С., Казимирчик И. В., Лукин К. А.
Циклоприсоединение дихлоркарбена к олефинам. ? М., 1985.
- Зефиров Н. С., Шестакова Т. Г., Кирпиченок М. А.
Химия гексахлорциклопентадиена и родственных соединений. ? М., 1985.
- Зефиров Н. С., Геваза Ю. И. и др.
Электрофильная внутримолекулярная циклизация олефинов. ? Киев, 1990.
5-т?н ашыу патент авторы.
- Н. С. Зефиров, О. Ю. Полевая, М. В. Лушникова, М. А. Мягкова // Патент на изобретение № 1745050, 1995 г.// Способ иммуноферментного определения эфедрина в моче.
- Академик Н. С. Зефиров // Журнал органической химии, 2000, № 9. ISSN 0514-7492