Википедияла
Васильев
фамилиялы баш?а кешел?р тура?ында м???л?л?р бар.
Васильев Валериан Михайлович
(псевдонимы
?пымарий
?
?ф?
марийы
; тыу?анда?ы исеме ?
Вастаев Темьян Гайсинович
,
1 ?инуар
1883 йыл
?
2 май
1961 йыл
) ?
мари
совет ?алимы-тел белгесе, фольклорсы, этнограф, край?ы ?йр?не?се, м??риф?тсе, педагог, й?м???т эшм?к?ре.
Мари теле
лингвистика?ына, этнография?ына, фольклористика?а, музыка ф?нен? ниге? ?алыусы, т??ге мари я?ыусы?ы.
Мари телсе-?алимы Валериан Михайлович Васильев ??йк?ле
Валериан Михайлович Васильев 1883 йылды? 1 ?инуарында
?ф? губерна?ы
Б?р? ?й??е
(х??ерге Баш?ортостан Республика?ы Я?ауыл районы
Суса?ы-Ябала?
ауылында кр??ти?н ?аил??енд? тыу?ан. 1902 йылда су?ындырыла, тыу?анда?ы исеме ? Вастаев Темьян Гайсинович.
Б?р? у?ытыусылар семинария?ын (1902), ?а?ан дини семинария?ын (1906), ?а?ан университетын (1918), СССР ф?нд?р академия?ыны? Яфетик институты аспирантура?ын тамамлай (
Ленинград
, 1930).
1917 йылда Волга буйы а? ?анлы халы?тары Й?м?и?тене? мари секция?ы р?йесе, Б?р? ?ала?ында ?тк?н I Б?т? Р?с?й мари съезы ойоштороусыларыны? ??м ет?ксел?рене? бере?е була (1917). С?й?си ?араштары буйынса эсер?ар я?лы була, л?кин партияла тормай
[2]
.
?а?ан ?атын-?ы??ар у?ытыусылар семинария?ыны?
мари теле
у?ытыусы?ы (1907-1918), ?а?ан к?нсы?ыш педагогия институты профессоры (1918-1930), Мари педагогия институтыны? мари телд?ре кафедра?ы доценты, Мари ?илми тикшрене? институтыны? тел секция?ы ?лк?н ?илми хе?м?тк?ре (1934-1941), М?ск?? д??л?т педагогия институтыны? мари теле ??м ???би?те кафедра?ы м?дире (1939-1940), мари ???к музей м?дире, Мари у?ытыусылар?ы? белемен камиллаштырыу институтында ?илми хе?м?тк?р (1942-1943), Мари ?илми тикшрене? институтыны? ?лк?н ?илми хе?м?тк?ре (1944-1956).
Филология ф?нд?ре кандидаты (1947). Филология ф?нд?ре докторы (1957).
Э??рлекл????рг? дусар була: ул 1931 йылда ?ул?а алына ??м Мари автономиялы ?лк??ен?н ?ыуыла, Сталин репрессия?ы йылдарында й?шенеп й?р?й, к?п тап?ыр республиканы ташлап кит?.
?а?анда
у?ы?ан йылдарында у? ул "Мари календары" йыллы? ба?маны н?шер ите?сл?р?е? бере?е була (1907-1914), унда м?х?ррир булара? сы?ыш я?ай, т?ржем?се, фольклор ???р??рен йыйыусы ??м ??енс?лекле ???р??р?е? авторы була.
?лифба т????се ??м ≪Тy?алтыш марла кнага≫, ≪Вес марла кнага≫ д?реслект?рене? авторы булара? билд?ле .
М. В. Васильевты мари тел ?илеме "патриархы" тип атай?ар. 1906 йылдан алып ? 250-н?н ашыу ?илми хе?м?тт?р авторы, шул и??пт?н: "Мари телене? ?илми грамматика?ы", "Мари хал?ы грамматика?ы буйынса я?малар", "Мари поэтика?ы буйынса материалдар". М. В. Васильев т??ге тап?ыр и? тулы мари теле ???леге т???й ??м н?шер ит? ("Марий мутэр", 1928), ул ???би телде ??тере??? ?ур роль уйнай. Уны? ф?нни эшенд? фольклористика ?ур урын бил?й. 1919-1923 йылдар?а ул ноталары мен?н мари йыр текстарын ба?тырып сы?ара (≪Марийские песни≫)
[3]
.
С. Чавайн, М. Шкетан, Н. Мухин, Н. Игнатьев, Ш. Осып ??м баш?алар мен?н берг? мари милли ???би?тен башлаусы булып ?анала. Уны? ши?ыр?ары, баснялары, хик?й?л?ре революция?а тиклемге осор?а т?рл? ба?малар?а, ≪Марла календарь≫ альманахында, м?кт?п хрестоматияларында, кластан тыш у?ыу китаптарында ба?ыла. Ул ??ене? ???р??ренд? халы?тар?ы азатлы??а са?ыра, гуманизм идеяларын, социаль ???еллекте ?урлай
[3]
.
Ул И. Крыловты? басняларын,
Л. Толстой?ы?
, К. Ушинский?ы? хик?й?л?рен,
А. С. Пушкинды?
,
Н. Некрасовты?
, А. Кольцовты? ши?ыр?арын, ≪Смело, товарищи, в ногу≫, ≪Славьте Первое мая≫, ≪Интернационал≫ революцион йыр?ар?ы мари телен? т?ржем? ит?. 1943 йылда
Советтар Союзы
Гимнын ту?ан телен? т?ржем? ите? ??т?нд? эшл?й.
В. М. Васильевты? т?п ?илми хе?м?тт?ре ??м ???би ???р??ре
[4]
:
- Марий калыкын мурыжо, туштыжо да йомакше (Мари халы? йыр?ары, йома?тары ??м ?ки?тт?ре). ?а?ан, 1908. 16 б.
- Марла ойлымаш-влак (Мари хик?й?л?ре). ?а?ан, 1909. 24 б.
- Марий мут: тошто гыч тy?алын таче марте ойлымо муро, тушто, йомак, пале, туныктымо мут, молыжат. ?азан, 1918. 44 б.
- Марий муро (мари халы? йыр?ары). М., ???к н?шри?т, 1923. 88 б.
- Марла ойлымаш-влак (Мари хик?й?л?ре). Краснококшайск, 1926. 36 б.
- Марла ойлымаш-влак: Вес лукмаш ?кугурак икшыве-влаклан (Мари хик?й?л?ре). Краснококшайск, 1927. 48 б.
- Мари поэтика?ы буйынса материалдар. Ка?ань, 1930. 110 б.
- Басня-влак // Мут орла?ге: ойырен налме проза. Йошкар-Ола, 1963. 129-133 б.
- Пырыс ден шыл; Пырыс ден коля; Поян ве?е: почеламут-влак // Мари ???би?те (9 класс хрестоматия?ы). Йошкар-Ола, 1975. 4-5 б.
- Почеламут-влак: икшыквылык ойлымаш-влак (балалар ?с?н хик?й?л?р ??м ши?ыр?ар) //Сылнымут памаш. Йошкар-Ола, 1982. 64-78 б..
- Йyштерге: ойлымаш-влак (?ыуы? бабай улы: хик?й?). Йошкар-Ола, 1991. 40 б.
- Мари АССР-ы Ю?ары Советы Президиумыны? Ма?тау ?а?ы?ы (1958).
- Фин-у?ыр й?м?и?тене? сит ил а?за?ы (
Хельсинки
,
Финляндия
).
- Йошкар-Ола урамдарыны? бере?ен? уны? исеме бирелг?н (9 март, 1983 йыл).
- Мари тел, ???би?т ??м тарих ф?нни-тикшерене? институты уны? исеме мен?н атал?ан (1983).
- Тыу?ан ауылы Суса?ы-Эбалакта В. М. Васильевты? йорт-музейы эшл?й, ? музей ихата?ында уны? бюсы ?уйыл?ан
[5]
.
- ↑
1,0
1,1
Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период (1917-1991)
(уры?)
?
СПб.
:
Петербургское Востоковедение
, 2013. ? 496 с. ? (
Социальная история отечественной науки о Востоке
) ?
ISBN 978-5-85803-225-0
- ↑
Писатели МЭ, 2008
, с. 127127
- ↑
3,0
3,1
Писатели МЭ, 2008
, с. 128128
- ↑
Писатели МЭ, 2008
, с. 129129
- ↑
Ибулаев И. Г.
Васильев Валериан Михайлович
//
Башкирская энциклопедия
. ? Уфа:
ГАУН РБ ≪Башкирская энциклопедия≫
, 2015?2024. ?
ISBN 978-5-88185-306-8
.
- А. М. Александров, Г. Е. Беспалова, К. К. Васин. В. Васильев // Писатели Марийской АССР: биобиблиографический справочник. ? Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1976. ? С. 55?57. ? 368 с. ? 5000 экз.
?алып:Книга:Писатели Марийской АССР 1976
- Г. Е. Беспалова, К. К. Васин, Г. З. Зайниев. В. Васильев // Писатели Марийской АССР: биобиблиографический справочник / Отв. А. В. Селин. ? Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 1988. ? С. 41?44. ? 376 с. ? 5000 экз.
?алып:Книга:Писатели Марийской АССР 1988
- Васильев Валериан Михайлович // Марийская биографическая энциклопедия / Сост. В. А. Мочаев. ? Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. ? С. 64. ? 486 с. ? 2032 экз. ? ISBN 5-87898-357-0.
- Валериан Васильев // Писатели Марий Эл: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. ? Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. ? С. 127?129. ? 752 с. ? 3000 экз. ? ISBN 978-5-7590-0966-5.
- Васильев Валериан Михайлович // Энциклопедия Республики Марий Эл / Отв. ред. Н. И. Сараева. ? Йошкар-Ола, 2009. ? С. 268. ? 872 с. ? 3505 экз. ? ISBN 978-5-94950-049-1.