한국   대만   중국   일본 
Джеймс Кук ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Джеймс Кук

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Джеймс Кук
James Cook
Тыу?ан к?н?

27 октябрь 1728 ( {{padleft:1728|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:27|2|0}} )

Тыу?ан урыны

Мартон , Йоркшир , Англия

Вафат бул?ан к?н?

14 февраль 1779 ( {{padleft:1779|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:14|2|0}} ) (50 й?ш)

Вафат бул?ан урыны

Гавай утрау?ары

Гражданлы?ы

Англия

Эшм?к?рлеге

ди?ге? с?й?х?тсе?е

Тормош ипт?ше

Элизабет Кук [d]

Автограф

  Джеймс Кук Викимилект?

Джеймс Кук ( ингл.   James Cook ; 7 ноябрь 1728 йыл  ? 14 февраль 1779 йыл ) ? Б?й?к Британия географы. Донъя океандарын ?йр?не? ?с?н 3 экспедицияла ?атнаш?ан. Экспедициялар ва?ытында к?п географик асыштар я?а?ан. Канада , Австралия , Я?ы Зеландияны? к?нсы?ыш я?тарын, Ньюфаундленд , Т?ньяк Америка, Тымы? , ?инд ??м Атлантик океандарын ги?г?н, улар?ы ?йр?неп карта?а т?ш?рг?н.

Кук ??е бар?ан территориялар?а т?п халы??а ?арата ??ене? ду?тарса м?н?с?б?тт? булыуы мен?н билд?ле була. Шул ва?ытта?ы з??ге ке?ек ?ур?ыныс ??м ки? тарал?ан ауырыу?ы у?ышлы е?еп сы?ып, ди?ге? с?й?х?тенд? ул ??енс?лекле революция я?ай. З??ген?н ?лем осра?ы уны? ди?ге??? й???? ва?ытында нулг? тиерлек ?айтарып ?алдырыла. Уны? й???п й?р?? ва?ытында Джозеф Банкс, Уильям Блай, Джордж Ванкувер, Иоганн Рейнгольд ??м Георг Форстер ке?ек билд?ле ди?ге? с?й?х?тсел?ре ??м тикшерене?сел?рене? тотош плеяда?ы ?атнаша.

Бала са?ы ??м ??мер йылдары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Джеймс Кук 1728 йылды? 27 октябренд? Мартон ауылында (х??ер Саут-Йоркшир графлы?ы) тыу?ан. Ата?ыны?, ярлы шотланд батрагыны?, Джеймстан тыш д?рт бала?ы бул?ан. 1736 йылда ?аил? Грейт Айтон ауылына к?сеп кил?, бында Кукты урында?ы м?кт?пк? бир?л?р (х??ер музей). Биш йыл у?ы?андан ?у? Джеймс Кук шул ва?ыт?а идара ите?се вазифа?ын ал?ан ата?ыны? башлан?ысы а?тында фермала эшл?й башлай. Ун ?иге? й?шенд? Уокер?ар?ы? к?мерсе ≪Геркулесына≫ юнга булып яллана. Шулай башлана Джеймс Кукты? ди?ге? тормошо.

Карьера?ыны? башы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Кук диге?се карьера?ын карап хужалары Джон ??м Генри Уокер?ар?а ?ара?ан Лондон ? Ньюкасл й?н?лешенд?ге ≪Геркулес≫ сау?а к?мерсе-бригында ябай юнга булып башлай. Ике йылдан ?у? Уокер?ар?ы? икенсе ? ≪?с та?ан≫ карабына к?серел?.

Кукты? к?п ва?ытын китаптар у?ып ?тк?ре?е тура?ында Уокер?ар?ы? ду?тарыны? д?лилд?ре билд?ле. Эшт?н буш ва?ыттарын ул география, навигация, математика, астрономияны ?йр?не?г? арнай, уны шулай у? ди?ге? экспедицияларыны? тасуирламалары ?ы?ы??ындыра. Кукты? Уокер?ар?ы ике йыл?а ?алдырыуы билд?ле, ул Балтикала ??м Англияны? к?нсы?ыш яр?ары буйында ?тк?р?, л?кин ту?андарыны? ?тенесе буйынса ≪Френдшипта≫ капитан яр?амсы?ы булып ?айта.

?с йылдан ?у?, 1755 йылда , Уокер?ар у?а ≪Френдшип≫ ??т?н?н ет?кселек ите?г? т??дим ит?, ?мм? Кук баш тарта. Уны? урынына 1755 йылды? 17 июненд? ул Король х?рби-ди?ге? флотына матрос булып я?ыла ??м ?иге? к?н ?тк?нд?н ?у? 60-пушкалы ≪Игл≫ карабына т???йенл?н?. Биография?ында?ы был факт ?ай?ы бер тикшерене?сел?р?е аптырашта ?алдыра ? сау?а флотында?ы капитан вазифа?ына ?ара?анда Кукты? ауыр матрос хе?м?тен ??т?н к?ре?ене? с?б?пт?ре билд??е?. ?мм? бер ай?ан ?у? Кук боцман була.

Ти???н Ете йыллы? ?у?ыш башлана (1756 йыл). ≪Игл≫ Франция яр?ары буйында блокадала ?атнаша. Шулай у? ≪Игл≫ карабыны? 1757 йылды? майында Уэссан утрауы янында француз карабы ≪Герцог Аквитанский≫ мен?н ?у?ыш?а ине?е билд?ле. (судноны? ауырлы?ы 1500 тонна, 50 пушкалы). Алыш барышында ≪Герцог Аквитанский≫ ба?ып алына. Алышта ≪Игл≫ карабы ла зыян к?р? ??м Англия?а ремонт?а китерг? м?жб?р була.

Ике йыллы? стажы бул?андан ?у?, 1757 йылда , Джеймс Кук мастер?а у?ышлы имтихан тота (ингл. Sailing Master), ? 27 октябр?? капитан Крейг ет?кселеге а?тында ≪Солебей≫ карабына т???йенл?н?. Кук?а был ва?ытта егерме ту?ы? й?ш була. Ете йыллы? ?у?ыш башланыу мен?н ул 60-пушкалы ≪Пемброк≫ карабына т???йенл?н?. ≪Пемброк≫ Бискай ?улты?ында?ы блокадала ?атнаша, ?у?ынан 1758 йылды? февраленд? Т?нья? Америка яры буйына (Канада) еб?рел?.

Кук алдында Квебекты яулау буйынса т?п ???ми?тк? эй? бул?ан м??им бурыс ?уйыла, ? Британия караптары Квебек?а ?теп ин? алыу ?с?н Изге Лаврентий йыл?а?ы участка?ы фарватерын булдырыу. Был бурыс фарватер?ы карта?а терк???е ген? т?гел, шулай у? йыл?аны? караптар й?р?? участка?ын буй?ар мен?н билд?л???е ?? эсен? ала. Бер я?тан фарватер?ы? ????тт?н тыш ?атмарлы булыуы ар?а?ында эш к?л?ме бик ?ур була, икенсе я?тан ? француз артиллерия?ы уты а?тында, т?нг? ??ж?мд?р?е кире ?а?ып, француздар ю? итк?н буй?ар?ы терге?еп, т?нд? эшл?рг? тура кил?. У?ышлы баш?арыл?ан эш Кукты? картография т?жриб??ен байыта, шулай у? Адмиралтейство ахыр сикт? тарихи ?айлау буйынса тап унда ту?тала. Квебек ?амала, ?у?ынан яулап алына. Кук х?рби х?р?к?тт?р?? туранан-тура ?атнашмай. Квебекты ал?андан ?у? Кук ≪Нортумберленд≫ флагман карабына мастер булып ?абул ител?, быны профессиональ д?ртл?ндере? тип ба?алар?а м?мкин. Адмирал Колвилл бойоро?о буйынса, Кук Изге Лаврентий йыл?а?ын 1762 йыл?а тиклем карта?а т?ш?р???е дауам ит?. Кукты? карталары адмирал Колвилл тарафынан н?шер ите?г? т??дим ител? ??м Т?нья? Америка лоция?ында 1765 йылда ба?ылып сы?а. Англия?а Кук 1762 йылды? ноябренд? ?йл?неп ?айта.

Канаданан ?айт?ас, 1762 йылды? 21 декабренд? Кук Элизабет Баттс?а ?йл?н?. Улар?ы? алты бала?ы була: Джеймс (1763?1794), Натаниэль (1764?1781), Элизабет (1767?1771), Джозеф (1768?1768), Джордж (1772?1772) ??м Хью (1776?1793). ?аил? Лондонды? Ист-Энд районында й?ш?й. Кук вафат бул?андан ?у? Элизабетты? тормошо тура?ында ?? билд?ле. Ул ире ?лг?нд?н ?у? та?ы 56 йыл й?ш?й ??м 1835 йылды? декабренд? 93 й?шенд? вафат була.

Ер шары буйлап т??ге экспедиция (1768?1771 йылдар) [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Кукты? беренсе , икенсе ??м ?с?нс? экспедиция?ы

Экспедиция ма?саттары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Экспедицияны? р?сми ма?саты Венераны? ?ояш дискы аша ?те?ен тикшере? була [1] . ?мм? Кук ал?ан й?шерен бойоро?та ул астрономик к???те???р?е тамамла?андан ?у? киескм??т?н К?нья? материк тип атал?ан к?нья? ки?лект?р?е э?л??г? юлланыр?а тейеш була (шулай у? Terra Incognita ке?ек билд?ле) [2] . Экспедицияны? ма?саты булып шулай у? Австралия яр?арын, бигер?к т? уны? ?йр?нелм?г?н к?нсы?ыш яры буйын билд?л?? тора.

Экспедиция составы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Кук фай?а?ына Адмиралтействоны? ?айлауына йо?онто я?а?ан т?б?нд?ге с?б?пт?р?е билд?л?рг? м?мкин:

1. Кук ди?ге?се, ??м шу?а к?р? Адмиралтейство?а буй?она, ? у?а экспедиция начальнигы сифатында ?? кеше к?р?к була. Тап ошо с?б?п буйынса ошо у? исемг? д???? итк?н Александер Далримпл Адмиралтейство?а отош?о? була

2. Кук ди?ге?се ген? т?гел, ? т?жриб?ле ди?ге?се

3. Кук хатта т?жриб?ле ди?ге?сел?р ара?ында картографияла ??м навигацияла ?ур т?жриб??е мен?н айырылып тора, был турала уны? Изге Лаврентий йыл?а?ыны? фарватерын ?лс??е буйынса у?ышлы ?тк?релг?н эше ра?лай. Т?жриб? туранан-тура адмирал тарафынан ра?лана (Колвилл тарафынан), ул Кукты? эшт?рен н?шер ите?г? т??дим итеп, Кук?а т?б?нд?гес? ?ылы??ырлама бир?: ≪Т?жриб?м буйынса мистер Кукты? ??л?тен ??м уны? от?орло?он белеп, мин уны ул ?т?г?н эш ?с?н ??м шул у? т?р??ге баш?а ?ур эшт?р ?с?н етерлек ким?лд? квалификациялы тип ?анайым≫ [3]

Экспедиция ?с?н махсус йы?азландырыл?ан ?ур булма?ан к?мер ташыусы класына ?ара?ан ≪Индевор≫ карабы б?лен?. Ботаниктар Даниэль Соландер ??м Король й?м?и?те а?за?ы ??м уны? буласа? президенты Джозеф Банкс була, ул шул ва?ытта у? х?лле кеше була. Р?ссамдар ? Александр Бьюкен ??м Сидни Паркинсон. Астроном Грин Кук мен?н берг? к???те???р алып барыр?а тейеш. Судно табибы доктор Монкгауз.

Экспедиция барышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪Индевор?ы?≫ реконструкция?ы
Кукты? журналынан Я?ы Зеландия ?айы?ыны? ??р?те, 1769 йыл, авторы билд??е?
?улдан у??а: Дэниэль Соландер, Джозеф Банкс, Джеймс Кук, Джон Хоксфорд ??м лорд Сэндвич. Картина. Авторы ? Джон Гамильтон Мортимер , 1771

1768 йылды? 26 авгусында ≪Индевор≫ Плимуттан сы?а ??м 1769 йылды? 10 апреленд? Таити яр?арына ет?. Адмиралтействоны? ≪б?т? саралар яр?амында туземецтар мен?н ду?лы?ты тотор?а≫ тиг?н бойоро?тарын ?т?п, Кук экспедиция а?заларыны? ??м карап команда?ыны? аборигендар мен?н аралашыуында ?аты дисциплина булдыра. Урында?ы халы? мен?н низа??а ине? ??т?и тыйыла. Был бойоро?то бо?оу осра?тары ?аты яза?а тарттырыла. Экспедиция ?с?н я?ы а?ы?-т?лек Европа тауар?арына алмаштырыла. Инглизд?р?е? бындай ?ылы?ы, прагматик й???тт?н эш ител?? л? (??е?? ?арата н?фр?т тыу?ырыу фай?а?ы?), шул ва?ыт ?с?н нонсенс бул?ан ? европалылар, ????тт?, ????рене? ма?сатына к?с ?улланып, аборигендар?ы талап, ?лтереп ирешк?н (хатта с?б??е? ?лтере? осра?тары ла бул?ан). Тыныслы? я?лы с?й?с?т ?? емешт?рен бир? ? утрау кешел?ре мен?н я?шы м?н?с?б?тт?р булдырыла, шун?ы? Венераны к???те??? етди ?ыйынлы?тар булыр ине.

К???те???р ?т? тор?ан яр буй?арын контролд? тотоу ма?сатында, ?с я?ынан вал, урыны мен?н йырын ??м ?ойма мен?н уратып алын?ан форт т???л?, уны ике пушка ??м алты фальконет, 45 кешен?н тор?ан гарнизон ?а?лай. Ирт?н, 2 май?а, ун?ы? эксперимент ?тк?ре? м?мкин булма?ан бер??н-бер квадрант урлан?анлы?ы асы?лана. Шул у? к?нд?? кисенд? квадрант табыла.

7 июнд?н 9 июнг? ?арай команда карапты ?араштырыу мен?н м?ш??л була. 9 июлд? ?у??алыу?ан алда ди?ге? пехота?ы ?алдаттары Клемент Уэбб ??м Сэмюэл Гибсон ?аса. Утрау кешел?ре ?ас?ындар?ы тотор?а яр?ам ите???рен?н баш тарт?ас, Кук округаны? б?т? и? ба?алы башлы?тарын эл?ктереп ала ??м улар?ы еб?ре? ?с?н ?ас?ындар?ы кире ?айтарыу?ы шарт итеп ?уя. Урында?ы халы? яр?амында дезертир?ар?ы карап?а ?айтар?ас, башлы?тар?ы еб?р?л?р. Астрономик к???те???р??н ?у? Кук ??е мен?н я?ында?ы утрау?ар?ы я?шы белг?н ??м т?ржем?се була ал?ан Тупия исемле урында?ы башлы?ты ??м уны? уны? ялсы?ы Тиатуны алып Я?ы Зеландия яр?арына юллана. Я?ы Зеландия аборигендары мен?н, инглизд?р?е? тыныслы??а ынтылыуына ?арама?тан, я?шы м?н?с?б?тт?р урынлаштырыу м?мкин булмай. Экспедиция?а бер нис? тап?ыр б?релешт? ?атнашыр?а тура кил?, уны? барышында аборигендар бер нис? ю?алтыу кисер?.

К?нбайыш яр буйлап барыу?ы дауам итеп, Кук якор?а тороу урыны ?с?н у?айлы бухта таба. Королева Шарлотта тип ул ата?ан был бухтала ≪Индевор≫ ремонт?а ту?тала: карапты яр?а сы?аралар ??м я?ынан ?ы?лы?лап сы?алар. Бында у?, Королева Шарлотта ?улты?ында асыш я?ала ? ?ал?ыулы??а менеп, Кук Я?ы Зеландияны ике утрау?а б?ле?се бо?а??ы к?реп ?ала. Был бо?а? уны? исеме мен?н атала ( Кук бо?а?ы ).

1770 йылды? апреленд? Кук Австралияны? к?нсы?ыш ярына кил?. ?улты?ты? ярында экспедиция элек билд?ле булма?ан к?п ??емлект?р т?р?н таба, шу?а к?р? Кук был ?улты?ты Ботаник тип атай. Ботаник ?улты?ынан Кук Австралияны? к?нсы?ыш яры буйлап т?нья?-к?нбайыш?а ?арай юллана.

11 июнд? тышлы?ына зыян килтереп, карап ?ом?а барып тер?л?. ?ыу ?ал?ыу ??м карапты е?ел?йте? ма?сатында ?абул ителг?н саралар ар?а?ында (борт тышына такелажды? запас ?л?шт?ре, балласт ??м пушкалар сы?арыла) ≪Индевор?ы≫ ?ай урындан сы?арыу м?мкин була. ?мм? зарар к?рг?н борт тышлы?ынан карап эсен? ?ыу тула башлай. Тишект?н ?ыу а?ымы килм??ен ?с?н беше киндер ты?ып ?уялар, шулай итеп ?ыу?ы? ине?ен к?метерг? м?мкин була. Шу?а ?арама?тан ≪Индевор≫ едти ремонт?а м?хт?ж була, с?нки ?леге х?ленд? карапты й??м? торошонда помпа ?оролмаларыны? ??л?к??? эшл??е талап ител?, ? бортында?ы ?ур тишек мен?н й?????е дауам ите? б?т?нл?й ?ур?ыныс. ??м Кук ремонт?а ту?тау ?с?н х??еф?е? урын э?л?й башлай. 6 к?нд?н ?у? ундай урын табыла. ≪Индевор?ы≫ яр?а ??йр?п сы?аралар, тишект?рен ямай?ар. Ти???н карапты? ди?ге???н ?ур Барьер Рифы мен?н айырыл?анлы?ы асы?лана, шулай итеп экспедиция Австралия яры ??м риф ара?ында?ы ?ай урындар ??м ?ыу а?ты ?аялары мен?н ?аплан?ан тар ?ыу ?ы?атында тороп ?ала.

Рифты урап ?теп, т?нья??а ?арай 360 миль ?терг? тура кил?. Лотты даими ташлап, яй барыр?а, трюмдан бер ту?тау?ы? ?ыу?ы ?ур?ырыр?а тура кил?. Етм??? карапта з??ге ауырыуы башлана. ?мм? Кук, Рифты? тотош стена?ында ва?ыт-ва?ыты мен?н барлы??а килг?н тишект?рг? и?тибар итм?й, ошо юл мен?н барыуын дауам ит?. Эш шунда була, ?ур Барьер Рифынан яйлап алы?лаш?ан яр бер м?лде асы? диге???н к???те? ?с?н йыра? була, был Австралия яр?арын к?? у?ынан ыс?ындыр?ы?ы килм?г?н Кук ?с?н у?айлы булмай. Был ны?ышмалылы? ?? емешт?рен бир? ? Риф ??м яр буйлап барыуын дауам итеп, Кук Я?ы Гвинея ??м Австралия ара?ында?ы бо?а??а тап була (ул са?та Я?ы Гвинея утраумы ?лл? Австралия материгыны? ?л?ш? ик?нлеген белм?й??р).

Кук карапты ошо бо?а? аша Батавия?а (и?ке исеме Джакарта ) й?н?лт?. Индонезияла карап?а тапма ауырыуы ?теп ин?. ≪Индевор≫ ?инуар башында Батавия?а инг?нд? ауырыу эпидемия характерын ала. Тупиа мен?н Тиату тапма ауырыуыны? ?орбандары була. Карап кисекм??т?н ремонт?а ?уйыла, уны тамамла?андан ?у? Кук ти? арала Батавияны ?алдыра. ?мм? кешел?р ?ле?ен дауам ит?.

Панаитан утрауында тапма ауырыуына дизентерия ??т?л?, ошо м?лд?н ул ?лем осра?тарыны? т?п с?б?бе була. 14 мартта ≪Индевор≫ Кейптаун портына инг?нд?, карапта эшк? ??л?тле 12 кеше ?ала. Ш?хси составта ю?алтыу?ар ны? к?п була, тик Батавиянан Кейптаун?а тиклем юлда команданы? 22 а?за?ы вафат була (башлыса дизентериянан), шулай у? бер нис? штатский кеше, шул и??пт? астроном Грин да була. Артабан?ы й???? м?мкин бул?ын ?с?н, команда тулыландырыла. 1771 йылды? 12 июленд? экспедиция Англия?а ?йл?неп ?айта.

Беренсе экспедиция ????мт?л?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Т?п ?орал?ан ма?сат ? Венераны? ?ояш дискы аша ?те?ен к???те? ? баш?арыла, ??м эксперимент ????мт?л?ре, шул ва?ытта?ы ?орамалдар?ы? етеш?е?леген? б?йле ?лс?мд?р?е? я?ылышлы?тарына ?арама?тан, ?у??ара? (планетаны? ьаш?а н?кт?л?рен?н барлы?ы та?ы д?рт к???те? мен?н) Ер??н ?ояш?а тиклем алы?лы?ты те??л и??пл?? ?с?н ?улланыла. Икенсе бурыс ? К?нья? материкты асыу ? ?т?лм?й, ??м, х??ер билд?ле булыуынса, Кукты? беренсе экспедиция?ында ?т?ле?е м?мкин булмай.

Экспедиция шулай у? Я?ы Зеландия ? тар бо?а? (Кук бо?а?ы) мен?н айырыл?ан ике ??аллы утрау, ? элек ?абул ителг?нс?, билд??е? материкты? ?л?ш? т?гел ик?нлеген и?батлай. Карта?а шул ва?ыт?а б?т?нл?й тикшерелм?г?н Австралияны? бер нис? й?? миль к?нсы?ыш яры буйын т?ш?р?рг? м?мкин була. Австралия ??м Я?ы Гвинея ара?ында?ы бо?а? асы?лана. Ботаниктар биологик ?лг?л?р?е? ?ур коллекция?ын йыя.

Тыу?ан илен? ?айт?ас, ?ук?а 1-се ранг капитаны (Captain) д?р?ж??е бирел?.

Ер шары буйлап икенсе с?й?х?т (1772?1775 годы) [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1772 йылда Адмиралтейство Тымы? океан?а икенсе эксепдицияны ??ерл??г? тотона.

Экспедиция ма?саты [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Кукты? икенсе экспедиция?ы (1772?1775) геограрфия ??м с?й?си проблемалар мен?н б?йле була. Француздар был ва?ытта к?нья? ди?ге???р?? ?ур ???емлек к?р??т?. К?менд? д?рт француз экспедиция?ы алтмышынсы йылдар а?а?ында К?нья? материкты э?л?? буйынса еб?рел?. Улар Они Бугенвиль, Сюрвиль, Марион-Дюфрен, Кергелен исемд?ре мен?н б?йле була. Башлан?ыс шулай у? француз Ост-Инд компания?ынан да кил?, н?? ул Сюрвиль экспедиция?ын, шулай у? XVIII быуатты? беренсе ярты?ында Кук телг? ал?ан Буве экспедиция?ын к?р?к-яра? мен?н т?ьмин ит?. Был француз экспедицияларыны? ????мт?л?ре тура?ында (Бугенвиль экспедиция?ынан тыш) Лондонда ?ле белм?й??р, был хафаланыу ??т?й. Ике карап еб?рерг? (француздар 2?3-ш?р карапты берг? еб?р?) ??м я?ы экспедиция башында капитан Кукты ?уйыр?а ?арар ител?, уны? у?ыштары Англияла ?ур т?ь?ир ит?. Адмиралтейство был эш мен?н шул тиклем ашы?а, хатта Кук?а беренсе с?й?х?те тура?ында ентекле отчет т???п б?тк?с ?с йыллы? й??????н ?у? ял ите? ?с?н тик ?с а?на ва?ыт бирел? (1771 йылды? декабренд?).

?ис шик?е?, бы?а Король й?м?и?те л? шулай у? яр?ам ит? ? ул ярым х?к?м?т ойошма?ы була ??м й?м?и?тт? ?е??тле к?ск? эй? була; шул ва?ытты? т?п географтары, бигер?к т? Александер Далримпл, колонизациялау ?с?н яра?лы ?ур К?нья? материкты? идея?ына ышаныу?арын дауам ит?. Кук к?нд?лект?ренд? ??ене? инструкцияларын былай ??р?тл?й:

3 июлд? Плимут каналында ≪Резолюшн≫ ≪Эдвенчур≫ мен?н осраша. Унан алда кис бе? канал ?ыу?арында лорд Сандвич мен?н осрашты?. ≪Глори≫ фрегаты ??м ≪Азард≫ к?м??е о?атыуында?ы ≪Огаста≫ яхта?ында ул адмирал верфтарын урап ?тте.

Бе? у?а ун ете атыу мен?н салют бир?ек. Лорд Сандвич ??м сэр Хью Пеллизер ≪Резолюшн?а≫ килде ??м бе??е? у?ышлы юлланыу тура?ында я?ы, ????рене? был юлы ?у??ы х?ст?рлект?рен к?р??тте. Карапты? алы? й????г? тулы?ынса мине? талаптар?а ярашлы ??ер ик?нен ш?хс?н тикшерерг? тел?нел?р.

Плимутта мин 25 июнд? ?ул ?уйыл?ан инструкцияны алдым. Был инструкцияла ми?? ≪Эдвенчур?ы≫ ??емде? ет?кселегем а?тына алыр?а, кисекм??т?н Мадейр утрауына барыр?а, унда шарап мен?н запасланыр?а ??м Добрая Надежда моронона юлды дауам итерг? ?ушыл?ан. Артабан й???? ?с?н запастар?ы к?р?к-яра?тар мен?н тулыландырып, мин Буве м??л?м?тт?ре буйынса 54° к?нья? ки?лект? ??м 11°20' к?нсы?ыш о?онло?та ят?ан Сирконсисьон моронон табыу буйынса к?нья??а й?н?лерг? тейеш булам. Был иорондо тап?ас, мин уны? к?нья? материкты? ?л?ш? (уны? барлы?ы тура?ында элект?н ли?ге?сел?р ??м георгафтар б?х?с алып бар?ан) й?ки са?ыштырмаса ?ур булма?ан утрау?ы? осо ик?нлеген билд?л?рг? тейеш булам. Беренсе осра?та я?ы асыл?ан ер??р?е навигация практика?ы ??м сау?а ихтыяждарын ??м ф?н ?с?н бындай тикшерене???р?е? ???ми?тен к?? у?ында тотоп ентекле ?йр?не? к?р?к. ?г?р ?? был ер??р?? й?ш??сел?р бул?а, мин ерле хал?ыны? ?анын билд?л?рг?, халы?ты? характеры, ??р?ф-????те тура?ында м??л?м?тт?р йыйыр?а ??м улар мен?н ду?тарса м?н?с?б?т булдырыр?а тейеш. Б?т? осра?тар?а ла урында?ы халы??а ?арата х?ст?рлек к?р??терг? к?р?к.

Й? к?нсы?ыш, й? к?нбайыш й?н?лешт?, й? ??емде? ?арама??а барып, к?нья?та я?ы территориялар?ы асыу ?с?н б?т? к?с?мд? ?алыр?а тейеш. Шул у? м?лд? ю?ары ки?лекте к?? у?ында тотор?а ??м бе??е? запастар, команданы? ?аулы? торошо ??м караптар?ы? торошо етк?н тиклем к?нья? полюс?а й???р к?р?к. ??р х?лд? бортта Англия?а кире у?ышлы ?йл?неп ?айтыу ?с?н етерлек а?ы?-т?лекте? булыуы м??им. Икенсе осра?та, ?г?р ?? Сирконсисьон мороно утару?ы? ?л?ш? була ?ал?а, мин уны? те??л урынлашыуын билд?л?рг? тейеш. ?у?ынан мин уны табаммы ?лл? ю?мы, К?нья? материкты асыу буйынса ?м?т бул?анда к?нья??а ?арай курсты тотор?а тейеш. Шул са?та мин курсты к?нсы?ыш?а ?арай алыр?а ??м к?нья? ярымшар?ы? билд??е? ?л?шт?рене? асылма?ан ер??рен ??л?? буйынса тикшерерг? тейеш.

К?нья? полюс?а я?ын ю?ары ки?лект?р?? й???п, мин ер шары тир?л?й урап ?терг?, Добрая Надежда моронона ?йл?неп килерг?, ? унан Спидхед?а барыр?а тейеш.

?г?р ю?ары ки?лект?р?? йылды? у?ай?ы? ва?ытында х??ефле бул?а, мин кешел?рг? ял бирерг? ??м суднолар?ы й?н?те? ?с?н ва?ытлыса т?нья?тара? урынлаш?ан алдан ?айлан?ан урын?а кил? ала инем. ?мм? инструкция был пункттан т??ге м?мкинлект? ?к караптар?ы? я?ынан к?нья??а ?арай юлланыуын талап ит?. ?г?р ?? ≪Резолюшн≫ юлда ??л?к бул?а, й?????е ≪Эдвенчур?а≫ дауам итерг? к?р?к була.

Был инструкцияны? к?серм??ен ?улланма ке?ек ??м тайпылыш?ы? баш?арыу ?с?н капитан Фюрно?а бир?ем. Караптар?ы? к?т?лм?г?н айырылып ките?е осра?ында мин я?ында?ы ??м артабан?ы осрашыу?ар ?с?н пункттар билд?л?нем: беренсе осрашыу Мадейр утрауында, икенсе?е ? Сантьягу утрауында?ы Порту-Прайяла, ?с?нс??? ? Добрая Надежда морононда, д?ртенсе?е ? Я?ы Зеландия яр?ары буйында булыр?а тейеш.

Плимутта бул?ан са?та астрономдар Уолс ??м Бейли Дрейк утрауында карап хронометр?арыны? д?р??л?г?н тикшере? ?с?н к???те???р алып бар?ы. Улар Дрейк утрауыны? 50°21’30" т?нья? ки?лект? ??м 4°20' к?нбайыш о?онло?та ятыуын билд?л?нел?р. Гринвик меридиан бе??е? тарафтан башта?ы тип ?абул ителде, ??м унан артабан к?нсы?ыш, шулай у? к?нбайыш ярымшар?а 180° тиклем о?онло?тар ?аналды.

Экспедиция составы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Экспедиция башлы?ына т?п кандидаттар Джеймс Кук ??м Джозеф Банкс була. Эксепдиция?а ??ерлек барышында Адмиралтейство ??м Банкс ара?ында килешм??с?нлект?р килеп сы?а, ??м ????мт?л? Банкс экспедицияла ?атнашыу?ан баш тарта. Экспедицияны? ет?ксе?е ?абаттан Джеймс Кук була. Экспедиция?а ике карап ? флагман ролен баш?арыусы 462 тонна ауырлы?та?ы ≪Резолюшн≫ ??м 350 тонна ауырлы?та?ы ≪Эдвенчур≫ карабын б?л?л?р. ≪Резолюшнда≫ капитан булып Кук ??е, ≪Эдвенчур?а≫ ? Тобиас Фюрно тора. ≪Резолюшнда≫ лейтенанттар Джон Купер, Ричард Пикерсгилл ??м Чарльз Клерк була.

Экспедицияла натуралистар Иоганн Рейнхольд ??м Георг Форстеры (аталы-уллы), астрономдар Уильям Уэллс ??м Уильям Бэйли, р?ссам Уильям Ходжес ?атнаша.

Экспедиция барышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

≪Резолюшн≫ ??м ≪Эдвенчур≫ Матавай ?улты?ында(Таити). Картина. Авторы: Уильям Ходжес, 1776
≪Резолюшн≫. Картина. Авторы ? Джон Мюррэй, 1907

1772 йылды? 13 июленд? караптар Плимуттан сы?а. 1772 йылды? 30 октябренд? Кейптаун?а килг?с, экспедиция?а ботаник Андерс Спаррман ?ушыла. 22 ноябр?? караптар, к?нья??а курс алып, Кейптаунды ?алдыралар. Ике а?на дауамында Кук бер утрау?ы, ? Буве т??ге тап?ыр к?рг?н ер?е э?л?й, ?мм? уны? координаталарын аны? билд?л?й алмай. Я?ынса, утрау Добрая Надежда морононан 1700 миль к?нья?тара? урынлаша. Э?л????р ????мт? бирм?й, ??м Кук к?нья??а юллана.

1773 йылды? 17 ?инуарында караптар (тарихта беренсе тап?ыр) К?нья? поляр т???р?ген ки?еп ?т?. 1773 йылды? 8 февраленд? шторм ва?ытында, караптар к?ремлект?н ситк? сы?а ??м бер-бере?ен ю?алта. Бынан ?у? капитандар?ы? эш ите?е т?б?нд?гес? була.

  1. Кук ≪Эдвенчур?ы≫ табыр?а маташып, ?с к?н дауамында й???п й?р?й. Э?л????р ????мт??е? була ??м ≪Резолюшн≫ 60-сы параллелг? тиклем к?нья?-к?нсы?ыш?а ?арай курс ала, ?у?ынан к?нсы?ыш?а борола ??м был курста 17 март?а тиклем ?ала. Ошонан ?у? Кук Я?ы Зеландия?а курс ала. Экспедиция 6 а?на Томанлы ?улты?ында якор?а тора, был ?улты?ты? тикшерене???рен ?тк?р? ??м к?с туплай, шунан ?у? ю?алыу осра?ында алдан ??йл?шелг?нс? осрашыу урынына - Шарлотта ?улты?ына й?н?л?.
  2. Фюрно Тасманияны? Австралия материгыны? ?л?ш? ?лл? ??аллы утрау мик?нен асы?лау ма?сатында Тасмания утрауыны? к?нсы?ыш яры буйына й?н?л?, ?мм? у?ыш?а ирешм?й, Тасмания Австралияны? ?л?ш? тип хаталы ?арар ит?. ?у?ынан Фюрно ≪Эдвенчур?ы≫ Шарлотта ?улты?ына осрашыу урынына й?н?лт?.

1773 йылды? 7 июненд? караптар Шарлотта ?улты?ынан сы?а ??м к?нбайыш?а й?н?л?. ?ыш?ы ай?ар?а Кук Тымы? океанды? Я?ы Зеландия?а я?ын ят?ан ?? ?йр?нелг?н райондарын тикшере? мен?н ш???лл?нерг? тел?й. ?мм? ≪Эдвенчур?а≫ ту?ланыу режимы бо?олоу мен?н б?йле з??ге ки?кенл?ше?е ар?а?ында Таити?а барыр?а тура кил?. Таити?а команда рационына к?п емеш-ел?к кертел?, шулай итеп б?т? з??ге мен?н ауырыусылар?ы дауалар?а м?мкин була.

Таити?ан ?у? Кук Хуахине утрауына бара, унда 300 сус?а ?атып ала. Утрау кешел?ре ??м улар?ы? башлы?ы мен?н ??йб?т м?н?с?б?тт?р булдырыл?а ла, экспедицияны? ?ай?ы бер а?залары был утрау?а ен?й?тсел?р?е? ??ж?мен? дусар була. Шулай, 6 сентябр?? матрос Спарман талана ??м ту?мала, Кук ??е л? ??ж?м ите? ?ур?ынысына юлы?а. 7 сентябр??, й???п ките? алдынан, экспедиция?а я?ында?ы Ульетеа утрауы кеше?е Омай ?ушыла, унда Кук Хуахине утрауынан ?у? ?апыл барыр?а йыйын?ан була.

Ульетеа утрауын шул у? к?нд?? кисенд? к?р?л?р. Был утрау?а шул у? к?л?мд? сус?а ?атып алалар, улар?ы? д?й?м ?аны, Кук ба?алауынса, 400 баш?а ет?. Ульетеа утрауында Кук ??е мен?н Эдидей исемле та?ы бер утрау кеше?ен ала.

Кук бар?ан артабан?ы утрау?ар Эуа ??м Тонгатабу була, улар?ы? кешел?ре Кукты ??ене? алса?лы?ы мен?н та? ?алдыра, Кук я?ында?ы ?с?нс? утрау мен?н берг? был утрау?ар?ы Ду?лы? утрау?ары тип атай. Был атама, артабан р?сми статусын ю?алтып, ?лег? тиклем ?улланыла.

Я?ы Зеландияны? почта марка?ында Капитан Джеймс Кук ? с?й?х?тсе, тикшерене?се ??м картограф 1940 ,

Ду?лы? утрау?арынан ?у? Я?ы Зеландия яр?арында караптар шторм?а эл?г? ??м я?ынан айырыла. Кук бо?а?ында штормды? ту?тауын к?т?п, ≪Резолюшн≫ алдан килешелг?н осрашыу урынына, Шарлотта ?улты?ына ?йл?неп ?айта, ?мм? ≪Эдвенчур≫ бында ?аман да булмай. ?с а?на к?т?? ва?ытында инглизд?р урында?ы халы? ара?ында каннибализм к?ренешт?ре ша?иты була.

≪Эдвенчур?ы≫ к?т?п ала алма?ас, Кук яр?а капитан Фюрно ?с?н я?ыу ?алдырып, к?нья??а юл ала. Я?ыу?а Кук поляр ди?ге???рен?н ?айт?андан ?у? бараса? урындарын билд?л?й, ??м Фюрно?а й? осрашыр?а тырышыр?а, й? Англия?а ?айтыр?а т??дим ит?. ≪Эдвенчур≫ Шарлотта ?улты?ына Кук й???п китк?нд?н ?у? бер а?на тиг?нд? кил?. 1773 йылды? 17 декабренд? ????тт?н тыш ва?и?а була ? яр?а я?ы й?шелс?л?р артынан еб?релг?н ике боцман ет?кселегенд?ге ?иге? матрос ?лтерел? ??м утрау кешел?ре тарафынан ашала. Капитан Фюрно Англия?а ?айтыр?а ?арар ит? (к?р??е?, килеп сы??ан х?л ар?а?ында). Икенсе к?нд? ?к (18 декабр??) Фюрно Я?ы Зеландияны ташлап кит? ??м Кейптаун?а юллана. А?ы?-т?лек запасын тулыландырып ??м Кук?а я?ыу ?алдырып, Фюрно Англия?а ?айта.

Кук ?абаттан поляр ?ыу?арына кит? ??м 1773 йылды? 21 декабренд? икенсе тап?ыр К?нья? поляр т???р?ген ки?еп ?т?. 1774 йылды? 30 ?инуарында ≪Резолюшн≫ 71° 10' к?нья? ки?лекк? етк?с, юлды тотош ди?ге? бо?о ?аплай. Был Кукты? б?т? с?й?х?те ва?ытынд?ы и? ю?ары к?нья? н?кт??е була.

Пасха ??м (1774 йылды? 12 марты) ??м Маркиз утрау?арына (1774 йылды? 7 апреленд?), ≪Резолюшн≫ 1774 йылды? 22 апреленд? я?ынан Таити яр?арына я?ынлаша. Бында Кук Таити хал?ыны? к?рше Муреа утрауы кешел?ре мен?н ?у?ыш?а ??ерл?не?ен? ша?ит була. Экспедиция?а бигер?к т? Таити ди?ге? флоты йо?онто я?ай, уны Кук журналында былай тип ??р?тл?й:

Флот 160 х?рби суднонан ??м а?ы?-т?лек припастары ?с?н 150 суднонан тора. Х?рби суднолар?ы? о?онло?о 40-тан алып 50 фут?а тиклем т?шкил ит?. Улар?ы? мороно ??т?нд? платформалар урынлаш?ан, унда тулы ?ораллан?ан х?рби??р тора. Ишк?ксел?р а?та платформалар?ы тотоп тороусы ба?аналар ара?ында ултыра. Шулай итеп, был платформалар тик ?у?ыш ?с?н т???йенл?нг?н. ?ур суднолар?а ?ыр?ышар кеше, ? б?л?к?й суднолар?а ?иге?еш?р кеше ултыра. Мин Таити флотында б?т??е 7700 кеше тор?анын ?ананым, ?мм? к?п офицер?ар был ?анды ?? тип и??пл?нел?р. Б?т? суднолар т?рл? т??т?ге флагтар мен?н би??лг?н ??м ул ?ыу?ар?а бе? к?рерг? ?м?т итм?г?н ?ур тамашаны булдыр?ы. Алдан бер-бере?е мен?н ?ушыл?ан ике ?ур х?рби суднонан тор?ан адмирал карабы бара. Унда флот мен?н ет?кселек ите?се оло й?шт?ге ?ыйыу й??л? адмирал Товга бара.

Таити?ан ?у? Кук посетил Хуахине ??м Раиатеа утрау?арын, Ду?лы? утрау?арына бара. Фиджи утрау?арында экспедиция аборигендар мен?н бер нис? тап?ыр б?релешеп ала. Танна утрауында (Фиджи утрауыны?) а?ы?-т?лек запастары тулыландырыла.

1774 йылды? 3 сентябренд? Я?ы Каледония асыла. 1774 йылды? 18 октябренд? Кук Шарлотта ?улты?ында ?с?нс? тап?ыр якор?а тора ??м унда 10 ноябрг? тиклем була.

1774 йылды? 10 ноябренд? экспедиция Тымы? океан аша к?нсы?ыш?а юллана, 17 декабр?? Магеллан бо?а?ына ет?. Атлантик океанда инде К?нья? Георгия асыла, ?мм? был юлы Антарктида?а барып ете? м?мкин булмай.

1775 йылды? 21 мартында Кук Кейптаун?а ремонт ?с?н ?йл?неп ?айта, унда капитан Фюрно ?алдыр?ан я?ыу?ы ала. Кейптаундан ≪Резолюшн≫ туранан-тура Англия?а й?н?л? ??м 1775 йылды? июленд? Спитхед?а кил?.

Экспедиция ????мт?л?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тымы? океанда бер нис? р?т утрау?ар ??м архипелагтар асыла.

К?нья? ки?лект?р?? нинд?й?ер ???ми?тле ер??р булмауы и?батлана ??м, шу?а к?р? был й?н?лешт? э?л????р?е дауам ите??е? м???н??е ю?.

Реаль к?нья? материк ? Антарктида ? асылма?а ла, ??р х?лд? уны? колониаль экспансия ?с?н фай?а?ы? булыуы билд?л?н?.

?с?нс? й???? (1776?1779 годы) [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Экспедиция ма?саттары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Адмиралтейство тарафынан Кукты? ?с?нс? экспедиция?ы алдында ?уйыл?ан т?п ма?сат, ? Т?нья?-к?нбайыш ?те? юлын ? Т?нья? Америка континентын ки?еп ?те?се ??м Атлантик ??м Тымы? океандар?ы тоташтырыусы ?ыу юлын асыу тора.

Экспедиция составы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Экспедиция?а, элекке ке?ек ?к, ике карап ? флагман ≪Резолюшны≫ (462 тонна ауырлы?та?ы, 32 пушкалы), унда Кук донъя тир?л?й икенсе с?й?х?тен баш?ар?айны, ??м 350 тонна ауырлы?та?ы 26 пушкалы ≪Дискавери≫ б?лен?. ≪Резолюшнда≫ капитан ??е Кук була, ≪Дискавери?а≫ ? Чарльз Клерк, ул Кукты? т??ге ике с?й?х?тенд? ?атнаш?айны. Джон Гор, Джеймс Кинг, Джон Уильямсон ≪Резолюшнда≫ капитанды? беренсе, икенсе ??м ?с?нс? яр?амсылары була. ≪Дискавери?а≫ беренсе яр?амсы Джеймс Берни, икенсе?е ? Джон Рикмен була. Р?ссам сифатында экспедицияла Джон Уэббер эшл?й.

Экспедиция барышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Джеймс Кукты? ?ыны, Ваимиа, Кауаи утрауы (Гавайя утрау?ары)
Капитан Кук мемориалыны? арт я?ында?ы я?ыу, Ваимиа, Кауаи утрауы (Гавайские о-ва)
≪Капитан Кукты? ?леме≫. Шон Лайнхэн картина?ы
Джеймс Кук ?лтерелг?н урында обелиск, Кеалакекуа (бухта)
Карнелд? Джеймс Кук?а арнал?ан обелиск (Сидней яны ?аласы?ы)

Англиянан караптар айырым кит?: ≪Резолюшн≫ Плимуттан 1776 йылды? 12 июленд?, ≪Дискавери≫ 1 августа сы?а. Кейптаун?а юлда Кук Тенерифе утрауына бара. Кук 17 октябр?? Кейптаун?а килг?с, ≪Резолюшнды≫ бортыны? тышлы?ыны? торошо насар бул?ас, ремонт?а ?уыр?а к?р?к була. 1 ноябр?? Кейптаун?а килг?н ≪Дискавери?а≫ шулай у? ремонт я?ала.

1 декабр?? караптар Кейптаундан сы?а. 25 декабр?? Кергелен утрауына баралар. 1777 йылды? 26 ?инуарында караптар Тасмания?а я?ынлаша, унда ?ыу ??м утын запасын тулыландыралар.

Я?ы Зеландиянан караптар Таити?а юллана, ?мм? ?аршы ел ар?а?ында Кук курсты ??г?ртерг? ??м башта Ду?ды? утрау?арына барыр?а м?жб?р була. Таити?а Кук 1777 йылды? 12 авгусында кил?.

1777 йылды? 7 декабренд? караптар Т?нья? ярымшар?а юллана, экватор?ы 22 декабр?? ки?еп ?т?. Ике к?нд?н ?у?, 24 декабр??, Раштыуа утрауы асыла. Был утрау?а булып, экспедиция ?ояш тотолоуын к???т?.

1778 йылды? 18 ?инуарында Гавайя утрау?ары асыла, улар?ы Кук Адмиралтейство лордтарыны? бере?е Сандвич исеме мен?н атай. Был исем XX быуатты? урта?ына тиклем ?улланыла [4] .

Гавайяла экспедиция 2 февралг? тиклем була, к?с туплай ??м т?нья? ки?лект?рг? й???п ките? ?с?н ??ерл?н?, ?у?ынан т?нья?-к?нсы?ыш?а, Т?нья? Американы? к?нбайыш яры буйына юл тота. Был юлда караптар шторм?а эл?г? ??м ?л?шл?т? зыян (≪Резолюшн≫ бизань-мачта?ын ю?алта).

1778 йылды? 30 мартында караптар Тымы? океан я?ынан Ванкувер утрауына ине?се о?он ??м тар Нутка ?улты?ында ремонт?а ту?тай. 26 апрелд?, ремонтты тамамлап, улар Нутка ?улты?ынан сы?а ??м Т?нья? Америка яры буйлап т?нья??а кит?. ?мм? Аляска яр?ары эрг??енд? та?ы ла ремонт ?с?н ту?талалар, с?нки ≪Резолюшн?а≫ ?ыу ны? а?ып ин?.

Август башында караптар Беринг бо?а?ы аша ?т?, Т?нья? поляр т???р?ген ки?еп ?т? ??м Чукот ди?ге?ен? ин?. Бында улар тотош бо? ?ырына тап була. Т?нья??а юлды дауам ите? м?мкин булмай, ?ыш я?ынлаша, шу?а к?р? Кук к?нья?ыра? ки?лект?р?? ?ышты ?тк?ре? ни?тенд? караптар?ы кирег? бора.

1778 йылды? 2 октябренд? Кук Алеут утрау?арына ет?, бында ул рус с?н???тсел?рен осрата, улар у?а Беринг экспедиция?ы т???г?н ????рене? карта?ын т??дим ит?. Рус карта?ы Кук карта?ына ?ара?анда к?пк? тулыра? була, унда Кук?а билд??е? бул?ан утрау?ар була, ? Кукта я?ынса билд?л?нг?н к?п ер??р?е? ?ы?ылмалары ю?ары те??ллек ??м ентекле к?р??телг?н була. Кукты? был картаны я?ынан т?ш?р?п, Азия мен?н Американы айырып тороусы бо?а??ы Беринг исеме мен?н атауы билд?ле.

1778 йылды? 24 октябренд? караптар Алеут утрау?арын ?алдыра ??м 26 ноябр?? Гавайя утрау?арына кил?, ?мм? караптар ?с?н у?айлы тороу урыны тик 1779 йылды? 16 ?инуарында ?ына табыла. Утрау кешел?ре ? гавайялылар ? караптар тир?л?й к?п ?анда туплана; Кук ??ене? я?ыу?арында улар?ы? ?анын бер нис? ме? тип ба?алай. ?у?ыра? утрау кешел?рене? экспедиция?а ?арата ю?ары ?ы?ы??ыныуын улар?ы? Кукты ????рене? бер алла?ы итеп ?абул ите???ренд? ик?нлеге асы?лана. ?мм? экспедиция а?залары ??м гавайялылар мен?н башта?ы я?шы м?н?с?б?тт?р ти? бо?ола башлай; к?н ?айын гавайялылар?ы? урлашыуы арта, ? урлан?ан ?йбер?е ?айтарыу ар?а?ында килеп сы??ан б?релешт?р ки?кенл?ш? бара.

Х?лде? ки?кенл?ш? барыуын тойоп, Кук 4 февралд? ?улты?тан кит?, ?мм? ти???н башлан?ан шторм ≪Резолюшн?а≫ едти зыян килтер? ??м 10 февралд? караптар ремонт ?с?н кире ?йл?н? (я?ында баш?а якорь тороу урыны булмай). Парустар?ы ??м такелажды? ?л?ш?н ремонт ?с?н яр?а сы?аралар. Гавайялылар?ы? экспедиция?а ?арата м?н?с?б?те асы?тан-асы? дошмандарса була. Тир? я?та к?п ?ораллан?ан кешел?р к?рен?. Улар?ы? ?аны арта. Урлашыу?ар ?а арта. 13 февралд? ≪Резолюшн≫ палуба?ынан ?ып?ыуыр?ы урлай?ар. Улар?ы кире ?айтарыу ????мт??е? була ??м б?релеш мен?н тамамлана.

Икенсе к?нд?, 14 февралд?, ≪Резолюшндан≫ баркас урлана. Урлан?ан м?лк?тте ?айтарыу ма?сатында Кук урында?ы башлы?тар?ы? бере?е Каланиопаны борт?а аманат сифатында ала. Лейтенант Филипс ет?кселегенд? ун ди?ге? пехота?ынан тор?ан ?ораллан?ан кешел?ре мен?н яр?а сы?ып, ул башлы?ты? торла?ына кил? ??м уны карап?а са?ыра. Т??димде ?абул итеп, Каланиопа инглизд?р артынан эй?р?, ?мм? яр ситен? етк?с, ?атыныны? ?г?т?н? к?неп, артабан барыу?ан баш тарта.

Шул у? ва?ытта яр?а бер нис? ме? гавайялы йыйыла, улар Кукты ??м уны? кешел?рен ?ыу?а ?ы?ыры?лап, уратып ала. Улар ара?ында инглизд?р?е? бер нис? гавайялыны ?лтере?е тура?ында х?б?р тарала (капитан Кукты? к?нд?легенд? ??р?тл?нг?н ва?и?алар?а тиклем лейтенант Рикменды? кешел?ре бер ерле кешене ?лтере?е тура?ында телг? алына), ??м был имеш-мимешт?р, шулай у? Кукты? т?ртибе халы? т?рк?м?н дошмандарса эш ите??е? башланыуына эт?р?. Алышта Кук ??е ??м д?рт матрос ??л?к була, ?ал?андары карап?а сиген?. Ул ва?и?алар тура?ында ша?иттар?ы? бер нис? ?аршылы?лы м??л?м?тт?ре бар, улар буйынса нисек булыуы тура?ында фекер й?р?т?? ?атмарлы. Етерлек ким?лд? тик шуны ?йтерг? м?мкин, инглизд?р ара?ында паника башлана, команда тырым-тыра?ай шлюпка?а сиген?, ??м ошо ы?ы-зы?ыла Кук гавайялылар тарафынан ?лтерел? (сама мен?н елк??ен? ???г? с?нселеп). Лейтенант Кингты? к?нд?леген?н:

≪Кукты? йы?ылыуын к?реп, гавайялылар е?е?ле ?ыс?ыралар. Шунда у? уны? к?????ен яр?а ??йр?п сы?аралар, ??м уны уратып ал?ан халы? т?рк?м?, т??ем?е?лек мен?н бер-бере?ен?н х?нй?р?е тартып алып, уны с?нскел?й башлай, с?нки ??р бере?е уны ю? ите??? ?атнашыр?а

Шулай итеп, 1779 йылды? 14 февраленд? 50 й?шлек капитан Джеймс Кук Гавайя утрау?ары кешел?ре тарафынан ?лтерел?. Капитан Клерк ??ене? к?нд?легенд? ?г?р Кук ме?л?г?н халы? т?рк?м? алдында асыу килтерерлек т?ртибен?н баш тарт?а, б?хет?е? осра? булма? ине, тип ра?лай.

Д?й?м ал?анда, ?г?р Кук тулы?ынса ди?ге? пехота?ы ?алдаттарыны? к?р?к са?та ерле кешел?р?е мушкет уты мен?н ген? ?ыуып, утрау хал?ы уратып ал?ан кешег? яза бирерг? маташма?а, был х?л а?ты? сикк? барып етм??ен? мин ны? ышанам. Бындай фекер, ?ис шик?е? донъяны? т?рл? ?л?шт?ренд?ге т?рл? индеец халы?тары мен?н аралашыу т?жриб??ен? ниге?л?нг?н, ?мм? ?леге б?хет?е? ва?и?алар был осра?та был фекер?е? хаталы ик?нен к?р??тте.

Ерле кешел?р ул тиклемг? барып етм?? ине, ?г?р капитан Кук, ?кенеск? ?аршы, улар?а атып еб?рм??? тиг?н т?пл? д?лилд?р бар: бы?а тиклем бер нис? минут элек улар ?алдаттар?а яр?а?ы шлюпкалар тор?ан урын?а барыу ?с?н юлды аса, (был турала мин телг? алдым), шулай итеп капитан Кук?а гавайялылар?ан ките? ?с?н м?мкинлек бирерг? маташалар.

Лейтенант Филипс ?????рен? ?ара?анда, гавайялылар инглизд?р?е? карап?а ?айтыу?арына ?амасаулар?а, бигер?к т? ??ж?м итерг? йыйынмай?ар, ? йыйыл?ан халы?ты? к?плеге улар?ы? королд?рене? я?мышы тура?ында боросолоуы мен?н а?латыла (Кукты? Каланиопаны карап?а са?ырыу ма?сатын к?? у?ында тот?анда, ниге??е? т?гел).

Кукты? ?лемен?н ?у? эксепдиция начальнигы вазифа?ы ≪Дискавери?ы?≫ капитаны Чарльз Клерк?а к?с?. Клерк Кукты? к?????ен тыныс юл мен?н ?айтарыу?ары ?с?н тырыша. У?ыш?ы?лы??а осрап, ул х?рби операция ?тк?рерг? бойора, уны? барышында пушкалар ышы?ы а?тында десант яр буйы торла?тарын б?тк?нсе яндыра ??м гавайялылар?ы тау?ар?а ?ыуа. Ошонан ?у? гавайялылар ≪Резолюшн?а≫ ун фунт ит мен?н а??ы я?а?ы булма?ан кеше башы ?алын?ан к?рзинде еткер?. 1779 йылды? 22 февраленд? Кук к?????ене? ?алды?тары ди?ге??? ерл?н?. Англия?а караптар 1780 йылды? 7 октябренд? кире ?айта.

Экспедиция ????мт?л?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Экспедицияны? т?п ма?саты? К?нбайыш ?те? урынын асыу ? ?т?лм?й. Гавайя утрву?ары, Раштыуа утрауы ??м баш?а утрау?ар асыла.

Х?тер [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Бо?а??ан тыш, с?й?х?тсе х?рм?тен? Тымы? океанда архипелаг атала; архипелаг исемен рус с?й?х?тсе?е ди?ге?се Иван Крузенштерндан ала, с?нки Кук ??е название К?нья? т?рк?м? утрау?арында 1773 йылдан 1775 йыл?а тиклем була.
  • Б?й?к инглиз с?й?х?тсе?е исеме мен?н Я?ы Зеландияны? и? бейек т?б??е атала ? К?нья? утрау?ы? к?нбайыш ?л?ш?нд? урынлаш?ан Я?ы Зеландия К?нья? Альптарында?ы Кук тауы (маори атама?ы ? Аораки).
  • Джеймс Кук командалы? итк?н беренсе карап ≪Индевор≫ мен?н Аполлон-15 йы?ан карабыны? команда модуле атала. Уны? осошо барышында кешел?р д?ртенсе тап?ыр Ай?а т?ш?. Шундай у? исемде йы?ан караптарыны? бере?е атала.
  • Джеймс Кукт?? ?леме мен?н б?йле популяр миф?а ?ылтанып, Владимир Высоцкий 1971 йылда ≪Одна научная загадка, или почему аборигены съели Кука≫ шаян йыр я?а, унда Австралия хаталы телг? алына.
  • 1935 йылда Халы?-ара астрономия союзы Джеймс Кукты? исеме мен?н Ай?ы? к?ренеп тор?ан я?ында?ы кратер?ы атай.

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Кук, Джеймс. Глава 1-3 // Плавание на ≪Индеворе≫ в 1768?1771 годах
  2. Кук, Джеймс. Глава 1-3 // Плавание на ≪Индеворе≫ в 1768?1771 годах
  3. Маклин А. Капитан Кук ? М.: Центрполиграф, 2001. ? ISBN 5-227-01197-4
  4. Гавайи (Сандвичевы острова) // Карта Тихого океана (Масштаб 1 : 30 млн). Атлас командира РККА. М.: Изд. 7 отдела Генерального штаба РККА, 1938. Лист. 8.

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Кук, Джемс // Брокгауз ??м Ефронды? энциклопедик ???леге : 86 томда (82 т. ??м 4 ??т?м? том). ? СПб. , 1890?1907.   (рус.)
  • Жорж Блон . Великий час океанов: Тихий. ? М .: Мысль, 1980. ? 205 с.
  • Вернер Ланге Пауль . Горизонты Южного моря: История морских открытий в Океании. ? М .: Прогресс, 1987. ? 288 с.
  • Владимиров В. Н. Джеймс Кук. ? М .: Журнально-газетное объединение, 1933. ? 168 с. (Жизнь замечательных людей)
  • Януш Вольневич . Красочный пассат или странствия по островам южных морей. ? М .: Наука, Гл. редакция восточной литературы, 1980. ? 232 с. ? Серия ≪Рассказы о странах Востока≫.
  • Георгий Иванович Кублицкий По материкам и океанам. Рассказы о путешествиях и открытиях. ? М .: Детгиз, 1957. ? 326 с.
  • Кук Джеймс. Плавание на ≪Индеворе≫ в 1768?1771 гг. Первое кругосветное плавание капитана Джемса Кука. ? М .: Географгиз, 1960.
  • Кук Джеймс. Второе кругосветное плавание капитана Джеймса Кука. Плавание к Южному полюсу и вокруг света в 1772?1775 гг. ? М .: Мысль, 1964. ? 624 с.
  • Кук Джеймс. Третье плавание капитана Джеймса Кука. Плавание в Тихом Океане в 1776?1780 гг. ? М .: Мысль, 1971. ? 638 с.
  • Алистер Маклин . Капитан Кук. ? М .: Наука, Гл. редакция восточной литературы, 1976. ? 136 с. ? Серия ≪Путешествия по странам Востока≫.
  • Яков Михайлович Свет . Мореплаватель туманного Альбиона. ? М .: Географгиз, 1963. ? 80 с. ? Серия ≪Замечательные географы и путешественники≫.
  • Яков Михайлович Свет . Джемс Кук. ? М .: Мысль, 1979. ? 110 с. ? Серия ≪Замечательные географы и путешественники≫.
  • Милослав Стингл. Очарованные Гавайи. ? М .: Наука, Гл. редакция восточной литературы, 1983. ? 332 с. ? Серия ≪Рассказы о странах Востока≫.
  • Милослав Стингл. Приключения в Океании. ? М .: Правда, 1986. ? 592 с.
  • Милослав Стингл. Таинственная Полинезия. ? М .: Наука, Гл. редакция восточной литературы, 1991. ? 224 с.
  • Георг Форстер. Путешествие вокруг света. ? М .: Наука, Гл. редакция восточной литературы, 1986. ? 568 с.
  • Николай Корнеевич Чуковский Водители фрегатов. Книга о великих мореплавателях. ? М .: Детская литература, 1985. ? 479 с.
  • The Journals of Captain James Cook on His Voyages of Discovery. ? Cambridge University Press, 1968. ? Vol. I: The Voyage of the Endeavour 1768?1771.
  • Beaglehole John Cawte. The Life of Captain James Cook. ? A & C Black, 1974. ? ISBN 978-0713613827 .
  • Collingridge Vanessa. Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History's Greatest Explorer. ? Ebury Press, 2003. ? ISBN 978-0091888985 .
  • Fernandez-Armesto Felipe. Pathfinders: A Global History of Exploration. ? W.W. Norton & Company. ? ISBN 978-0393062595 .
  • Fisher Robin. Captain James Cook and his times . ? Taylor & Francis. ? ISBN 978-0709900504 .
  • Hayes Derek. Historical Atlas of the Pacific Northwest: Maps of exploration and Discovery . ? Sasquatch Books. ? ISBN 978-1570612152 .
  • Horwitz Tony. Blue Latitudes: Boldly Going Where Captain Cook Has Gone Before. ? Bloomsbury. ? ISBN 978-0747564553 .
  • Hough Richard. Captain James Cook. ? Hodder and Stoughton. ? ISBN 978-0340825563 .
  • Kemp Peter. The Oxford Companion to Ships and the Sea. ? OUP. ? ISBN 978-0198606161 .
  • Kippis Andrew. Narrative of the voyages round the world, performed by Captain James Cook; with an account of his life during the previous and intervening periods . 2012 йыл 26 апрель архивлан?ан .
  • McLynn Frank. Captain Cook: Master of the Seas. ? Yale University Press. ? ISBN 978-0300114218 .
  • Moorehead Alan. Fatal Impact: An Account of the Invasion of the South Pacific, 1767?1840. ? H Hamilton. ? ISBN 978-0241907573 .
  • Obeyesekere Gananath. The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific. ? Princeton University Press. ? ISBN 978-0691057521 .
  • Obeyesekere Gananath. The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific. ? Princeton University Press. ? ISBN 978-0691057521 .
  • Rigby Nigel. Captain Cook in the Pacific. ? National Maritime Museum, London. ? ISBN 978-0948065439 .
  • Robson John. The Captain Cook Encyclopædia. ? Random House Australia. ? ISBN 978-0759310117 .
  • Robson John. Captain Cook's War and Peace: The Royal Navy Years 1755?1768. ? University of New South Wales Press. ? ISBN 978-1742231099 .
  • Sahlins Marshall David. Islands of history. ? University of Chicago Press. ? ISBN 978-0226733586 .
  • Sahlins Marshall David. How "Natives" Think: About Captain Cook, for example. ? University of Chicago Press. ? ISBN 978-0226733685 .
  • Sidney John Baker. The Australian Language: An Examination of the English Language and English Speech as Used in Australia, from Convict Days to the Present. ? Melbourne: Sun Books. ? ISBN 978-0725103828 .
  • Stamp Tom and Cordelia. James Cook Maritime Scientist. ? Whitby: Caedmon of Whitby Press. ? ISBN 978-0905355047 .
  • Sykes Bryan. The Seven Daughters of Eve. ? Norton Publishing: New York City and London. ? ISBN 978-0393020182 .
  • Wagner A.R. Historic Heraldry of Britain. ? London: Phillimore & Co Ltd. ? ISBN 978-0850330229 .
  • Wharton W.J.L. Captain Cook's Journal during his first voyage round the world made in H.M. Bark "Endeavour" 1768?71 . 2012 йыл 22 март архивлан?ан .
  • Albert Jean-Max. Les nouveaux voyages du capitaine Cook. ? Angouleme, France: Acapa.. ? ISBN 978-2904353000 .
  • Aughton Peter. Endeavour: The Story of Captain Cook's First Great Epic Voyage. ? London: Cassell & Co.. ? ISBN 978-0304362363 .
  • James Cook: The Journals. ? London: Penguin Books. ? ISBN 978-0140436471 .
  • A Voyage Round the World. ? Wiley-VCH. ? ISBN 978-3050001807 .
  • Hawkesworth, John ; Byron, John ; Wallis, Samuel & Carteret, Philip (1773), ≪An account of the voyages undertaken by the order of His present Majesty for making discoveries in the Southern Hemisphere, and successively performed by Commodore Byron, Captain Wallis, Captain Carteret, and Captain Cook, in the Dolphin, the Swallow, and the Endeavour drawn up from the journals which were kept by the several commanders, and from the papers of Joseph Banks, esq≫ , London Printed for W. Strahan and T. Cadell   , Volume I , Volume II?III . Retrieved 1 January 2015.
  • Kippis Andrew. The Life and Voyages of Captain James Cook. ? George Newnes, London & Charles Scribner's Sons , New York.
  • Richardson, Brian. (2005) Longitude and Empire: How Captain Cook’s Voyages Changed the World University of British Columbia Press. ISBN 0774811900 .
  • Sydney Daily Telegraph (1970) Captain Cook: His Artists ? His Voyages The Sydney Daily Telegraph Portfolio of Original Works by Artists who sailed with Captain Cook. Australian Consolidated Press, Sydney
  • Thomas, Nicholas The Extraordinary Voyages of Captain James Cook . Walker & Co., New York. ISBN 0802714129 (2003)
  • Villiers, Alan   (инг.) баш.  James Cook, Seaman  (инг.) // Quadrant   (инг.) баш. : newspaper. ? Т. 1. ? № 1. ? С. 7?16.
  • Villiers, Alan John, Captain James Cook Newport Beach, California: Books on Tape (1983)
  • Captain Cook's Voyages: 1768?1779. ? London: The Folio Society.

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]