한국   대만   중국   일본 
Бура м???ни?те ? Википедия Эст?лекк? к?серг?

Бура м???ни?те

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Культурно-историческая общность ? Бронзовый век
Абашевская
Синташтинская

Катакомбная культура
многоваликовой керамики

Белозерская
Бондарихинская

Тазабагьябская

Срубная КИО
Восточноевропейская
степь и лесостепь
Культуры в составе Покровская срубная, Бережновско-маёвская срубная
Датировка XVIII?XII вв. до н. э.
или XVI?XII вв. до н. э.
Территория
распространения
степная и лесостепная полоса между Днепром и Уралом
Этническая
принадлежность
индоиранцы
Тип
хозяйства
стойловое и отгонное скотоводство, земледелие
Основные исследователи Мерперт Н. Я., Отрощенко В. В., Пряхин А. Д., Черных Е. Н.

Бура м???ни-тарихи берлеге  ? ?у??ы бронза д??ерене? этном???ни берекм??е (бе??е? эра?а тиклем XVIII?XII быуат, баш?а т?рл? ба?алар буйынса ? б. э. тиклем XVI?XII быуатта), К?нсы?ыш Европала Днепр ??м Урал ара?ында?ы дала ??м урман-дала ?ы?аттарында, Т?нья? Себер?? ??м Т?нья? Кавказда айырым ?омарт?ылары мен?н ки? тарал?ан. Р?с?й археологы В.А. Городцов тарафынан башта 1901?1903 йылдар?а м???ни?т булара? билд?л?н? [1] , ?мм? 1970 йылдар?а  Н. Я. Мерперт ??м Е. Н. Черных м???ни?т эсенд? локаль айырымлы?тар?а и?тибар ит? ??м ф?нни  ?йл?нешк?  ≪бура м???ни-тарихи берлеге≫ т?ш?нс??ен индер?: [2] [3] . Бура м???ни?те покровка (б.э тиклем XVIII?XV быуат) ??м бережнов-маёвка (б.э.тиклем XVII?XII быуат) ?омарт?ылары:  ултыра?тар, борон?о зыяраттар, о?таханалар, рудниктар, хазиналар ??м ?ир?к осрай тор?ан табыштар?ан ?иб?р?т.  Торла?тар ? ба? ?й??р, ярым ба? ??м ер ??т? ?й??ре. Некрополд?р ?ур?ан ??м тупра? ??берлект?р??н тора. ?ур?анлы стратиграфияла буралы ерл????р со?орло ??м катакомбалы ??берлект?рг? ?арата ??к? урынды бил?й. ?лг?н кешене со?ор?а й?ки а?ас бурала  эйелг?н х?лд?, ?ул я?ына ?абыр?а?а ?алып, ?ул су?тарын й??? алдына ?уйып ерл?? йола?ы к?? у?ында тотол?ан. Шулай у? кремация осра?тары ла билд?ле. Ерл?? инвентары осло ?абыр?алы ?ауыттар?ан ??м  банка ?ауыттарынан, ?ир?к ? металл изделиеларынан ?иб?р?т. Климат шарттары ??г?ре?, т?би??т ресурстарыны? ярлыланыуы ??м халы? арты?лы?ы халы? ?аныны?  ?ыр?а к?ме?ен? ??м бура берлеге ??бил?л?рене? м???ни ??г?ре?ен? килтер?.

Тикшерене? тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Файл:Городцов Василий Алексеевич.jpg
Василий Алексеевич Городцов (бура м???ни?тене? беренсе асыусы?ы)

Бура м???ни?тене? беренсе асыусы?ы булып В.А. Городцов тора, ул 1901?1903 йылдар?а Т?нья? Донецты? ?ур?ан ?омарт?ыларын тикшере? барышында а?ас ?ы?андар?а - буралар?а ерл?нг?н м?йетт?р?е? ??берлект?рен? и?тибар ит?.  Ерл?? ?оролмаларыны? конструктив ??енс?лект?рен? ярашлы уны? тарафынан билд?л?нг?н м???ни?т бура исемен ала [4] .

М???ни?тте? Волга арты полтавкин ?омарт?ыларынан сы?ышы концепция?ын ??м уны? ?у??ы этапта?ы миграция?ын 1950 йылдар урта?ында О.А. Кривцова- Гракова эшл?й [5] . 1970 йылдар?а  Н. Я. Мерперт [6] ??м Е. Н. Черных бура м???ни?те эсенд? айырмалы?тар?а и?тибар ит?, ?мм? айырым локаль варианттар ??м м???ни?т билд?л??, улар?ы? фекеренс?, ул ва?ытта проблемалы була [7] .

?у?ыра?, ?илми тикшерене???р барышында, ?ай?ы бер тикшерене?сел?р дала ??м дала-урман ?омарт?ыларыны?  антропологик, хронологик ??м м???ни айырымлы?тарына и?тибар ит?, был бура м???ни?те м?хитенд?ге локаль айырымлы?тар тура?ында?ы гипотезаны ра?лай [8] . Н. Я. Мерперт ??м Е.Н. Черных тарафынан ф?нни ?йл?нешк? ≪бура м???ни-тарихи берлеге≫ тиг?н т?ш?нс? индерел?, был уны? м???ни т?рл?л?г?н са?ылдыра.  1970 йылдар урта?ында Н.К. Качалова Т?б?нге Волга материалдары буйынса бережнов тибында?ы ?омарт?ылар?ы билд?л?й [9] , ?  И. Ф. Ковалева Маёвка ??берлеге материалдары буйынса? маёвка т?р? ?омарт?ыларын [10] . 1990 йылдар?а  Н. М. Малов ??м О. В. Кузьмина Покров ??берлеге материалдары ниге?енд? айырым покровка м???ни?тен айыра [11] [12] .

Маевка ??м бережнов  тибында?ы ?омарт?ылар?а  ерл?? йолаларыны? д?й?м ?ы?аттары   В. В. Отрощенко?а ?у??ы бронза д??ерене? бура м???ни-тарихи берлеге составында айырым маевка-бережнов м???ни?тен? ике т?р?? л? берл?штерерг? м?мкинлек бир?. Ю. М . Бровендер бура м???ни?тене? бережнов-маевка м?хитенд?  ?омарт?ылар?ы? степанов тибын билд?л?й [13] . Шулай итеп, ?у??ы бронза д??ерене? бура м???ни-тарихи берлеге м?хитенд? покровка, бережнов-маевка бура м???ни?тен ??м ?омарт?ылар?ы? степанов тибын б?л?л?р, был уны? м???ни т?рл?л?г?н ??м формалашыу ??енс?лект?рен са?ылдыра. 

Бура урта?ылы?ыны? килеп сы?ышы  [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Бура м???ни?те килеп сы?ышы м?сь?л??е

Бура урта?лы?ыны? сы?ышы буйынса м?сь?л?л?р?? ф?нни м?хитт? бер??млек к???телм?й. [14] . ?с т?п ?араш бар:

  • Бура м???ни?те автохтон характер й?р?т?, ул Т?нья? ?ара ди?ге? буйыны?  ирт? м???ни?те база?ында формалаша  (Н. Н. Чередниченко);
  • Бура м???ни?те Т?б?нге Волгала барлы??а  кил?, унан уны к?нбайыш?а к?се?сел?р сы?ара (О. А. Кривцов-Граков);
  • Бура м???ни?тене? формалашыу ?лк??е ? Себер?е?  к?нбайышы, ? уны? беренсе в?килд?ре андроновсылар?а ту?андаш, ?у?ынан улар Уралдан к?нбайыш?а к?с?. (В. В. Отрощенко).

Бура м???ни?те килеп сы?ышы проблема?ы  (а?а? бура м???ни-тарихи берлеге) В. А. Городцов тарафынан  та?ы 1907 йылда , Т?нья? Донецта буралар эсенд? ?ур?ан а?ты ??берлект?рен ас?ас, ?уйыла. Тикшерене?се  килеп сы?ышыны?  миграция концепция?ын булдыра [15] , ул тулы?ынса 1950 йылдар урта?ында  О. А. Кривцова-Гракова тарафынан р?смил?штерел?. Тикшерене?се бура м???ни?тен Волга буйында урта бронза быуатында полтавкин м???ни?те ниге?енд? барлы??а килг?н тип и??пл?й.   Был гипотезаны? варианты булып, В.С. Бочкаревты?    волга-урал культурогенезы тора [16] .

?илми берл?шм?л? миграция теория?ы абсолют  яр?ам ала алмай. Н. Н. Чередниченко бура м???ни?тене? автохон килеп сы?ышы ?с?н тауыш бир?. Уны? фекеренс?, бура м???ни?тене? локаль варианттары бер ?к ва?ытта?ы, ??м м???ни?тте? килеп сы?ышыны? бер??м ???ге булмай, ? ??р вариантты? барлы??а киле?ен урында?ы археологик шарт ??енс?лект?рен?н сы?ып а?латыр?а к?р?к [17] .

Отрощенко 1990  йылдар?а  бура м???ни-тарихи берлекте?  ?ынташты , дон-волга абаш ы, бабин м???ни?тт?рен?н ??м Урта Волга буйы тибында?ы потапов ?омарт?ыларынан улар?ы? этном???ни  ??-ара йо?онто?о процесында?ы  ??еш концепция?ын эшл?й [18] [19] [20] . У?а ярашлы, тикшерене?се д?й?м м?хитт? покровка ??м бережнов-маевка бура м???ни?тен айыра, улар, уны? фекеренс?, т?рл? ниге??? була. Покровка бура м???ни?те Дон ??м Волганы?  урман-далалы ике йыл?а ара?ында ?ынташты м???ни?те в?килд?рене? ?у??ы абаш хал?ына с?й?си ??м м???ни  йо?онто?о ар?а?ында формалаша, унан баш?а т?б?кт?рг? л? тарала. [21] [22] .

Протобережнов ?омарт?ылары Т?б?нге Волга буйында тарала, тикшерене?се фекере буйынса, ?у??ы катакомбалы халы??а к?нсы?ыштан килг?н я?ы ?ома? этник компонент ??т?л? [23] . ?у?ынан покровка бура м???ни?те ??бил?л?ре Т?нья? Донецты? ?ул ярына к?с?л?р, унда тулы?ынса бабин м???ни?те в?килд?ре  мен?н о?шашалар. ????мт?л? покровка хал?ыны? бабин ??бил?л?ре мен?н о?шашыуы ар?а?ында бережнов-маевка бура м???ни?те барлы??а кил? [24] .

Покровка бура м???ни?те  [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Файл:Поселение эпохи бронзы Усово озеро.JPG
Усово к?ле металлург-?ойоусыларыны? ултыра? реконструкция?ы (покров бура м???ни?те)

Покровка бура м???ни?те  (б.э. тиклем XVIII?XV быуатта) Т?нья? Донецтан Волга?а тиклем дала ??м урман-дала ?ы?аттарында тарал?ан.  Айырым ?омарт?ылар Уралда бар. Эпонимлы ?омарт?ы булып ?арытау Волга буйында?ы Покровка ??берлеге тора, ул 1920 йылдар?а Покровск ?ала?ында (х??ер Энгельс) П.С. Рыков тарафынан тикшерелг?н  [25] . 1990 йылдар башында Н. М. Малов [26] ??м покровка м???ни?те булара? О. В. Кузьмина тарафынан билд?л?нг?н. ?ынташты ??м Урта Волга буйыны? потапов тибында?ы ?омарт?ылар?ы? туранан-тура йо?онто?о а?тында абаш м???ни?тене? Дон-волга база?ында формалаш?ан. ?омарт?ылар ултыра?тар, ??берлект?р, хазиналар, рудниктар, о?таханалар ??м осра?лы табыштар?ан ?иб?р?т. Ауылдар ?ур булма?ан ?ал?ыу урындар?а йыл?алар?а я?ын урынлаш?ан. И? ?йр?нелг?н ултыра?тар ?  Усово к?ле, Мосоловка, Капитаново, Янохино, Рубцы ??м Проказино ауылдары.

Торла? ?каркас-ба?аналы т???л?шл?  ер ??т? ?й??р,ба? ?й??р ??м ярым ба? ?й??р   ике я?лы ?ыйы?  й?ки сатыр ?и?ф?тенд?ге ?ыйы? мен?н ябыл?ан. Диуар?ар к??, б?р?н?, ?ир?кл?п  ? таштан ?алын?ан. ?ур торла?тар?а й?ш?? урыны яр?амсы-хужалы? ?л?ш?н?н йыш ?ына айырымлан?ан. Торла?тар?ы? эсенд? бер й?ки бер нис? уса?, со?ор?ар, ?ай?ы бер?? ?о?о? урынлаш?ан [27] . Ерл?? ?омарт?ылары ?ур?анлы ??м тупра? ??берлект?р??н тора. Башлыса киртл?ст?р?? й?ки йыл?а буйында?ы ?ал?ыулы?тар?а, ?ир?кл?п ? ?ал?ыу урындар?а урынлаштырыла. Покровка м???ни?тене? ?ур?ан ??берлект?ре к?п булма?ан к?л?мд?ге (2-н?н алып 15-к? тиклем) ?й?мд?рг? эй? була. Я??ы? ?ур?андар ??м бик ?ур зыяраттар  ?ир?к к?ренеш.

?ур?ан ?й?м?  ?у??ы к?ме???н ?у? ?ал?ып сы?а. . Ерл????р ?аны ?ур?анда 1-??н алып  100-г?  тиклем ??г?р?. М?рх?мд?р?е тура м?й?шл? со?ор?ар?а, ?ай?ы бер?? буралар?а ?орош?ан х?лд? ?ул ?абыр?а?ына ?алып, башын т?нья??а ?аратып ерл?й??р. Ерл?? инветар?ары булып ?ауыт-?аба, ?ир?кл?п ? ?орал ??м би???ест?р тора. ??бер??р?? шулай у? хайуан ??й?кт?ре ? ит ризы?тары ?алды?тары терк?л?. И? ?йр?нелг?н ??берлект?р ? Покровка, Новопавловка ??м И?ке Ябала?лы ??берлект?ре [28] . М???ни?тте? керамик комплексы башлыса  геометрик орнаментлы к?рш?кт?р??н ?иб?р?т.  Эш ?оралдары ??м таштан ?оралдар т?рл? балталар  ??м су?мар?ар?ан, у? баша?тары, ?о??а?, с?кешт?р, быса?тар, ?андал  ??м абразивтар?ан тора. Би???ест?р ?? билд?ле ? фаянс  мунса?тар, бел??ект?р, сик? сулпылары. И? ки? тарал?ан ??й?кт?н ?йбер??р: юг?н ?л?ш?, бе???р, шымарт?ыстар, тишкест?р, эн?л?р, у? баша?тары. Металдан тор?ан эш ?оралдары балталар, ура?, юн?ыстар, ?асау?ар, тишкест?р, быса?тар ??м ?ойол?ан ?аплы х?нй?р??р??н тора. Бронзанан, ??рм?н?н ??м алтындан тор?ан би???ест?р ки? тарал?ан: балда?тар, ал?а, бел??ек ??м айылсалар. Покровка м???ни?те в?килд?рене?   хужалы?ы ниге?ен малдар?ы а?бар?а а?рау ??м ?ыу?ын малсылы? т?шкил ит? [29] [30] . Покровка бура м???ни?те  хал?ы этник планда ?инд-иран этник т?рк?м? в?киле булып тора ??м ??ене? ирт? ??ешенд? ?инд арий билд?л?рен? эй? була [31] .

Бережнов- маевка бура м???ни?те  [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Торла? реконструкция?ы (бережнов-маёв бура м???ни?те)

Бережнов-маёвка бура м???ни?те  (б.э. тиклем XVII?XII) Ингульцтан Волга?а тиклем дала ??м урман-дала ?ы?аттарында тарал?ан. Эпоним ?омарт?ылар булып Волга буйында Бережнов ?ур?ан ??берлеге ??м Днепропетровск ?ала?ы эрг??енд? Маевка ??берлеге тора. XX быуатты? 70-се йылдарында Н. К. Качалова ?омарт?ылар?ы?  бережнов тибын билд?л?й, ? И. Ф. Ковалёва ? маёвка тибын. Ерл?? йолаларыны? д?й?м ?ы?аттары В.В. Отрощенко?а ике типты ла бура м???ни-тарихи берлек составында айырым бережнов-маевка м???ни?тен? берл?штерег? м?мкинлек бир?. Ю. М. Бровендер уны? м?хитенд?  ?омарт?ылар?ы? степанов тибын билд?л?й. Ул бабин ??м покровка бура м???ни?тт?ре база?ы ниге?енд? барлы??а кил?. ?омарт?ылар торла?тар, ?ур?анлы ??м тупра?лы ??берлект?р, рудниктар, о?таханалар, хазиналар, ??и осра?лы табыштар?ан тора. Торла?тар ?ур булма?ан ?ал?ыулы?тар?а йыл?алар эрг??енд? урынлаш?ан. Торла?тар ба? ?й??р, ярым ба? ?й??р ??м ниге?енд? таш стеналы ер ??т? ?й??р??н ?иб?р?т. Торла?тар?ы йылытыу ?с?н уса?тар ?улланыла.

Ерл?? ?омарт?ылары ?ур?анлы ??м тупра?лы ??берлект?р??н тора. ?ур?ан некрополд?р киртл?ст?р?? ??м йыл?а буйында?ы ?ал?ыулы?тар?а, ?ир?кл?п ? ?ал?ыу урындар?а урынлаштырыла.  О?он ?ур?ан ?оролмалар ат?арыла. М?рх?мд?р?е тура м?й?шл? со?ор?ар?а, ?ай?ы бер?? таш й?шникт?р??, буралар?а ?орош?ан х?лд? ?ул ?абыр?а?ына ?алып, башын к?нсы?ыш?а  ?аратып  ерл?й??р.  . Кремациялау ?а шулай у? билд?ле. Бережнов-маевка м???ни?тене? тупра? ??берлект?ре башлыса яр ситт?ренд?, беренсе ?ыуба?ар ту?ай?ар ??т? киртл?ст?р?? ??м ?ыу ба?ар ту?ай?ар?ы? ?ур булма?ан т?би?и ?ал?ыулы?тар?а ?  йыл?а ??м торла?тар  эрг??енд?. Ерл????р ингумация ??м кремациянан тора.  Ингумация йола?ы буйынса ерл?? тура м?й?шл? со?ор?ар?а ??м таш й?шникт?р??  ?т?л?. Тупра? ??берлект?р бил?м??енд? буралар?а ерл?? терк?лм?г?н. М?йетт?р ?орош?ан х?лд? ?ул ?абыр?ала, башы мен?н к?нсы?ыш?а каратып урынлаштырыла. Кремациялар  ?ауыт-урналар?а ??м ?ур булма?ан тупра? со?ор?ар?а ерл????н тора. Ерл?? инвентары булып ?ауыттар, ?ир?кл?п металдан ?йбер??р осрай.

Керамика банкалы, к?рш?к т?р?нд?ге ??м горизонталь,  ?ыя ?ы?ы?лы, к?керс?кт?р, шыршылар ??м баш?а геометрик фигуралы геометрик орнаменттар?ан тор?ан осло ?абыр?алы ?ауыттар?ан ?иб?р?т. ?ай?ы бер?? ?ауыттар?а,  башлыса ??к? ?л?ш?нд?, шнурлы орнамент ??м т?ре, соляр там?алары р??ешенд?ге там?алар,  тура м?й?шл?, ?ы?ма антропоморфлы ??м зооморфлы ??р?тт?р осрай.  ?ай?ы бер тикшерене?сел?р улар?а бик борон?о пиктографик я?ыу?ар к?р? [32] . ?лег? был билд?л?р?е? й?км?тке?е асылма?ан. ??берлект?р?? шулай у? бронза мен?н ?аплан?ан а?ас ?ауыт-?абалар осрай. Эш ?оралдары ??м таштан ?оралдар т?рл? балталар ??м сумар?ар, ?ыр?ыстар, с?кешт?р, быса?тар, ?алдау?ар ??м абразивтар?ан тора.  И? ки? тарал?ан ??й?к ?йбер??р: юг?н ?л?ш?, бе???р, шымарт?ыстар, тишкест?р, эн?л?р, у? баша?тары. Металл ?оралдар  балта, ура?, юн?ыстар, ?асау?ар, тишкест?р,  т???р?к тер?к мен?н тот?алы быса?тар?ан тора. 

Металдан би???ест?р ки? тарал?ан: балда?тар, сик? ал?алары, сымдан сулпылар. Хужалы?ты? ниге?ен а?бар?а  а?рал?ан  ??м ?ыу?ын малсылы? т?шкил ит?, ул игенселекте тулыландыра. Этник планда бережнов-маевка м???ни?те в?килд?ре ?инд-европа тел ?аил??ене? иран телле т?рк?м?н? ?арай. ?у??ы ва?ытта бура м???ни-тарихи берлекте?  ??к? хронологик сикт?рен? ?арата  ???ем ф?нни б?х?ст?р бара.  ?ай?ы бер тикшерене?сел?р уны? ва?ытын бе??е? эра?а тиклем IX?VIII быуаттар?а тиклем о?айта [33] .

Хужалы? т?р??ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Бура м???ни?те в?килд?рене?  хужалы?ы  к?бер?к  а?бар?а а?рау ??м ?ыу?ын малсылы??а ниге?л?н?, ул  ?л?шл?т? игенселек мен?н тулыландырыла. Днепр-Донецк  йыл?алары ара?ында иген орло?о табыла, был ?ыуба?ар игенселеге тура?ында ??йл?й. Кавказ алды ??м Каспий буйы далаларында ??м ярымс?ллект?р??, б?лки, ярым к?см? малсылы? ?улланыл?ан.  Шу?а  ?арама?тан,  ?у??ы бронза д??еренд? ултыра? бура хал?ыны? хужалы?ы ниге?енд?  а?бар?а а?рау ??м ?ыу?ын малсылы? бул?ан. 

Эре м?г??л? мал ?рсете? ??т?нл?кл? булып тора, йыл?ылар к?т???е? ??ер?к процентын т?шкил ит?. Бура м???ни?тенд? Халы? хужалы?ыны? тау-металлургия производство?ы м??им роль уйнай, ул Урал яны (Кар?алы ят?ылы?ы) [34] ??м Донецк ?ырттарында?ы (Бахмут ят?ылы?ы) [35] ба?ырлы ?омташтар?а ниге?л?нг?н, шулай у? Урта Волга буйыны? м??д?нен сы?арыу  ?улланыла [36] . Металдан изделиелар етештере? башлыса металлург-?ойоусылар?ы? бер нис?  ?асаба?ында  ?  Усово к?ле (Подонечье), Мосоловка (Дон буйы), Юк?ле Йырын (Урта  Волга буйы), Таулы 1 (Урал яны) урынлаш?ан [37] .

Метал эшк?рте? ?оралдары балта, ?ур ??м б?л?к?й с?кеш,  руда ?ыр?ыс, юн?ыс,  я?ы ?асау, ≪бура≫ т?р?нд?ге ?аплы быса?тар ??м  х?нй?р??р??н тора. ?у??ы бура ва?ытында тимерсел?р крица тимерен алыу серен яулай, унан ?ур булма?ан ??м сифаты я?ынан йомша?ыра? бул?ан ?йбер??р етештер?л?р.  Алтын би???ест?р осрай.

Рухи м???ни?те [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Красносамарски?а?ы борон?о ??берлект?р?? ?ыш?ы?ын этт?р?е даими ?орбан ите? ?алды?тары табыла, шул ниге??? археолог Д.Энтони бура м???ни?те в?килд?ренд? ??мер??р?е? асылын билд?л?? (инициациялау) йола?ы бул?анлы?ын фараз ит?, был ва?ытта эт итен ?улланыу?а тыйыу бо?ола. Са?ыштырма ?инд-европа мифология?ынан ир балалар?ы ??мер??р?е? х?рбил?штерелг?н ир-егетт?р союзына ылы?тырыу?ары ки? билд?ле, был ва?ытта егетт?р?е? б?рег? й?ки этк? ??ереле?е к???тел? [38]

Этник сы?ышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Я?ма сы?ана?тар булмауы ?у??ы бронза д??еренд?ге бура м???ни?те ??бил?л?рене? этник сы?ышы м?сь?л??е буйынса х?лде ?атмарлаштыра. Шулай итеп, этник сы?ышын билд?л???е? т?п ысулы булып бура берлеге ??бил?л?ре ареалыны? ?инд-иран гидронимдары ??м топонимдары таралыуы мен?н  б?йл?нешен асы?лау  тора.  Уны? скиф?а тиклемге сы?ышын  лингвист В.И. Абаев и?батлай . А?а? Н. Л Членова иран гидронимдарын Днепр?ан Обь йыл?а?ына тиклем  дала ??м урман-дала  ?ы?аттарында к???т?, был тулы?ынса бура м???ни?те ??бил?л?рене?  ??м андрон  м???ни-тарихи берлегене? таралыу ареалы мен?н тап кил? ??м улар?ы? сы?ышын ?инд-европа тел ?аил??ене? иран телле т?рк?м?н? ?арауын ра?лай [39] [40] . [41]

В. В. Напольских фекере буйынса,  фин-у?ыр телд?ренд?ге ??л?штере???р бронза д??ере дала м???ни?те в?килд?рене? тап ?инд-арий т?р?  теленд? ??йл?ше?е тура?ында ра?лай. ??л?штере???р фонетика?ы ра?ла?ан бындай атрибуцияны ????тт? тарихи характер?а?ы с?б?пт?р буйынса кире ?а?алар. К?нсы?ыш иран телм?рене? далала таралыуы бе??е? эра?а тиклем II ме?йыллы?та валиклы керамика м???ни?те мен?н б?йле [42]

Бура м???ни?те в?килд?ре  хронологик я?тан скифтар ??м киммерийсылар?ы? алдынан була. Был с?б?п буйынса бура м???ни?те йыш ?ына Т?нья? ?ара ди?ге? буйы беренсе иран диалекттарыны? археологик о?шашлы?ы булара? ?арала. Икенсе ??? мен?н ?йтк?нд?, м??ни?т в?килд?ре  ? скифтар?ан ??м улар?а ту?андаш халы?тар?ан алда киле?сел?р. ?мм? баш?а фекер ??  бар: бура м???ни?те ареалы ? плацдарм, унан борон?о иранлылар х??ерге Иранды? т?нья?-к?нбайышына к?ск?нд?р. Ошо ?араш?а ярашлы, бура м???ни?те ярым к?см? ??бил?л?ре  ??м андрон м???ни-тарихи берлект?ре ??ене? ирт? этапта?ы ??ешенд? ?инд-европа тел ?аил??ене? иран т?рк?м?н? ?арай [43] [44] [45] [46] [47] .

Палеогенетика [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Бура м???ни?тене? 3900?3200 йыл элек й?ш?г?н алты в?килене?  Y-хромосомалы  R1a галлот?рк?м? билд?л?н? R1a1, R1a1a, R1a1a1b2, R1a1a1b2a2a-Z2123 субкладтары),  14 в?килене? митохондриаль U5a1  галлот?рк?м? булыуы билд?ле  (2-се ?лг?л?), U5a1f2, U5a2a1, K1b2a, I1a1, T1a1, T2b4, J2b1a2a, H2b, H3g (2 -се ?лг?л?), H5b, H6a1a [48] .

Тарихи я?мышы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?у??ы бронза быуатыны?  ирт? ??м урта фазалары К?нсы?ыш Европала  у?айлы климат шарттарына тап кил? ?  ?ауа торошо йылы ??м дымлы. Хужалы?та   етештере? формаларыны? ки?кен к?т?реле?е к???тел?. Шу?а ярашлы, бе??е? эра?а тиклем XVIII?XIII быуаттар?а к?нсы?ыш европа далаларыны? ??м урман-далаларыны? т?б?кт?ренд? к?сеп ултырыу?ар?ы? и? ты?ы?лы?ы к???тел?. Бура м???ни-тарихи берлек тыуа, у?а бронза д??еренд? К?нсы?ыш Европала б?й?к этном???ни берл?шм?л?р?е? барлы??а киле? традиция?ын тамалар?а насип була. Бура берлегенд?ге демографик к?т?релеш, уны? и? ю?ары н?кт??е б.э. тиклем  XVI?XV быуаттар?а дала ??м урман-дала?а тура кил?, ? б.э. XIV?XIII быуаттар?а дала?а, т?би??т ресурстарыны? ярлыланыуына ??м бура м???ни-тарихи берлекте? тар?алыуына килтер?.

Бронза д??ере а?а?ында климатты? ?ороуы (б.э. тиклем XI?VIII ) бура м???ни?тене? тар?алыуына ??м ю?алыуына килтер?.

Климат шарттарыны? ?оро ?ауа торошонан ?ал?ын?а ??г?ре?е,  тоталь к?сеп ултырыу?ар  мен?н берлект?  ??л?к?тле э?емт?л?рг? килтер?. Халы? ?аны ?ыр?а к?мей, м???ни ??м археологик м??л?м?тт?р буйынса, ултыра?тар ?аны ??м улар?ы? м???ни  ??г?ре?е к?мей. Бура м???ни?те в?килд?ре бронза д??ерене? а?а??ы этабында?ы белозер ??м бондарихин м???ни?тт?рен формалаштырыу?а туранан-тура ?атнаша ??м приказан,  поздняк м???ни?тт?рене? й???нд? К?нсы?ыш Европаны? урман ?ы?аты хал?ына ?и?елерлек йо?онто я?ай. 

Бура м???ни?те предметтарыской общности
Из коллекций Государственного Эрмитажа
?ылап я?ал?ан ?ауыт
Ромб ки?елешле быса?тар
Кельт ??м ?албыр т?й?? балта

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Городцов В. А.  Результаты археологических исследований в Изюмском уезде Харьковской губернии, 1901 года // Труды XII АС. ? М., 1905. ? Т. 1. ? С. 174?341.
  2. Мерперт Н. Я.  Древнейшая история степной полосы Восточной Европы III ? начало II тыс. до н. э.: Автореф. дис. … д-ра ист. наук. ? М., 1968. ? 84 с.
  3. Черных Е. Н.  Древнейшая металлургия Урала и Поволжья // Материалы и исследования по археологии СССР. ? 1970. ? № 172. ? 180 с.
  4. Березанская С. С. , Отрощенко В. В. , Чередниченко Н. Н. , Шарафутдинова И. Н.  Культуры эпохи бронзы на территории Украины. ? К., 1986. ? 163 с.
  5. Кривцова-Гракова О. А.  Степное Поволжье и Причерноморье в эпоху поздней бронзы // Материалы и исследования по археологии СССР. ? 1955. ? № 46. ? 167 с. 2014 йыл 26 август архивлан?ан .
  6. Мерперт Н. Я.  Древнейшая история степной полосы Восточной Европы III ? начало II тыс. до н. э.: Автореф. дис. … д-ра ист. наук. ? М., 1968. ? 63 с.
  7. Мерперт Н. Я. , Пряхин А. Д.  Срубная культурно-историческая общность эпохи бронзы Восточной Европы и лесостепь // Археология восточноевропейской лесостепи. ? Воронеж, 1979. ? С. 7?36.
  8. Круц С. И.  Антропологические особенности населения срубной культуры территории Украины // Энеолит и бронзовый век Украины. ? К., 1976. ? С. 222?232.
  9. Качалова Н. К. О локальных различиях в лесостепной срубной культуре // Археологический сборник Государственного Эрмитажа. ? Л., 1977. ? Вып. 18. ? С. 23?28.
  10. Ковальова ?. Ф. Ма?вський локальний вар?ант зрубно? культури // Археолог?я. ? 1976. ? Вип. 20. ? С. 3?22.
  11. Малов Н. М. О выделении покровской культуры // Проблемы культур начального этапа эпохи поздней бронзы Волго-Уралья: Тезисы вторых Рыковских чтений. ? Саратов, 1991. ? С. 50?53.
  12. Кузьмина О. В.  Соотношение абашевской и покровской культур // Конвергенция и дивергенция в развитии культур эпохи энеолита-бронзы Средней и Восточной Европы. ? СПб, 1995. ? Ч. 2. ? С. 27?51.
  13. Бровендер Ю. М.  Степановский тип памятников бережновско-маёвской срубной культуры // Пам’ятки археолог?? Подн?пров’я. ? Дн?пропетровськ, 2000. ? Вип. 3. ? С. 123?134.
  14. Mallory J. P. , Adams Q. Encyclopedia of Indo-European Culture . ? London, 1997. ? 829 p.
  15. Городцов В. А.  Результаты археологических исследований в Бахмутском уезде Екатеринославской губернии 1903 года // Труды XIII АС. ? М., 1907. ? Т. 1. ? С. 211?285.
  16. Бочкарёв В. С.  Волго-уральский очаг культурогенеза эпохи поздней бронзы // Социогенез и культурогенез в историческом аспекте. ? СПб., 1995. ? С. 24?27.
  17. Чередниченко Н. Н. О некоторых проблемах срубной культуры // Проблемы эпохи бронзы юга Восточной Европы. ? Донецк, 1979. ? С. 6?8. (недоступная ссылка)
  18. Отрощенко В. В. О возможности участия полтавкинских и катакомбных племён в сложении срубной культуры // Советская археология. ? 1990. ? № 1. ? С. 107?112.
  19. Евразийская степная металлургическая провинция // БРЭ. Т.9. М.,2007.
  20. Цимиданов В. В.  Срубная общность в свете циклических теорий развития // Донецкий археологический сборник. ? Донецк, 2006. ? № 12. ? С. 70?102.
  21. Отрощенко В. В. К вопросу о покровской срубной культуре // Эпоха бронзы и ранний железный век в истории древних племён южнорусских степей. ? Саратов, 1997. ? Ч. 1. ? С. 70?72.
  22. Отрощенко В. В.  До генези харизматичних клан?в // Сучасн? проблеми археолог??. ? К., 2002. ? С. 169?170.
  23. Отрощенко В. В. К вопросу о памятниках новокумакского типа // Проблемы изучения энеолита и бронзового века Южного Урала. ? Орск, 2000. ? С. 66?72.
  24. Отрощенко В. В. ?стор?я племен зрубно? сп?льност?: Автореф. дис. … докт. ?ст. наук. ? К., 2002. ? 33 с. 2016 йыл 7 март архивлан?ан .
  25. Rykov P. Die Chvalinsker kultur an der Unteren Volga // ESA. ? Helsinki, 1927. ? T. 1. ? P. 112?142.
  26. Малов Н. М. О выделении покровской культуры // Проблемы культур начального этапа эпохи поздней бронзы Волго-Уралья: Тезисы вторых Рыковских чтений. ? Саратов, 1991. С. 50?53.
  27. Мерперт Н. Я.  Из древнейшей истории Среднего Поволжья // Материалы и исследования по археологии СССР. ? 1958. ? № 61. ? С. 45?156.
  28. Отрощенко В. В. К истории племен срубной общности // Доно-Донецкий регион в эпоху бронзы. ? Воронеж, 2003. ? Вып. 17. ? С. 68?96.
  29. Археолог?я Укра?ни: Курс лекц?й. ? К., 2005. ? 504 с.
  30. Археология. ? М., 2006. ? 608 с.
  31. Етн?чна ?стор?я давньо? Укра?ни. ? Ки?в. 2000. ? 280 с.
  32. Захарова Е. Ю.  Классификация знаков на керамике срубной культурно-исторической общности // Доно-Донецкий регион в эпоху бронзы. ? Воронеж, 1998. ? Вып. 11. ? С. 101?111.
  33. Берестнев С. И.  Срубная культура Лесостепного Левобережья Украины: Автореф. дис. … канд. ист. наук. ? Харьков, 1983.
  34. Черных Е. Н.  Каргалы забытый мир. ? М., 1997. ? 176 с.
  35. Татаринов С. И.  Древние горняки-металлурги Донбасса. ? Артёмовск, 2003. ? 136 с.
  36. Матвеева Г. И. , Колев Ю. И. , Королёв А. И . Горно-металлургический комплекс бронзового века у с. Михайлово-Овсянка на Юге Самарской области (первые результаты исследования) // Вопросы археологии Урала и Поволжья. ? Самара, 2004. ? Вып. 2. ? С. 69?88.
  37. Бровендер Ю. М. , Отрощенко В. В. , Прях?н А. Д. Картамиський комплекс г?рничо-металург?йних пам’яток бронзового в?ку в Центральному Донбас? // Археолог?я. ? 2010. ? Вип. 2. ? С. 87?102.
  38. Anthony D. W., Brown D. R. The dogs of war: A Bronze Age initiation ritual in the Russian steppes // Journal of Anthropological Archaeology. Vol. 48, December 2017. P. 134?148.
  39. СРУ?БНАЯ КУЛЬТУ?РА  / С. В. Кузьминых // Социальное партнёрство ? Телевидение. ? М . : Большая российская энциклопедия, 2016. ? ( Большая российская энциклопедия  : [в 35 т.] ; vol. 2004?2017, вып. 31). ? ISBN 978-5-85270-368-2 .
  40. Членова Н. Л. О времени появления ираноязычного населения в Северном Причерноморье // Этногенез народов Балкан и Северного Причерноморья. ? М., 1984. ? С. 259?268.
  41. Абаев В. И.  Доистория индоиранцев в свете арио-уральских языковых контактов // Этнические проблемы истории Центральной Азии в древности. ? М., 1981. ? С. 84?89.
  42. Напольских В. В. Уральско-арийские взаимоотношения: история исследований, новые решения и проблемы // Индоевропейская история в свете новых исследований. М.: МГОУ, 2010. С. 229?242. 2014 йыл 14 июль архивлан?ан .
  43. Археология Украинской ССР. ? Киев, 1985. ? Т. 1. ? 473 с.
  44. Кузьмина Е. Е.  Арии ? путь на юг. ? М., 2008. ? 560 с.
  45. Кузьмина, Е. Е.  Откуда пришли индоарии? : материальная культура племён андроновской общности и происхождение индоиранцев. ? М., 1994. ? 464 с.
  46. Клейн Л. С.  Древние миграции и происхождение индоевропейских народов. ? СПб., 2007. ? 226 с. 2014 йыл 21 декабрь архивлан?ан .
  47. Абаев В. И. K вопросу о прародине и древнейших миграциях индо-иранских народов // Древний Восток и античный мир. ? M., 1972. ? C. 26?37.
  48. Iain Mathieson et al. Eight thousand years of natural selection in Europe, 2015

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]